DOI Artikel:
Kowalski, Jacek: Architektoniczne fantazje Krystiana z Troyes: trzy zamki "Powieści o Graalu"
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14246#0010
„Rocznik Historii Sztuki", tom XXIII
Wydawnictwo „Neriton", 1997
JACEK KOWALSKI
ARCHITEKTONICZNE FANTAZJE KRYSTIANA Z TROYES:
TRZY ZAMKI „POWIEŚCI O GRAALU"*
Czy piękno poetyckiego fantazmatu uczestniczy w pięknie budowli? Czyją kształtuje? Czy pozostaje
pod jej wpływem? Więź wydaje się nieuchwytna. Niewątpliwie obrazy poetyckie współtworzą średniowieczną
ikonosferę1. Kształty i sensy literackiej fikcji i materialnej rzeczywistości sąsiadują ze sobą w ludzkiej wy-
obraźni i przenikają się w sposób często trudny do określenia. Ich związki zajmowały wielu. Istnieją synte-
tyczne opracowania opisów architektury w poezji europejskiej2; brak jednak takiej syntezy w badaniach nad
literaturą starofrancuską i w ogóle średniowieczną. Co prawda, zapoczątkowana pionierską pracą niemieckie-
go historyka sztuki Alwina Schultza seria studiów1 przyniosła w 1900 roku publikację cennego artykułu Otto
Sóhringa4, uznawanego do dziś za podstawowe opracowanie problemu. Nie jest to jednak pełna synteza,
raczej rodzaj rozumowanego katalogu, obszernego, acz dalekiego od kompletności. Sóhring starał się wyja-
śniać poszczególne opisy szukając - zbyt dosłownie, jak większość ówczesnych badaczy - konkretnych od-
niesień w świecie sztuki, bądź bezpośrednich pokrewieństw literackich. Jego interpretacje są dzisiaj albo
niewystarczające, albo w ogóle nieaktualne, a najważniejszym atutem tej pozycji pozostało samo zebranie
wielu tekstów. Na podstawie takich właśnie, wcześniejszych studiów Paul Franki dokonał pewnego rodzaju
podsumowania stanu wiedzy o literackich opisach architektury, traktując je przede wszystkim jako ewentual-
ne źródła do dziejów gotyku'. Analizując z racjonalistycznym zacięciem najważniejsze teksty oraz ich dzie-
więtnasto- i dwudziestowieczne interpretacje doszedł do wniosku, że - oprócz kilku wyjątków - nie może być
* Artykuł ten jest fragmentem pracy doktorskiej Tematy architektoniczne w literaturze starofrancuskiej IIpołowy XII wieku,
pisanej w Instytucie Historii Sztuki UAM pod kierunkiem profesora Szczęsnego Skibińskiego. Przekłady - zarówno prozatorskie,
jak poetyckie - przy których nie podaję nazwiska tłumacza, są mojego autorstwa (JK).
' M. Porębski, Ikonosfera, Warszawa, 1972, s. 271. Zob. też np. J. Białostocki, Symbole i obrazy w świecie sztuki,
Warszawa 1982, artykuł Symbole i obrazy, s. 12-40. Białostocki pokrótce rozważa rozmaite określenia „obrazu" używane przez
współczesnych badaczy (w tym poglądy Junga i Eliadego). W jego ujęciu słowo „obraz" oznacza „przedmiot idealny, kształtowany
w jakimś momencie przez wyobraźnię indywidualnego człowieka, jako wyraz pewnych treści wspólnych jakiejś grupie, przekazy-
wany następnie środkami właściwymi dla rozmaitych dziedzin kultury i stający się elementem świata społecznej wyobraźni". Ten
świat „można nazwać ikonosferą" (s. 13).
2 G. Kranz, Das Architekturgedicht, Bôhlau Verlag, Kóln-Wien 1988.
1 A. S с huit z, Das hôfische Leben zur Zeit der Minnesinger, Leipzig 1889 (II wyd.). Prace, o których mowa, publikowali
niemal wyłącznie uczeni niemieccy; zob. np. W. Borsdorf, Die Burg in „Claris und Laris" und im „Escanor", Berlin 1890;
A. Kerl, Saal und Kamenate der altfranzôsischen Ritterburg, zumeist nach dichterischen Quellen, Goettingen 1909; H. Schu-
macher, Das Befestigungswesen in der altfranzôsischen Literatur, Góttingen 1906; L. Olschki, Paris nach den altfranzôsis-
chen nationalen Epen. Topographie, Stadtgeschichte und lokale Sagen, Heidelberg 1913.
4 O. Sóhring, Werke bildender Kunst in altfranzôsischen Epen, „Romanische Forschungen" XII: 1900, s. 491-640. Podob-
ną pracę dotyczącą literatury niemieckiej napisał H. Lichtenberg, Architekturdarstellungen in der mittelhohdeutschen Dich-
tung, Munster 1931.
5 P. Franki, The Architectural Fantasies of Médiéval Poets, [w:] The Gothic. Litterary Sources and Interprétations through
Eight Centuries, Princeton 1960, s. 159-205.
Wydawnictwo „Neriton", 1997
JACEK KOWALSKI
ARCHITEKTONICZNE FANTAZJE KRYSTIANA Z TROYES:
TRZY ZAMKI „POWIEŚCI O GRAALU"*
Czy piękno poetyckiego fantazmatu uczestniczy w pięknie budowli? Czyją kształtuje? Czy pozostaje
pod jej wpływem? Więź wydaje się nieuchwytna. Niewątpliwie obrazy poetyckie współtworzą średniowieczną
ikonosferę1. Kształty i sensy literackiej fikcji i materialnej rzeczywistości sąsiadują ze sobą w ludzkiej wy-
obraźni i przenikają się w sposób często trudny do określenia. Ich związki zajmowały wielu. Istnieją synte-
tyczne opracowania opisów architektury w poezji europejskiej2; brak jednak takiej syntezy w badaniach nad
literaturą starofrancuską i w ogóle średniowieczną. Co prawda, zapoczątkowana pionierską pracą niemieckie-
go historyka sztuki Alwina Schultza seria studiów1 przyniosła w 1900 roku publikację cennego artykułu Otto
Sóhringa4, uznawanego do dziś za podstawowe opracowanie problemu. Nie jest to jednak pełna synteza,
raczej rodzaj rozumowanego katalogu, obszernego, acz dalekiego od kompletności. Sóhring starał się wyja-
śniać poszczególne opisy szukając - zbyt dosłownie, jak większość ówczesnych badaczy - konkretnych od-
niesień w świecie sztuki, bądź bezpośrednich pokrewieństw literackich. Jego interpretacje są dzisiaj albo
niewystarczające, albo w ogóle nieaktualne, a najważniejszym atutem tej pozycji pozostało samo zebranie
wielu tekstów. Na podstawie takich właśnie, wcześniejszych studiów Paul Franki dokonał pewnego rodzaju
podsumowania stanu wiedzy o literackich opisach architektury, traktując je przede wszystkim jako ewentual-
ne źródła do dziejów gotyku'. Analizując z racjonalistycznym zacięciem najważniejsze teksty oraz ich dzie-
więtnasto- i dwudziestowieczne interpretacje doszedł do wniosku, że - oprócz kilku wyjątków - nie może być
* Artykuł ten jest fragmentem pracy doktorskiej Tematy architektoniczne w literaturze starofrancuskiej IIpołowy XII wieku,
pisanej w Instytucie Historii Sztuki UAM pod kierunkiem profesora Szczęsnego Skibińskiego. Przekłady - zarówno prozatorskie,
jak poetyckie - przy których nie podaję nazwiska tłumacza, są mojego autorstwa (JK).
' M. Porębski, Ikonosfera, Warszawa, 1972, s. 271. Zob. też np. J. Białostocki, Symbole i obrazy w świecie sztuki,
Warszawa 1982, artykuł Symbole i obrazy, s. 12-40. Białostocki pokrótce rozważa rozmaite określenia „obrazu" używane przez
współczesnych badaczy (w tym poglądy Junga i Eliadego). W jego ujęciu słowo „obraz" oznacza „przedmiot idealny, kształtowany
w jakimś momencie przez wyobraźnię indywidualnego człowieka, jako wyraz pewnych treści wspólnych jakiejś grupie, przekazy-
wany następnie środkami właściwymi dla rozmaitych dziedzin kultury i stający się elementem świata społecznej wyobraźni". Ten
świat „można nazwać ikonosferą" (s. 13).
2 G. Kranz, Das Architekturgedicht, Bôhlau Verlag, Kóln-Wien 1988.
1 A. S с huit z, Das hôfische Leben zur Zeit der Minnesinger, Leipzig 1889 (II wyd.). Prace, o których mowa, publikowali
niemal wyłącznie uczeni niemieccy; zob. np. W. Borsdorf, Die Burg in „Claris und Laris" und im „Escanor", Berlin 1890;
A. Kerl, Saal und Kamenate der altfranzôsischen Ritterburg, zumeist nach dichterischen Quellen, Goettingen 1909; H. Schu-
macher, Das Befestigungswesen in der altfranzôsischen Literatur, Góttingen 1906; L. Olschki, Paris nach den altfranzôsis-
chen nationalen Epen. Topographie, Stadtgeschichte und lokale Sagen, Heidelberg 1913.
4 O. Sóhring, Werke bildender Kunst in altfranzôsischen Epen, „Romanische Forschungen" XII: 1900, s. 491-640. Podob-
ną pracę dotyczącą literatury niemieckiej napisał H. Lichtenberg, Architekturdarstellungen in der mittelhohdeutschen Dich-
tung, Munster 1931.
5 P. Franki, The Architectural Fantasies of Médiéval Poets, [w:] The Gothic. Litterary Sources and Interprétations through
Eight Centuries, Princeton 1960, s. 159-205.