Rocznik Historii Sztuki (28.2003)

Rocznik Historii Sztuki, tom XXVIII
Wydawnictwo Neriton, 2003

JOANNA WINIEWICZ-WOLSKA

ZAMEK KRÓLEWSKI NA WAWELU

DZIEJE KOLEKCJI LANCKOROŃSKICH W LATACH 1939-1946

W związku z darem profesor Karoliny Lanckorońskiej dla Zamku Królewskiego na Wawelu i Zamku
Królewskiego w Warszawie w roku 1994, w ciągu ostatnich kilku lat ukazało się wiele publikacji dotyczą-
cych wiedeńskiej kolekcji dzieł sztuki Karola Lanckorońskiego. Wśród nich znalazły się też opracowania,
w których podejmowano m.in. próby odtworzenia jej dziejów w czasie II wojny światowej i w latach bez-
pośrednio powojennych1. Informacje w nich zawarte są jednak fragmentaryczne, ograniczone do kilku zna-
nych faktów, pozbawionych często szerszego kontekstu, który pozwoliłyby na ich właściwą interpretację,
a czasem oparte jedynie na przekazywanej ustnie tradycji, która nie wytrzymuje konfrontacji ze źródłami
archiwalnymi. Obraz wydarzeń w latach 1939-1950, utrwalony w dotychczasowej literaturze, jest niepełny,
a miejscami wręcz zniekształcony. Tymczasem istnieją dość obszerne archiwalia, które pozwalają na rekon-
strukcję nie tylko dziejów kolekcji w latach 1939-1951, lecz także na pełne rozpoznanie jej zasobów. Traci
już zatem aktualność sformułowane w roku 1998 twierdzenie Wernera Oenbrinka, że „dawny zbiór dzieł
sztuki [Karola Lanckorońskiego] nadal w znacznym stopniu pozostaje nierozpoznany"2. Opracowanie jego
katalogu jest już jedynie kwestią czasu.

Kolekcja Lanckorońskich wzmiankowana była kilkakrotnie w kontekście „grabieży Europy"3 - niema-
jącej sobie równych akcji „pozyskiwania" dzieł sztuki z publicznych i prywatnych europejskich kolekcji,
zaplanowanej i systematycznie realizowanej przez hitlerowskie Niemcy w latach 1938-1945. Jej historii nie
da się odtworzyć w oderwaniu od szerszego tła rozgrywających się wówczas wydarzeń.

Głównym - acz nie jedynym - celem gromadzenia dzieł sztuki z całej podbitej Europy było stworzenie
muzeum, które przewyższyłoby, zasobami i ich artystyczną klasą, takie zbiory, jak chociażby Luwr. Jak

1 Ostatnio ukazały się m.in.: J. M i z i o ł e k, Toskańskie malarstwo cassonowe z kolekcji Karola Lanckorońskiego w zbiorach
Zamku Królewskiego na Wawelu. Studium wstępne, „Studia Waweliana", VI-VII, 1997/1998, s. 92-96; K. Kuczman, Kolekcja
obrazów Karola Lanckorońskiego. Przeszłość i dzień dzisiejszy, [w:] Donatorce w hołdzie. Katalog odnowionych obrazów i rodzin-
nych pamiątek z daru Karoliny Lanckorońskiej, Kraków 1998, s. 18-19; idem, Kolekcja włoskich obrazów Karola Lanckorońskie-
go, „Folia Historiae Artium", Seria Nowa, t. 4, 1998, s. 118-124. W artykule A. Feliks, Kolekcja obrazów włoskich Karola
Lanckorońskiego, „Rocznik Historii Sztuki", 25, 2000, s. 201-282, znalazło się wiele błędów i nieścisłości, na co zwróciłam uwagę
w recenzji (J.Winiewicz-Wolska, K. Kuczman, Corrigenda do pracy o kolekcji Karola Lanckorońskiego, „Folia Historiae
Artium", Seria Nowa, t. 5, 2000, s. 167-172). Kilka istotnych faktów z dziejów kolekcji w czasie II wojny światowej, opartych na
źródłach archiwalnych, podaje T. Bruckler, Kunstwerke zwischen Kunstraub und Kunstbergung: 1938-1945, [w:] Kunstraub,
Kunstbergung und Restitution in Ôsterreich 1938 bis heute, Wien, Koln, Weimar 1999, s. 17, 20, 22.

2 W. O e n b r i n k, Rzeźby antyczne ze zbioru Karola Lanckorońskiego w Wiedniu. W 150 rocznicę urodzin wybitnego opie-
kuna sztuki i kultury Polski i Austrii, „Folia Historiae Artium", Seria Nowa, t. 4, 1998, s. 96.

3 Taki tytuł nosi polskie wydanie książki L. Nicholas, Grabież Europy. Losy dzieł sztuki w Trzeciej Rzeszy i podczas
II wojny światowej, Warszawa 1997, s. 302-304 (tytuł oryginału: The Rape of Europe. The Fate of Europe's Treasures in the Third
Reich and the Second World War, London 1994). Kolekcja wzmiankowana była m.in. przez: R., M. Sey de w i t z. Die Dame mit
dem Hermelin, Berlin 1963, s. 73-75; G. Haase, Kunstraub und Kunstschutz. Eine Dokumentation, Hildesheim 1991, s. 61;
J. Petropoulos, Art as Politics in the Third Reich, Chapel Hill & London 1996, s. 162-164.