DOI Artikel:
Walczak, Marek: Działalność fundacyjna biskupa krakowskiego, kardynała Zbigniewa Oleśnickiego
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20613#0061
Folia Historiae Artiwn, t. XXVIII (1992)
PL ISSN 0071-6723
MAREK WALCZAK
DZIAŁALNOŚĆ FUNDACYJNA BISKUPA KRAKOWSKIEGO,
KARDYNAŁA ZBIGNIEWA OLEŚNICKIEGO*
Na kosztownym relikwiarzu, ufundowanym nie-
gdyś przez biskupa Winchesteru Henryka z Blois1,
znajduje się inskrypcja głosząca, iż „ars auro gemrnis-
que prior, prior omnibus Autor”. Autor w średnio-
wiecznym rozumieniu tego słowa to ktoś, kto powołał
dzieło sztuki do istnienia, czyli jego fundator, fun-
dator zaś to człowiek, który — by użyć słów Hono-
riusza z Autun — postanowił „przyjąć niebiańskie
bogactwa z pustymi rękoma i za życia przerzucić
sobie mosty, wytyczyć ścieżki i poszerzyć drogę, która
prowadzi do nieba”2. Tak właśnie pojmować musieli
funkcję darowizn na rzecz Kościoła pierwsi polscy
władcy i biskupi. Matylda Lotaryńska zapytywała
jednak retorycznie w liście dedykacyjnym do Mieszka
II: „Quis enim praedecessorum tuorum tantas erexit
ecclesias?”3. Postawione w XI wieku pytanie wzbu-
* Artykuł ten jest pierwszą, skróconą częścią rozprawy magis-
terskiej o działalności fundacyjnej Zbigniewa Oleśnickiego, obro-
nionej w roku 1990, napisanej pod kierunkiem prof. dra hab.
Jerzego Gadomskiego w Instytucie Historii Sztuki UJ w Krakowie.
Autor chciałby w tym miejscu złożyć podziękowania swemu
opiekunowi za pomoc w trakcie pisania i przygotowywania pracy
do druku. Proszę też o przyjęcie wyrazów wdzięczności recenzenta
pracy, prof. dra hab. Lecha Kalinowskiego, który zainspirował
i umożliwił jej publikację.
1 Działalność Henryka z Blois jako opiekuna sztuki omówił
ostatnio G. Zarnecki, Henry of Blois as a Patron of sculpture [w:]
Art and Patronage in the English Romanesąue, ed. S. Macready
and F. M. Thompson (The Society of Antiąuaries of London,
Occasional Paper, New Series, 8, London 1986), s. 159 i n.
2 U. Bergmann, Prior omnibus autor - an hóchster Stelle ober
steht der Stifter [w:] Ornamenta Ecclesiae, I: Katalog zur Ausstel-
lung des Schnutgen-Museums und der Josef Haubrich Kunsthalle,
hrsg. A. Legner, Koln 1985, s. 130.
3 Monumenta Poloniae Historica (dalej MPH), L wyd. A.
Bielowski, Lwów 1864, s. 323; Z. Kozłowska-Budkowa,
Repertorium polskich dokumentów doby piastowskiej, Kraków 1937.
Ostatnio B. Kur bis, Die Epistoła Mathildis Suevae an Mieszko II.
in neuer Sicht. Ein Forschungsbericht (Fruhmittelalterliche Studien,
23, 1989), s. 327.
4 Ostatnio problematyką działalności fundacyjnej w średnio-
dza naszą ciekawość, czy już wówczas jednym z mo-
tywów podejmowania fundacji kościoła czy kosztow-
nego paramentu mogła być chęć zapewnienia sobie
sławy u potomnych?4 Czy fakt, że zdał sobie z tego
sprawę Petrarka5 jest jeszcze jednym — obok jego
sonetów, obok ucieczki Ockhama z klasztoru czy
obok zjawiska ars nova — z symptomów narodzin
nowej epoki?6 Wiedza o tych zjawiskach jest wciąż
bardzo płytka7. Zadanie jej uzupełnienia stoi, jak się
wydaje, przed historykami sztuki, oni bowiem, a nie
historycy, dysponując materialnymi śladami działal-
ności fundacyjnej wybitnych jednostek i wspierani
informacjami zawartymi w źródłach pisanych, prede-
stynowani są do rozwiązywania tych problemów.
Pomimo przeszkód i niechęci wielu uczonych do tej
tematyki8, podejmowanie jej wydaje się konieczne.
wieczu zajął się R. Michałowski, Princeps Fundator. Studia
z dziejów kultury politycznej w Polsce X-XIII wieku, Uniwersytet
Warszawski, Instytut Historii, Prace habilitacyjne, Warszawa 1989.
5 Petrarka w Uście do Franciszka Carrary z roku 1373 pisał, że
„władca powinien popierać i utrzymywać artystów dla zapewnienia
sobie sławy u potomnych”; cyt. według: A. Karłowska-Kam-
zowa. Fundacje artystyczne księcia Ludwika I Brzeskiego, Opole
1970, s. 97.
6 J. Pieper, Scholastyka - postacie i zagadnienia filozofii
średniowiecznej, Warszawa 1963, s. 155. O zjawisku ars nova
porównaj np. The Oxford Companion to Musie by P. A. Scholes,
London 1978, s. 55—56.
7 Na brak zainteresowania badaniami nad mecenatem w nau-
ce polskiej zwrócił uwagę S. Mossakowski, Mecenat artystyczny
Stanisława Herakliusza Lubomirskiego [w:] Stanisław Herakliusz
Lubomirski: pisarz, polityk, mecenas, red. W. Roszkowska, Wroc-
ław 1982, s. 51.
8 Podstawową przeszkodą w badaniach nad działalnością
fundacyjną wybitnych jednostek w średniowieczu jest brak źródeł
pisanych, określających, choćby w przybliżeniu, ich stosunek do
sztuki i artystów; T. Silnicki, Arcybiskup Mikołaj Trąba, War-
szawa 1954, s. 6. Por. także recenzję z pracy Silnickiego pióra A.
Liedtke, (Nasza Przeszłość, 6, 1957), s. 384. Obfitość źródeł niesie
z kolei niebezpieczeństwo ich niewłaściwej interpretacji; np.: P.
Kidson, Panofsky, Suger and St Denis (Journal of the Warburg
57
PL ISSN 0071-6723
MAREK WALCZAK
DZIAŁALNOŚĆ FUNDACYJNA BISKUPA KRAKOWSKIEGO,
KARDYNAŁA ZBIGNIEWA OLEŚNICKIEGO*
Na kosztownym relikwiarzu, ufundowanym nie-
gdyś przez biskupa Winchesteru Henryka z Blois1,
znajduje się inskrypcja głosząca, iż „ars auro gemrnis-
que prior, prior omnibus Autor”. Autor w średnio-
wiecznym rozumieniu tego słowa to ktoś, kto powołał
dzieło sztuki do istnienia, czyli jego fundator, fun-
dator zaś to człowiek, który — by użyć słów Hono-
riusza z Autun — postanowił „przyjąć niebiańskie
bogactwa z pustymi rękoma i za życia przerzucić
sobie mosty, wytyczyć ścieżki i poszerzyć drogę, która
prowadzi do nieba”2. Tak właśnie pojmować musieli
funkcję darowizn na rzecz Kościoła pierwsi polscy
władcy i biskupi. Matylda Lotaryńska zapytywała
jednak retorycznie w liście dedykacyjnym do Mieszka
II: „Quis enim praedecessorum tuorum tantas erexit
ecclesias?”3. Postawione w XI wieku pytanie wzbu-
* Artykuł ten jest pierwszą, skróconą częścią rozprawy magis-
terskiej o działalności fundacyjnej Zbigniewa Oleśnickiego, obro-
nionej w roku 1990, napisanej pod kierunkiem prof. dra hab.
Jerzego Gadomskiego w Instytucie Historii Sztuki UJ w Krakowie.
Autor chciałby w tym miejscu złożyć podziękowania swemu
opiekunowi za pomoc w trakcie pisania i przygotowywania pracy
do druku. Proszę też o przyjęcie wyrazów wdzięczności recenzenta
pracy, prof. dra hab. Lecha Kalinowskiego, który zainspirował
i umożliwił jej publikację.
1 Działalność Henryka z Blois jako opiekuna sztuki omówił
ostatnio G. Zarnecki, Henry of Blois as a Patron of sculpture [w:]
Art and Patronage in the English Romanesąue, ed. S. Macready
and F. M. Thompson (The Society of Antiąuaries of London,
Occasional Paper, New Series, 8, London 1986), s. 159 i n.
2 U. Bergmann, Prior omnibus autor - an hóchster Stelle ober
steht der Stifter [w:] Ornamenta Ecclesiae, I: Katalog zur Ausstel-
lung des Schnutgen-Museums und der Josef Haubrich Kunsthalle,
hrsg. A. Legner, Koln 1985, s. 130.
3 Monumenta Poloniae Historica (dalej MPH), L wyd. A.
Bielowski, Lwów 1864, s. 323; Z. Kozłowska-Budkowa,
Repertorium polskich dokumentów doby piastowskiej, Kraków 1937.
Ostatnio B. Kur bis, Die Epistoła Mathildis Suevae an Mieszko II.
in neuer Sicht. Ein Forschungsbericht (Fruhmittelalterliche Studien,
23, 1989), s. 327.
4 Ostatnio problematyką działalności fundacyjnej w średnio-
dza naszą ciekawość, czy już wówczas jednym z mo-
tywów podejmowania fundacji kościoła czy kosztow-
nego paramentu mogła być chęć zapewnienia sobie
sławy u potomnych?4 Czy fakt, że zdał sobie z tego
sprawę Petrarka5 jest jeszcze jednym — obok jego
sonetów, obok ucieczki Ockhama z klasztoru czy
obok zjawiska ars nova — z symptomów narodzin
nowej epoki?6 Wiedza o tych zjawiskach jest wciąż
bardzo płytka7. Zadanie jej uzupełnienia stoi, jak się
wydaje, przed historykami sztuki, oni bowiem, a nie
historycy, dysponując materialnymi śladami działal-
ności fundacyjnej wybitnych jednostek i wspierani
informacjami zawartymi w źródłach pisanych, prede-
stynowani są do rozwiązywania tych problemów.
Pomimo przeszkód i niechęci wielu uczonych do tej
tematyki8, podejmowanie jej wydaje się konieczne.
wieczu zajął się R. Michałowski, Princeps Fundator. Studia
z dziejów kultury politycznej w Polsce X-XIII wieku, Uniwersytet
Warszawski, Instytut Historii, Prace habilitacyjne, Warszawa 1989.
5 Petrarka w Uście do Franciszka Carrary z roku 1373 pisał, że
„władca powinien popierać i utrzymywać artystów dla zapewnienia
sobie sławy u potomnych”; cyt. według: A. Karłowska-Kam-
zowa. Fundacje artystyczne księcia Ludwika I Brzeskiego, Opole
1970, s. 97.
6 J. Pieper, Scholastyka - postacie i zagadnienia filozofii
średniowiecznej, Warszawa 1963, s. 155. O zjawisku ars nova
porównaj np. The Oxford Companion to Musie by P. A. Scholes,
London 1978, s. 55—56.
7 Na brak zainteresowania badaniami nad mecenatem w nau-
ce polskiej zwrócił uwagę S. Mossakowski, Mecenat artystyczny
Stanisława Herakliusza Lubomirskiego [w:] Stanisław Herakliusz
Lubomirski: pisarz, polityk, mecenas, red. W. Roszkowska, Wroc-
ław 1982, s. 51.
8 Podstawową przeszkodą w badaniach nad działalnością
fundacyjną wybitnych jednostek w średniowieczu jest brak źródeł
pisanych, określających, choćby w przybliżeniu, ich stosunek do
sztuki i artystów; T. Silnicki, Arcybiskup Mikołaj Trąba, War-
szawa 1954, s. 6. Por. także recenzję z pracy Silnickiego pióra A.
Liedtke, (Nasza Przeszłość, 6, 1957), s. 384. Obfitość źródeł niesie
z kolei niebezpieczeństwo ich niewłaściwej interpretacji; np.: P.
Kidson, Panofsky, Suger and St Denis (Journal of the Warburg
57