Rocznik Historii Sztuki (31.2006)

Rocznik Historii Sztuki, tom XXXI
Wydawnictwo Neriton, 2006

MARTA LEŚNIAKOWSKA
INSTYTUT SZTUKI PAN

ARCHITEKTURA I JEJ OBRAZY.
FOTOGRAFIA-MODERNIZM-HISTORIOGRAFIA.
FOTOGRAFIE CZESŁAWA OLSZEWSKIEGO1

1. „[...] wielu zdjęć, na które patrzę, nic dla mnie nie ożywia. [...] większość działa na mnie tylko
ogólnie i, jeśli można tak powiedzieć, grzecznie: nie ma w nich żadnego punctum. Podobają mi się lub nie,
lecz nic we mnie nie wywołują: mają w sobie jedynie studium. Studium to szerokie pole swobodnego pożą-
dania, różnego oddziaływania, niepewnego smaku: lubię/nie lubię, I like/I don't. Studium należy do porządku
to like, a nie to love. Mobilizuje półpożądanie, półchcenie; to jest ten sam rodzaj zainteresowania nieokre-
ślonego, gładkiego, bez zobowiązań, jakie odczuwamy wobec ludzi, przedstawień, ubrań, książek, o których
uważamy, że są »w porządku«"2.

Spostrzeżenia Rolada Barthesa wiążą go z tym, o czym będę tutaj pisała. I powtórzę za nim, że tym,
co gest fotografowania przekształca w warte namysłu zdjęcie, jest „wstrząs" polegający na wydobyciu tego,
co ukryte. Istotą Fotografii (świadomie używam dużej litery) jest więc niespodzianka i ona jest także formą
(i źródłem) cierpienia, gdy zdjęcie uświadamia nam, że tego, co było, już nie ma. Jest zaś tylko obraz po-
świadczający nieistnienie3.

2. Wśród historyków sztuki krąży taki dowcip: „Czy jest w Polsce architektura? Odpowiedź: Już była".
Ten czas przeszły a dokonany odnosi się do międzywojnia, epoki nieodległej, ale kulturowo mającej wszyst-
kie cechy zatopionej Atlantydy. Wydany osiemnaście lat temu numer nieistniejących już „Zeszytów Archi-
tektury Polskiej" poświęcony właśnie architekturze międzywojnia w Polsce, opatrzony został mottem ze św.
Augustyna o trójdzielnej koncepcji czasu, miejsca i duszy i nie przypadkiem zatytułowany „Fragmenty",
wobec których stajemy często jak wobec szczątków jakiejś odległej a nieznanej „starożytności"4.

Tekst ten powstał na kanwie referatu wygłoszonego na konferencji naukowej poświęconej polskiej fotografii dokumentalnej,
zorganizowanej w związku z retrospektywną wystawą „Robię tylko dokumenty" - fotografie Leonarda Sempolińskiego, Zachęta
Narodowa Galeria Sztuki, Warszawa, marzec-maj 2005. Publikowane fotografie pochodzą z Archiwum Fotografii i Rysunków
Pomiarowych Instytutu Sztuki PAN, Warszawa, i były prezentowane na wystawie 50 fotografii: Dekada swingu. Architektura mo-
dernistyczna w Polsce lat trzydziestych XX wieku. Fotografie Czesława Olszewskiego ze zbiorów Instytutu Sztuki PAN. Scenariusz
i tekst katalogu M. Leśniakowska, IS PAN Warszawa, wrzesień-grudzień 2004, repliki: Muzeum Architektury we Wrocławiu,
styczeń-marzec 2005; Muzeum im. Kazimierza Pułaskiego w Warce, marzec-maj 2005 (tu poszerzona o część przygotowaną przez
A.K. Olszewskiego, Perfekcja i światło na starych fotografiach ze zbiorów rodzinnych, prezentującą wcześniejsze fotografie
jego ojca z nurtu piktorializmu). Reprodukowane fotografie Czesława Olszewskiego (negatywy formatu 13x18), niedatowane, po-
wstały przed 1939 r. Datowanie w podpisach pod zdjęciami pochodzi od autorki tekstu i odnosi się do czasu ukończenia fotografo-
wanych obiektów jako przyjętej hipotetycznej najwcześnieszej daty powstania również zdjęcia. Negatywy znajdują się w Zbiorach
Fotografii i Rysunków Pomiarowych Instytutu Szuki PAN w Warszawie. Publikacja zdjęć za zgodą IS PAN.

2 R. В a r t h e s, Światło obrazu. Uwagi o fotografii, przekł. J. Trznadel, Wydawnictwo KR, Warszawa 1996, s. 48, 56.

3 Ibidem, s. 56.

4 [S. P a r fi a n o w i с z], Fragmenty, „Zeszyty Architektury Polskiej", 1988, nr 5-6, s. 1.