DOI Artikel:
Sulerzyska, Teresa: Księgarnia Försterów: "Bibliopolium Forsterianum" 1617 - 1668
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14536#0137
Rocznik Historii Sztuki, tom XXVII
Wydawnictwo Neriton, 2002
TERESA SULERZYSKA
[OPRACOWAŁA JOLANTA TALBIERSKA
UNIWERSYTET WARSZAWSKI, GABINET RYCIN BUW]
KSIĘGARNIA FORSTERÓW - „BIBLIOPOLIUM FORSTERIANUM" 1617-1668*
Na ilustrację książkową w XVII w. znaczny wpływ wywarł rozwinięty na wielką skalę handel grafiką.
Ilustracje wykonane w technikach metalowych - akwaforcie i miedziorycie, odbijane oddzielnie od tekstu,
mogły być dowolnie włączane i wyłączane z książki. Bywały niejednokrotnie kupowane u handlarzy ryci-
nami, a więc projektowane w innym celu i dodawane do książki prawie przypadkowo; pojawiały się też na
rynku jako samodzielne ryciny. Nieraz nie pasowały formatem do książki, a większe plansze składano na
kilka części. Admiratorów szesnastowiecznych druków, niezwykle starannych pod względem typografii,
raził ten charakterystyczny dla XVII w. brak pełnej integracji i harmonii między poszczególnymi kompo-
nentami - tekstem, ornamentami i ilustracjami. Dwie skrajne formy rozpowszechniły się wówczas jako
najbardziej typowe: dzieło wyposażone tylko w rycinę tytułową oraz zespół rycin opatrzony niewielkim
tekstem; książka ilustrowana przeciętnie występowała stosunkowo rzadko. Dominacja karty tytułowej lub
* Teresa Sulerzyska (1925-1998), historyk sztuki i długoletnia kierowniczka Gabinetu Rycin Biblioteki Uniwersyteckiej
w Warszawie, była wybitną specjalistką z zakresu rysunku, grafiki, typografii i ilustracji europejskiej XVI-XVIII w. Ponad dwa-
dzieścia lat pracy, połączonej z drobiazgowymi kwerendami w archiwach, muzeach i bibliotekach, poświęciła siedemnastowiecznej
ilustracji książkowej. Interesowali ją szczególnie ci rytownicy, ilustratorzy, drukarze i wydawcy, którzy związani byli z jedną
z najsławniejszych gdańskich oficyn tego okresu - Bibliopolium Forsterianum, księgarnią Jerzego Forstera.
W 1981 r. na Wydziale Historycznym Uniwersytetu Warszawskiego Teresa Sulerzyska otworzyła przewód doktorski. Jej
rozprawa, Wydawnictwa „Bibliopolium Forsterianum" 1643-1668 i ich graficzne wyposażenie, pisana była pod kierunkiem prof.
dr Władysława Tomkiewicza, zaś po jego śmierci Rada Wydziału Historycznego Uniwersytetu Warszawskiego 24 stycznia 1990 r.
zatwierdziła ponownie temat, powołując na promotora prof. dr hab. Juliusza A. Chrościckiego. Śmierć Teresy Sulerzyskiej nie
pozwoliła dokończyć zamierzonego dzieła. Niemniej, w pozostawionych przez Autorkę materiałach, które zgodnie z Jej wolą trafiły
do Gabinetu Rycin Biblioteki Uniwersyteckiej, znalazło się kilka napisanych rozdziałów, wypełnionych wszechstronną i drobiazgo-
wą analizą artystyczną, typograficzną, literacką i bibliograficzną druków Forstera. Praca ta jest znakomitym studium humanistycz-
nym, nie tylko z zakresu sztuki siedemnastego stulecia, ale i badań nad dawną książką, grafiką, ilustracją, typografią oraz piśmien-
nictwem tego okresu. Gorącym pragnieniem Teresy Sulerzyskiej, wielokrotnie przez Nią podkreślanym, było opublikowanie
pieczołowicie zgromadzonych materiałów wraz z imponującą dokumentacją ilustracyjną: od rycin Jeremiasa Falcka i Willema
Hondiusa, przez karty tytułowe, winiety i bordiury, po charakterystyczne inicjały zamieszczane w drukach fórsterowskich.
Biorąc pod uwagę znaczenie udostępnienia tejże spuścizny dla badań nad polską i gdańską kulturą XVII w., a także ogrom
wykonanej pracy, której towarzyszył najwyższy profesjonalizm Teresy Sulerzyskiej, redakcja Rocznika Historii Sztuki postanowiła
przygotować do druku pozostawione materiały. W niniejszym tomie przedstawiono ustalenia dotyczące twórców i sukcesorów
firmy, ich działalności księgarsko-handlowej i wydawniczej, oraz tematykę publikacji Jerzego Forstera. Pozostałe materiały zwią-
zane z działalnością Bibliopolium będą udostępniane zainteresowanym dopiero po wykorzystaniu możliwości ich opublikowania.
Ponieważ nie wszystkie partie prezentowanego tekstu zostały ostatecznie zredagowane przez Teresę Sulerzyską, a część jest odtwa-
rzana i zestawiana jedynie na podstawie luźnych notatek i szkicowych myśli Autorki, konieczne komentarze ujęte zostały w nawia-
sach kwadratowych, tak w tekście, jak i w przypisach. Starano się uszanować oryginalny język i styl, wprowadzając ingerencje
jedynie tam, gdzie były one niezbędne; dotyczy to głównie stanu badań, uzupełnionego nowszą literaturą oraz wyboru ilustracji,
które pochodzą z archiwum Autorki.
Wydawnictwo Neriton, 2002
TERESA SULERZYSKA
[OPRACOWAŁA JOLANTA TALBIERSKA
UNIWERSYTET WARSZAWSKI, GABINET RYCIN BUW]
KSIĘGARNIA FORSTERÓW - „BIBLIOPOLIUM FORSTERIANUM" 1617-1668*
Na ilustrację książkową w XVII w. znaczny wpływ wywarł rozwinięty na wielką skalę handel grafiką.
Ilustracje wykonane w technikach metalowych - akwaforcie i miedziorycie, odbijane oddzielnie od tekstu,
mogły być dowolnie włączane i wyłączane z książki. Bywały niejednokrotnie kupowane u handlarzy ryci-
nami, a więc projektowane w innym celu i dodawane do książki prawie przypadkowo; pojawiały się też na
rynku jako samodzielne ryciny. Nieraz nie pasowały formatem do książki, a większe plansze składano na
kilka części. Admiratorów szesnastowiecznych druków, niezwykle starannych pod względem typografii,
raził ten charakterystyczny dla XVII w. brak pełnej integracji i harmonii między poszczególnymi kompo-
nentami - tekstem, ornamentami i ilustracjami. Dwie skrajne formy rozpowszechniły się wówczas jako
najbardziej typowe: dzieło wyposażone tylko w rycinę tytułową oraz zespół rycin opatrzony niewielkim
tekstem; książka ilustrowana przeciętnie występowała stosunkowo rzadko. Dominacja karty tytułowej lub
* Teresa Sulerzyska (1925-1998), historyk sztuki i długoletnia kierowniczka Gabinetu Rycin Biblioteki Uniwersyteckiej
w Warszawie, była wybitną specjalistką z zakresu rysunku, grafiki, typografii i ilustracji europejskiej XVI-XVIII w. Ponad dwa-
dzieścia lat pracy, połączonej z drobiazgowymi kwerendami w archiwach, muzeach i bibliotekach, poświęciła siedemnastowiecznej
ilustracji książkowej. Interesowali ją szczególnie ci rytownicy, ilustratorzy, drukarze i wydawcy, którzy związani byli z jedną
z najsławniejszych gdańskich oficyn tego okresu - Bibliopolium Forsterianum, księgarnią Jerzego Forstera.
W 1981 r. na Wydziale Historycznym Uniwersytetu Warszawskiego Teresa Sulerzyska otworzyła przewód doktorski. Jej
rozprawa, Wydawnictwa „Bibliopolium Forsterianum" 1643-1668 i ich graficzne wyposażenie, pisana była pod kierunkiem prof.
dr Władysława Tomkiewicza, zaś po jego śmierci Rada Wydziału Historycznego Uniwersytetu Warszawskiego 24 stycznia 1990 r.
zatwierdziła ponownie temat, powołując na promotora prof. dr hab. Juliusza A. Chrościckiego. Śmierć Teresy Sulerzyskiej nie
pozwoliła dokończyć zamierzonego dzieła. Niemniej, w pozostawionych przez Autorkę materiałach, które zgodnie z Jej wolą trafiły
do Gabinetu Rycin Biblioteki Uniwersyteckiej, znalazło się kilka napisanych rozdziałów, wypełnionych wszechstronną i drobiazgo-
wą analizą artystyczną, typograficzną, literacką i bibliograficzną druków Forstera. Praca ta jest znakomitym studium humanistycz-
nym, nie tylko z zakresu sztuki siedemnastego stulecia, ale i badań nad dawną książką, grafiką, ilustracją, typografią oraz piśmien-
nictwem tego okresu. Gorącym pragnieniem Teresy Sulerzyskiej, wielokrotnie przez Nią podkreślanym, było opublikowanie
pieczołowicie zgromadzonych materiałów wraz z imponującą dokumentacją ilustracyjną: od rycin Jeremiasa Falcka i Willema
Hondiusa, przez karty tytułowe, winiety i bordiury, po charakterystyczne inicjały zamieszczane w drukach fórsterowskich.
Biorąc pod uwagę znaczenie udostępnienia tejże spuścizny dla badań nad polską i gdańską kulturą XVII w., a także ogrom
wykonanej pracy, której towarzyszył najwyższy profesjonalizm Teresy Sulerzyskiej, redakcja Rocznika Historii Sztuki postanowiła
przygotować do druku pozostawione materiały. W niniejszym tomie przedstawiono ustalenia dotyczące twórców i sukcesorów
firmy, ich działalności księgarsko-handlowej i wydawniczej, oraz tematykę publikacji Jerzego Forstera. Pozostałe materiały zwią-
zane z działalnością Bibliopolium będą udostępniane zainteresowanym dopiero po wykorzystaniu możliwości ich opublikowania.
Ponieważ nie wszystkie partie prezentowanego tekstu zostały ostatecznie zredagowane przez Teresę Sulerzyską, a część jest odtwa-
rzana i zestawiana jedynie na podstawie luźnych notatek i szkicowych myśli Autorki, konieczne komentarze ujęte zostały w nawia-
sach kwadratowych, tak w tekście, jak i w przypisach. Starano się uszanować oryginalny język i styl, wprowadzając ingerencje
jedynie tam, gdzie były one niezbędne; dotyczy to głównie stanu badań, uzupełnionego nowszą literaturą oraz wyboru ilustracji,
które pochodzą z archiwum Autorki.