Rocznik Historii Sztuki (3.1962)

WŁADYSŁAW TOMKIEWICZ

WEDUTY POLSKIE Z ALBUMU J. R. STORNA

Przed kilkoma laty, omawiając na jednym ze zjazdów naukowych program badań nad sztuką
baroku w Polsce, podzieliłem się ze słuchaczami następującym spostrzeżeniem: „Skoro już mowa o ze-
społach architektonicznych, to wydaje się, że należałoby wreszcie zebrać i skomasować w jednym
wydawnictwie pełny materiał ikonograficzny, dotyczący polskich miast, miasteczek, wsi, założeń
klasztornych itp. z okresu barokowego. Operujemy wciąż tym samym prawie materiałem graficznym
Brauna, Meriana czy Dahlberga, zapominając o tym, że w poszczególnych bibliotekach klasztornych
i kapitulnych znajdują się nie wyzyskane materiały, że wreszcie w zbiorach zagranicznych można
niekiedy znaleźć całe zespoły wedut polskich z XVII wieku"1.

Mówiąc to miałem na myśli przede wszystkim kilka albumów rysunkowych, mało lub zupełnie
nie znanych, a w każdym razie dotąd nie publikowanych i nie wyzyskanych należycie przez naukę
polską. Zaliczyłbym do nich w pierwszym rzędzie cykle rysunków Getkanta, Gisleniego i Storna.

Fryderyk Getkant, inżynier-fortyfikator i kartograf w służbie Władysława IV, sporządził
w r. 1638 cykl rysunków; jak wynika z karty tytułowej (ryc. 1), której fotografię zawdzięczam Sta-
nisławowi Lorentzowi, zbiór zawierać miał przede wszystkim materiały dotyczące architektury
obronnej. Atlas ten, znany z autopsji zaledwie kilku badaczom polskim, zasługuje niewątpliwie na
upowszechnienie go w formie publikacji.

Giovanni Battista Gisleni (Ghisleni), architekt naszych Wazów, działający głównie w Warszawie,
zostawił po sobie — jak się okazało — niezwykle interesujący album zrealizowanych i nie zrealizo-
wanych projektów architektonicznych. Album ten, odnaleziony w zbiorach angielskich przez Ninę
Miks, stanie się niezawodnie rewelacją, gdy zostanie przez nią ogłoszony drukiem.

Wreszcie tzw. Album Meyerberga, zawierający w istocie rysunki austriacko-szwajcarskiego
malarza J. R. Storna z r. 1661, przed ostatnią wojną znajdował się w zbiorach drezdeńskich i był na
naszym gruncie tylko częściowo znany (głównie za pośrednictwem nauki rosyjskiej); weduty polskie,
wchodzące w skład tego zbioru, pominięte na ogół przez wydawców rosyjskich, nigdy w całości nie
były opublikowane. Ich wartość, nie tyle artystyczna, co dokumentarna, skłoniła mnie do poświę-
cenia im osobnego studium; zbiór ten jest przedmiotem niniejszej rozprawki.

Album zawiera m. in. ponad 30 widoków miast, miasteczek i wsi polskich z terenu Śląska, Wiel-
kopolski, Kujaw i Pomorza Gdańskiego. Zbiór ten, znajdujący się przed wojną w drezdeńskiej Landes-
bibliothek, stanowił materiał ilustracyjny do podróży poselstwa cesarskiego, udającego się wówczas
z Wiednia do Moskwy, dlatego też wydaje mi się rzeczą potrzebną omówić okoliczności, w których
powstały wymienione rysunki.

W roku 1660 Polska przy pośrednictwie francuskim zawarła traktat pokojowy w Oliwie, kończący
uciążliwą wojnę szwedzką. Pokój ten wykazał rosnące u nas wpływy polityki francuskiej: podpisany
był wbrew woli cesarza, przy wyraźnym sprzeciwie dyplomacji austriackiej. Jeszcze tego samego
roku, jesienią, wojska polskie zadały na Białej Rusi i Ukrainie szereg poważnych klęsk armii rosyjskiej,
łamiąc jej siłę ofensywną. Najbliższy sejm warszawski miał zdecydować zarówno o dalszym prowadzeniu

1 Sesja naukowa Stowarzyszenia Historyków Sztuki, poświęcona sztuce baroku, „Biul. Hist. Szt.", R. 20: 1958,
nr 1, s. 46.