DOI Artikel:
Labuda, Adam S.: Polska historia sztuki a "Ziemie Odzyskane"
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14244#0051
Rocznik Historii Sztuki, tom XXVI
Wydawnictwo Ncriton, 2001
ADAM S. LABUDA
POLSKA HISTORIA SZTUKI A „ZIEMIE ODZYSKANE"*
W odróżnieniu od nauk historycznych, historia sztuki uczyniła niewiele dla rozpoznania swej roli w pró-
bach naukowej rewindykacji ziem przyznanych Polsce po klęsce Niemiec w II wojnie światowej. Publikacje
historyków: Rudolfa Jaworskiego, Hansa-Jiirgena Bómelburga, Jórga Hackmanna, Jana M. Piskorskiego,
Michaela G. Mullera, choć niekiedy ograniczone do pewnych obszarów historycznych lub problemowych,
przyniosły rekonstrukcje głównych założeń, rozwoju, celów i metod badań nad Ziemiami Zachodnimi w ogó-
le1. Wydaje się, że w kwestiach generalnych ustalenia ich obowiązywać będą także w historii sztuki. Nastę-
pujące zagadnienia trzeba jednak podkreślić. Historia sztuki to dziedzina nauki, pozostająca w kontakcie
z naukami pokrewnymi, dzieląca z nimi związki ze światem życia, ale zarazem osobna domena. Mocną
komponentą, nawet swoistym balastem historii sztuki jest jej przedmiot, czyli dzieło sztuki, które w trakcie
konstytuowania się tej dziedziny doznało swoistej mitologizacji. Zarazem ten szczególny status przedmiotu
zapewnił historii sztuki znaczące miejsce w debatach o kulturalnej roli narodów i państw w dziejach.
W artykule niniejszym chodzi o określenie miejsca polskiej historii sztuki w polsko-niemieckich dys-
kusjach i sporach naukowych, w szczególności po 1945 roku. Jakie modele metodologiczne znalazły tu
zastosowanie, jakie propozycje interpretacyjne dominowały? Czy polska historia sztuki mówiła tu tylko
językiem sobie właściwym? W jakim stosunku pozostawała ona do uogólnień nauki historycznej i ideologii
politycznych epoki w odniesieniu do Europy Środkowowschodniej? Problemy te rozważone mają być przede
wszystkim w kontekście badań prowadzonych po 1945 roku nad „Ziemiami Odzyskanymi". Ten przedmiot
* Studium niniejsze stanowi rozszerzoną wersję odczytu wygłoszonego podczas międzynarodowej konferencji naukowej
„Deutsche Ostforschung" und „polnischer Westgedanke" im Spannungsfeld von Wissenschaft und Politik seit 1918, zorganizowanej
w Poznaniu przez Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, 3-6 grudnia 1998 r. Niemiecka wersja artykułu ukaże się w materia-
łach konferencji, przygotowywanych do druku przez jej organizatorów, J. Hackmanna i J. M. Piskorskiego.
1 H.-J. Bomelburg, Zwischen polnischer Standegesellschaft und preufiischem Obrigkeitsstaat. Vom Kôniglichen Preufien
zu Westpreufien (1756-1806), Munchen 1995 (Schriften des Bundesinstituts fur ostdeutsche Geschichte und Kultur, Bd. 5), s. 13-
40; J. H а с к m a n n, Ostpreufien und Westpreufien in deutscher und polnischer Sicht. Landeshistorie als beziehungsgeschichtlich.es
Problem, Wiesbaden 1996 (Deutsches Historisches Institut Warschau, Quellen und Studien, Bd. 3); R. Jaworski, Die polnische
Westforschung zwischen Politik und Wissenschaft, [w:] E. Oberlander (Hrsg.), Polen nach dem Kommunismus, Stuttgart 1993,
s. 94-104; J. M. Piskorski, „Deutsche Ostforschung" und „polnische Westforschung", [w:] Osteuropaische Geschichte in ver-
gleichender Sicht (Berliner Jahrbuch fiir osteuropaische Geschichte, 1996/1), s. 379-389; M. G. Muller, Zweite Reformation und
stâdtische Autonomie in Kôniglichen Preufien. Danzig, Elbing und Thorn in der Epoche der Konfessionalisierung, Berlin 1997. Por.
też „Zeitschrift fur Ostmitteleuropa-Forschung" z artykułami na temat Ostforschung, 46, 1997, s. 317-457. M. Z 1 a t i L. Przy-
mus i ń s к i dokonali bilansu badań polskich nad sztuką Śląska i Pomorza. M. Z1 at, Polskie badania nad sztuką Śląska w latach
1945-64, „Biuletyn Historii Sztuki", 27, 1965, s. 93-104; L. P r z y m u s i ń s к i, Badania nad sztuką polskich pobrzeiy Bałtyku
1945-64, ibidem, s. 295-300. O Pomorzu Zachodnim ostatnio: M. Glińska, Działalność historyków sztuki w Szczecinie i na
Pomorzu. Stan polskich badań nad sztuką - osiągnięcia i zadania, [w:] 50 lat polskich badań nad sztuką Szczecina i Pomorza
Zachodniego, Szczecin 1996, s. 7-64.
Wydawnictwo Ncriton, 2001
ADAM S. LABUDA
POLSKA HISTORIA SZTUKI A „ZIEMIE ODZYSKANE"*
W odróżnieniu od nauk historycznych, historia sztuki uczyniła niewiele dla rozpoznania swej roli w pró-
bach naukowej rewindykacji ziem przyznanych Polsce po klęsce Niemiec w II wojnie światowej. Publikacje
historyków: Rudolfa Jaworskiego, Hansa-Jiirgena Bómelburga, Jórga Hackmanna, Jana M. Piskorskiego,
Michaela G. Mullera, choć niekiedy ograniczone do pewnych obszarów historycznych lub problemowych,
przyniosły rekonstrukcje głównych założeń, rozwoju, celów i metod badań nad Ziemiami Zachodnimi w ogó-
le1. Wydaje się, że w kwestiach generalnych ustalenia ich obowiązywać będą także w historii sztuki. Nastę-
pujące zagadnienia trzeba jednak podkreślić. Historia sztuki to dziedzina nauki, pozostająca w kontakcie
z naukami pokrewnymi, dzieląca z nimi związki ze światem życia, ale zarazem osobna domena. Mocną
komponentą, nawet swoistym balastem historii sztuki jest jej przedmiot, czyli dzieło sztuki, które w trakcie
konstytuowania się tej dziedziny doznało swoistej mitologizacji. Zarazem ten szczególny status przedmiotu
zapewnił historii sztuki znaczące miejsce w debatach o kulturalnej roli narodów i państw w dziejach.
W artykule niniejszym chodzi o określenie miejsca polskiej historii sztuki w polsko-niemieckich dys-
kusjach i sporach naukowych, w szczególności po 1945 roku. Jakie modele metodologiczne znalazły tu
zastosowanie, jakie propozycje interpretacyjne dominowały? Czy polska historia sztuki mówiła tu tylko
językiem sobie właściwym? W jakim stosunku pozostawała ona do uogólnień nauki historycznej i ideologii
politycznych epoki w odniesieniu do Europy Środkowowschodniej? Problemy te rozważone mają być przede
wszystkim w kontekście badań prowadzonych po 1945 roku nad „Ziemiami Odzyskanymi". Ten przedmiot
* Studium niniejsze stanowi rozszerzoną wersję odczytu wygłoszonego podczas międzynarodowej konferencji naukowej
„Deutsche Ostforschung" und „polnischer Westgedanke" im Spannungsfeld von Wissenschaft und Politik seit 1918, zorganizowanej
w Poznaniu przez Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, 3-6 grudnia 1998 r. Niemiecka wersja artykułu ukaże się w materia-
łach konferencji, przygotowywanych do druku przez jej organizatorów, J. Hackmanna i J. M. Piskorskiego.
1 H.-J. Bomelburg, Zwischen polnischer Standegesellschaft und preufiischem Obrigkeitsstaat. Vom Kôniglichen Preufien
zu Westpreufien (1756-1806), Munchen 1995 (Schriften des Bundesinstituts fur ostdeutsche Geschichte und Kultur, Bd. 5), s. 13-
40; J. H а с к m a n n, Ostpreufien und Westpreufien in deutscher und polnischer Sicht. Landeshistorie als beziehungsgeschichtlich.es
Problem, Wiesbaden 1996 (Deutsches Historisches Institut Warschau, Quellen und Studien, Bd. 3); R. Jaworski, Die polnische
Westforschung zwischen Politik und Wissenschaft, [w:] E. Oberlander (Hrsg.), Polen nach dem Kommunismus, Stuttgart 1993,
s. 94-104; J. M. Piskorski, „Deutsche Ostforschung" und „polnische Westforschung", [w:] Osteuropaische Geschichte in ver-
gleichender Sicht (Berliner Jahrbuch fiir osteuropaische Geschichte, 1996/1), s. 379-389; M. G. Muller, Zweite Reformation und
stâdtische Autonomie in Kôniglichen Preufien. Danzig, Elbing und Thorn in der Epoche der Konfessionalisierung, Berlin 1997. Por.
też „Zeitschrift fur Ostmitteleuropa-Forschung" z artykułami na temat Ostforschung, 46, 1997, s. 317-457. M. Z 1 a t i L. Przy-
mus i ń s к i dokonali bilansu badań polskich nad sztuką Śląska i Pomorza. M. Z1 at, Polskie badania nad sztuką Śląska w latach
1945-64, „Biuletyn Historii Sztuki", 27, 1965, s. 93-104; L. P r z y m u s i ń s к i, Badania nad sztuką polskich pobrzeiy Bałtyku
1945-64, ibidem, s. 295-300. O Pomorzu Zachodnim ostatnio: M. Glińska, Działalność historyków sztuki w Szczecinie i na
Pomorzu. Stan polskich badań nad sztuką - osiągnięcia i zadania, [w:] 50 lat polskich badań nad sztuką Szczecina i Pomorza
Zachodniego, Szczecin 1996, s. 7-64.