DOI Heft:
Adamek, Tadeusz: Recenzje: B. Przybyszewski: Złoty Dom Królestwa
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.27672#0109
R E C E N Z J E
ROCZNIKI — HUMANISTY CZNE
Tom XXI, zeszyt 4 — 1973
B. PRZYBYSZEWSKI: Zloty Dom Królestwa. Warszawa 1968. ATK.
Obszerne studium Bolesława Przyby-
szewskiego z dziejów krakowskiego ce-
chu złotniczego od czasu jego powstania
w r. 1370 do połowy XV w., jest najdo-
kładniejszym i nowoczesnym opracowa-
niem tego problemu spośród dotychczas
opublikowanych rozpraw. Poczynając od
ostatnich lat ubiegłego stulecia ukazało
się ich wiele i to zarówno opartych na
metodach badań naukowych Ł, jak i in-
nych — mających raczej charakter przy-
czynkarski, a traktujących ogólnie o ce-
chach, wśród których znalazły się także
v/iadomości dotyczące złotników oraz ich
organizacji 1 2.
Autor opierając się na wspomnianych
wyżej pracach, głównie Leonarda Lep-
szego oraz znacznie nowszych i niezmier-
nie ważnych dla historii polskiego rze-
miosła artystycznego studiach A. Boch-
naka i J. Pagaczewskiego 3, zastosował —
jak to zaznaczył v/e wstępie — metodę
integracji, zwaną też metodą komplekso-
wą lub metodą kompleksowego -charak-
teru badań. Metoda ta jest w całej roz-
prawie skrupulatnie przestrzegana, co
stanowi jej zasadnicze osiągnięcie i no-
vum, występujące po raz pierwszy w ta-
kiej formie i w tak dużym zakresie w
polskiej literaturze fachowej, poświęco-
nej problemowi złotnictwa gotyckiego.
Uzyskanie takich efektów było rzeczą
trudną ze względu na konieczność prze-
badania poważnego materiału archiwal-
nego, a z drugiej strony o tyle ułatwio-
ną, że omawiany problem został ograni-
czony czasowo do okresu około stu lat.
Stąd mógł Autor znacznie dokładniej
potraktować pewne zagadnienia szczegó-
łowe niż to zostało przedstawione w
syntetycznej rozprawie Bochnaka i Pa-
gaczewskiego pt. Polskie rzemiosło arty-
styczne wieków średnich.
Z zagadnień tych na szczególne pod-
kreślenie zasługują rozważania odno-
szące się do wyraźniejszego niż gdzie
indziej podkreślenia wpływów obcych
na złotnictwo polskie omawianego okre-
su oraz roli, jaką w tym względzie ode-
grali obcy złotnicy pracujący w Krako-
wie czasowo lub tacy, którzy się w tym
mieście osiedlili na stałe i z nim zwią-
zali swe losy. I tak udokumentowany
został problem wpływów sztuki bizan-
tyjsko-ruskiej przy okazji omawiania
relikwiarza św. Floriana (pierwotnie
puszki na głowę św. Stanisława) z daru
Sonii Holszańskiej, żony Władysława
Jagiełły. Dużo też miejsca poświęcono
sprawie stosunków Śląska z krakowskim
cechem złotniczym i wzajemnym wpły-
wom w rozdziale dotyczącym kielicha i
krzyża mszalnego w kościele Mariackim
w Krakowie oraz działalności śląskiej
rodziny Brennerów. Nie zostały również
pominięte wpływy czeskie, a osobną
uwagę poświęcił Autor związkom po-
szczególnych dzielnic średniowiecznej
Polski z ośrodkiem krakowskim, który
rozwijał się wówczas prężnie, a jego
warsztaty wykonujące zamówienia dla
dworu królewskiego ściągały wielką
ilość najzdolniejszych złotników zarów-
no z kraju, jak i z zagranicy.
I jeszcze jeden walor pracy zasługuje
na podkreślenie. Mianowicie przy okazji
omawiania relikwiarza Gwoździa św.
przywiezionego. z Rzymu oraz dwulet-
niej wędrówki zagranicznej krakowskie-
go złotnika Jana Pferda, odbytej w la-
tach 1423-1425, czytelnik ma możność
szczegółowego zapoznania się z najcen-
niejszymi zabytkami złotnictwa Italii,
znajdującymi się w miastach, w których
Jan Pferd się zatrzymywał. Będzie to
więc słynna Pala d’oro w weneckim
kościele Sw. Marka, mediolańskie Paliot-
to z gwoździem z Krzyża św., florenckie
1 L. Le p s z y. Cech złotniczy w Krahowie. „Rocznik Krakowski” T. 1:1898; t e n ż e,
Organizacja miejska i cechowa. Tamże T. 5:1902; t e n ż e. Przemysł złotniczy w Polsce. Kra-
ków 1933.
2 Ks. J. Chotkowski. Rzemiosła i cechy krakowskie w XV wieku. Kraków 1891;
W. Stesłowicz. Cechy krakowskie w okresie powstania i wzrostu. „Kwartalnik Historycz-
ny” T. 6:1892; K. B ą k o w s k i. Dawne ccehy krakowskie. Kraków 1903; J. Trembecki.
Rzemiosła i cechy w dawnej i współczesnej Polsce. Kraków 1948.
3 Polskie rzemioslo artystyczne wieków średnich. Kraków 1959.
« Nieznany dar królowej Jadwigi dla katedry na Wawelu. „Sprawozdania Komisji do Ba-
dania Historii Sztuki w Polsce” T. 5: 1896.
ROCZNIKI — HUMANISTY CZNE
Tom XXI, zeszyt 4 — 1973
B. PRZYBYSZEWSKI: Zloty Dom Królestwa. Warszawa 1968. ATK.
Obszerne studium Bolesława Przyby-
szewskiego z dziejów krakowskiego ce-
chu złotniczego od czasu jego powstania
w r. 1370 do połowy XV w., jest najdo-
kładniejszym i nowoczesnym opracowa-
niem tego problemu spośród dotychczas
opublikowanych rozpraw. Poczynając od
ostatnich lat ubiegłego stulecia ukazało
się ich wiele i to zarówno opartych na
metodach badań naukowych Ł, jak i in-
nych — mających raczej charakter przy-
czynkarski, a traktujących ogólnie o ce-
chach, wśród których znalazły się także
v/iadomości dotyczące złotników oraz ich
organizacji 1 2.
Autor opierając się na wspomnianych
wyżej pracach, głównie Leonarda Lep-
szego oraz znacznie nowszych i niezmier-
nie ważnych dla historii polskiego rze-
miosła artystycznego studiach A. Boch-
naka i J. Pagaczewskiego 3, zastosował —
jak to zaznaczył v/e wstępie — metodę
integracji, zwaną też metodą komplekso-
wą lub metodą kompleksowego -charak-
teru badań. Metoda ta jest w całej roz-
prawie skrupulatnie przestrzegana, co
stanowi jej zasadnicze osiągnięcie i no-
vum, występujące po raz pierwszy w ta-
kiej formie i w tak dużym zakresie w
polskiej literaturze fachowej, poświęco-
nej problemowi złotnictwa gotyckiego.
Uzyskanie takich efektów było rzeczą
trudną ze względu na konieczność prze-
badania poważnego materiału archiwal-
nego, a z drugiej strony o tyle ułatwio-
ną, że omawiany problem został ograni-
czony czasowo do okresu około stu lat.
Stąd mógł Autor znacznie dokładniej
potraktować pewne zagadnienia szczegó-
łowe niż to zostało przedstawione w
syntetycznej rozprawie Bochnaka i Pa-
gaczewskiego pt. Polskie rzemiosło arty-
styczne wieków średnich.
Z zagadnień tych na szczególne pod-
kreślenie zasługują rozważania odno-
szące się do wyraźniejszego niż gdzie
indziej podkreślenia wpływów obcych
na złotnictwo polskie omawianego okre-
su oraz roli, jaką w tym względzie ode-
grali obcy złotnicy pracujący w Krako-
wie czasowo lub tacy, którzy się w tym
mieście osiedlili na stałe i z nim zwią-
zali swe losy. I tak udokumentowany
został problem wpływów sztuki bizan-
tyjsko-ruskiej przy okazji omawiania
relikwiarza św. Floriana (pierwotnie
puszki na głowę św. Stanisława) z daru
Sonii Holszańskiej, żony Władysława
Jagiełły. Dużo też miejsca poświęcono
sprawie stosunków Śląska z krakowskim
cechem złotniczym i wzajemnym wpły-
wom w rozdziale dotyczącym kielicha i
krzyża mszalnego w kościele Mariackim
w Krakowie oraz działalności śląskiej
rodziny Brennerów. Nie zostały również
pominięte wpływy czeskie, a osobną
uwagę poświęcił Autor związkom po-
szczególnych dzielnic średniowiecznej
Polski z ośrodkiem krakowskim, który
rozwijał się wówczas prężnie, a jego
warsztaty wykonujące zamówienia dla
dworu królewskiego ściągały wielką
ilość najzdolniejszych złotników zarów-
no z kraju, jak i z zagranicy.
I jeszcze jeden walor pracy zasługuje
na podkreślenie. Mianowicie przy okazji
omawiania relikwiarza Gwoździa św.
przywiezionego. z Rzymu oraz dwulet-
niej wędrówki zagranicznej krakowskie-
go złotnika Jana Pferda, odbytej w la-
tach 1423-1425, czytelnik ma możność
szczegółowego zapoznania się z najcen-
niejszymi zabytkami złotnictwa Italii,
znajdującymi się w miastach, w których
Jan Pferd się zatrzymywał. Będzie to
więc słynna Pala d’oro w weneckim
kościele Sw. Marka, mediolańskie Paliot-
to z gwoździem z Krzyża św., florenckie
1 L. Le p s z y. Cech złotniczy w Krahowie. „Rocznik Krakowski” T. 1:1898; t e n ż e,
Organizacja miejska i cechowa. Tamże T. 5:1902; t e n ż e. Przemysł złotniczy w Polsce. Kra-
ków 1933.
2 Ks. J. Chotkowski. Rzemiosła i cechy krakowskie w XV wieku. Kraków 1891;
W. Stesłowicz. Cechy krakowskie w okresie powstania i wzrostu. „Kwartalnik Historycz-
ny” T. 6:1892; K. B ą k o w s k i. Dawne ccehy krakowskie. Kraków 1903; J. Trembecki.
Rzemiosła i cechy w dawnej i współczesnej Polsce. Kraków 1948.
3 Polskie rzemioslo artystyczne wieków średnich. Kraków 1959.
« Nieznany dar królowej Jadwigi dla katedry na Wawelu. „Sprawozdania Komisji do Ba-
dania Historii Sztuki w Polsce” T. 5: 1896.