DOI Artikel:
Karpowicz, Mariusz: Artyści włoscy w Pożajściu: Pietro Puttini i Giovanni Merli
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.16407#0319
„Rocznik Historii Sztuki", tom XXI
Wydawnictwo „Neriton" 1995
MARIUSZ KARPOWICZ
ARTYŚCI WŁOSCY W POŻAJŚCIU.
PIĘTRO PUTTINI I GIOVANNI MERLI
W 1989 roku na polsko-litewsko-białoruskiej sesji Instytutu Sztuki PAN przedstawiłem materiały doty-
czące artystów włoskich w Wilnie w XVII wieku1. Na tym miejscu chciałbym pomieścić niejako część drugą,
która dotyczy włoskich twórców założenia w Pożajściu.
Kościół i klasztor Kamedułów w Pożajściu pod Kownem należą do najciekawszych i najważniejszych
realizacji w całej Rzeczpospolitej czasów po Potopie. Tych czasów, które nadal są właściwie białą plamą
w naszej historiografii sztuki, a obejmują schyłek panowania Jana Kazimierza i krótkie królowanie Michała
Korybuta. Waga tego zabytku polega także na wysokiej klasie artystycznej projektu i znakomitości wykona-
nia. Dlatego też dane dotyczące twórców i obserwacje dotyczące genezy wydają się warte przedstawienia.
Dawnymi laty zabierałem już kilkakrotnie głos w sprawach Pożajścia2. Dziś jednak wracam do tego
tematu uzbrojony w znajomość stron rodzinnych twórców tego założenia, jak i tamtejszych zasobów archiwal-
nych3. Malowniczo nad Niemnem położony kompleks dla kamedułów fundował Krzysztof Pac (1621-1684),
kanclerz litewski. Pomysł budowy powstał w roku 1660, w 1662 sejm zatwierdził fundację, kamień węgielny
położono w 1667, ukończono budowę w 1674, ale aż do 1690 dekorowano i wyposażano wnętrza4. Projekty
powstać zatem musiały jeszcze w czasach Jana Kazimierza, między latami 1662 a 1667.
Litewska monografistka Pożajścia jako autora projektów wysuwa zgoła mitycznego Lodovico Fredo,
kamedułę z San Michèle di Murano w Wenecji5. Na podstawie owego weneckiego pochodzenia kameduły
oraz podobieństwa głównej nawy i kopuły w Pożajściu do S. Maria delia Salute, doszła Halina Kairiukśtyte
do wniosku, że projekt jest owego Fredo, który tym samym awansuje na wybitnego architekta. Niestety,
takiego twórcy nie notują żadne leksykony artystyczne Włoch, ani reszty Europy. Wydaje się, że ów Fredo,
jeśli istniał rzeczywiście, to był przysłanym przez zakon kontrolerem budowy, nadzorcą- nigdy projektantem.
Można przy tym mieć jeszcze wielkie wątpliwości, czy owo „Fredo" jest w ogóle nazwiskiem. Tak brzmi
bowiem włoska popularna wersja imienia Godfryd-Goffredo-Fredo. Lodovico Fredo wygląda zatem jak dwu-
członowe imię zakonne.
1 M. Karpowicz, Artyści włoscy w Wilnie w XVII wieku, [w:] Kultura artystyczna Wielkiego Księstwa Litewskiego w epoce
baroku, pod red. J. Kowalczyka, Warszawa 1995, s. 59-78; tenże, Artisti italiani a Vilna nel Seicento, [w:] La Via deli'Ambra.
Dal Baltico allAlma Mater, a cura di R.C. Lewanski, Bologna 1994, s. 219-231.
2 M. Karpowicz, Kilka słów o Pożajściu i mecenacie Paców. (Na marginesie litewskiej monografii), „BHS" XXIII : 1961,
nr 2, s. 167-171, tenże, Działalność artystyczna Michelangela Palloniego w Polsce, Warszawa 1967, s. 31-50.
3 Winienem wdzięczność „Communita Montana delie Alpi Lepontine", a w szczególności jej Assessore Culturale - Giorgio
Mollisi za zaproszenie umożliwiające badania.
4H. Kairiukstytè-Jacynienè, Pażaislis, ein Barockkloster in Litauen, „Tauta ir Żodis" VI: 1930, s. 1-172, ta sama
iJ. Barśauskas, Pażaislis, Vilnius 1960.
5 Pierwszy znany przekaz to wzmianka E. Tyszkiewicza, Wiadomość historyczna o zgromadzeniach i fundacjach rzymsko-
katolickich klasztorów diecezji wileńskiej, „Teka Wileńska", nr 2, Wilno 1857, s. 247. Dziewiętnastowieczną literaturę dotyczącą
Pożajścia zebrał Z. Batowski, Malowidła w Kościele pokamedulskim w Pożajściu, Wilno 1914, s. 1-14 (nadbitka z V tomu
Rocznika T-wa Przyjaciół Nauk w Wilnie).
Wydawnictwo „Neriton" 1995
MARIUSZ KARPOWICZ
ARTYŚCI WŁOSCY W POŻAJŚCIU.
PIĘTRO PUTTINI I GIOVANNI MERLI
W 1989 roku na polsko-litewsko-białoruskiej sesji Instytutu Sztuki PAN przedstawiłem materiały doty-
czące artystów włoskich w Wilnie w XVII wieku1. Na tym miejscu chciałbym pomieścić niejako część drugą,
która dotyczy włoskich twórców założenia w Pożajściu.
Kościół i klasztor Kamedułów w Pożajściu pod Kownem należą do najciekawszych i najważniejszych
realizacji w całej Rzeczpospolitej czasów po Potopie. Tych czasów, które nadal są właściwie białą plamą
w naszej historiografii sztuki, a obejmują schyłek panowania Jana Kazimierza i krótkie królowanie Michała
Korybuta. Waga tego zabytku polega także na wysokiej klasie artystycznej projektu i znakomitości wykona-
nia. Dlatego też dane dotyczące twórców i obserwacje dotyczące genezy wydają się warte przedstawienia.
Dawnymi laty zabierałem już kilkakrotnie głos w sprawach Pożajścia2. Dziś jednak wracam do tego
tematu uzbrojony w znajomość stron rodzinnych twórców tego założenia, jak i tamtejszych zasobów archiwal-
nych3. Malowniczo nad Niemnem położony kompleks dla kamedułów fundował Krzysztof Pac (1621-1684),
kanclerz litewski. Pomysł budowy powstał w roku 1660, w 1662 sejm zatwierdził fundację, kamień węgielny
położono w 1667, ukończono budowę w 1674, ale aż do 1690 dekorowano i wyposażano wnętrza4. Projekty
powstać zatem musiały jeszcze w czasach Jana Kazimierza, między latami 1662 a 1667.
Litewska monografistka Pożajścia jako autora projektów wysuwa zgoła mitycznego Lodovico Fredo,
kamedułę z San Michèle di Murano w Wenecji5. Na podstawie owego weneckiego pochodzenia kameduły
oraz podobieństwa głównej nawy i kopuły w Pożajściu do S. Maria delia Salute, doszła Halina Kairiukśtyte
do wniosku, że projekt jest owego Fredo, który tym samym awansuje na wybitnego architekta. Niestety,
takiego twórcy nie notują żadne leksykony artystyczne Włoch, ani reszty Europy. Wydaje się, że ów Fredo,
jeśli istniał rzeczywiście, to był przysłanym przez zakon kontrolerem budowy, nadzorcą- nigdy projektantem.
Można przy tym mieć jeszcze wielkie wątpliwości, czy owo „Fredo" jest w ogóle nazwiskiem. Tak brzmi
bowiem włoska popularna wersja imienia Godfryd-Goffredo-Fredo. Lodovico Fredo wygląda zatem jak dwu-
członowe imię zakonne.
1 M. Karpowicz, Artyści włoscy w Wilnie w XVII wieku, [w:] Kultura artystyczna Wielkiego Księstwa Litewskiego w epoce
baroku, pod red. J. Kowalczyka, Warszawa 1995, s. 59-78; tenże, Artisti italiani a Vilna nel Seicento, [w:] La Via deli'Ambra.
Dal Baltico allAlma Mater, a cura di R.C. Lewanski, Bologna 1994, s. 219-231.
2 M. Karpowicz, Kilka słów o Pożajściu i mecenacie Paców. (Na marginesie litewskiej monografii), „BHS" XXIII : 1961,
nr 2, s. 167-171, tenże, Działalność artystyczna Michelangela Palloniego w Polsce, Warszawa 1967, s. 31-50.
3 Winienem wdzięczność „Communita Montana delie Alpi Lepontine", a w szczególności jej Assessore Culturale - Giorgio
Mollisi za zaproszenie umożliwiające badania.
4H. Kairiukstytè-Jacynienè, Pażaislis, ein Barockkloster in Litauen, „Tauta ir Żodis" VI: 1930, s. 1-172, ta sama
iJ. Barśauskas, Pażaislis, Vilnius 1960.
5 Pierwszy znany przekaz to wzmianka E. Tyszkiewicza, Wiadomość historyczna o zgromadzeniach i fundacjach rzymsko-
katolickich klasztorów diecezji wileńskiej, „Teka Wileńska", nr 2, Wilno 1857, s. 247. Dziewiętnastowieczną literaturę dotyczącą
Pożajścia zebrał Z. Batowski, Malowidła w Kościele pokamedulskim w Pożajściu, Wilno 1914, s. 1-14 (nadbitka z V tomu
Rocznika T-wa Przyjaciół Nauk w Wilnie).