DOI Artikel:
Łazicka, Małgorzata: Tańce chłopskie w twórczości graficznej Sebalda Behama w kontekście historycznym, społecznym i kulturowym
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.29589#0197
Rocznik Historii Sztuki, tom XXXIX
PANWDN, 2014
MAŁGORZATA ŁAZICKA
GABINET RYCIN BIBLIOTEKI UNIWERSYTECKIEJ W WARSZAWIE
TAŃCE CHŁOPSKIE W TWÓRCZOŚCI GRAFICZNEJ SEBALDA BEHAMA
W KONTEKŚCIE HISTORYCZNYM, SPOŁECZNYM I KULTUROWYM
Twórczość graficzna Sebalda Behama (Norymberga 1500-1550 Frankfurt nad Menem) wcześnie stała
się przedmiotem badań historyków sztuki i jest już stosunkowo dobrze poznana1. W licznych opracowa-
niach poświęconych artyście wciąż podawane są tradycyjnie przyjęte dwa imiona, Hans Sebald, obecnie,
za współczesnymi artyście dokumentami, częściej używa się tylko imienia Sebald, imię Hans pojawiło się
dopiero w siedemnastowiecznej literaturze2. To niepotwierdzone źródłowo imię zostało dodane na podstawie
monogramu artysty: HSP lub HSB, odpowiadającego słowom »S[ebald] Pe/zam / 5e/zam. Zgodnie z jedynym
dotychczasowym wyjaśnieniem występująca w monogramie litera H miałaby pochodzić od drugiej sylaby
nazwiska3. Zmiana litery P na B w monogramie była związana z przeniesieniem się Sebalda w 1531 r.
do Frankfurtu nad Menem. Od tego czasu artysta sygnował swoje prace wyłącznie skrótem HSB4.
Sebald Beham, podobnie jak jego brat Barthel (Norymberga 1502-1540 Włochy) i Georg Pencz
(? ok. 1500-1550 Lipsk lub Wrocław), należy do artystów niemieckich działających w 1. połowie XVI w.
1 Wybrane najwcześniejsze opracowania obcojęzyczne: W.J. Loftie, Catalogue of the Prints and Etchings of Hans Sebald
Beham, Painter of Nuremberg, Citizen of Frankfort, 1500-1550, London 1877; E. Aumiiller, Barthelemy et Hans Sebald Beham,
Miinchen 1881; G.K.W. S e i b t, Hans Sebald Beham: Maler und Kupferstecher (geboren 1500 zu Niirnberg, gestorben 1550 zu Frankfurt
am Main) und seine Zeit, [w:] idem, Studien zur Kunst- und Culturgeschichte, Frankfurt am Main 1882, s. 1-45; G. Pauli, Hans
Sebald Beham. Ein kritisches Yerzeichnis seiner Kupferstiche, Radierungen und Holzschnitte, Strassburg 1901 [dalej cyt.: Pauli 1901]
oraz idem, Hans Sebald Beham. Nachtrage zu dem kritischen Yerzeichnis seiner Kupferstiche, Radierungen und Holzschnitte, Strassburg
1911.
W polskiej literaturze przedmiotu odnotować można jedynie ogólne wzmianki na temat życia i twórczości artysty: M. Bóbr,
K. Krużel, Katalog rycin Biblioteki Polskiej Akademii Nauk w Krakowie: szkoła niemiecka XV i XVI w., red. M. Macharska, Wrocław
1987, s. 29; B. Steinborn, A. Ziemba, Malarstwo niemieckie do 1600 roku: katalog zbiorów / Deutsche Malerei bis 1600: Bestand-
katalog. Muzeum Narodowe w Warszawie / Nationalmuseum Warschau, Warszawa 2000, s. 339; K. Zabuska, Zbiory Muzeum Naro-
dowego w Gdańsku. Kolekcja Jacoba Kabruna: ryciny szkoły niemieckiej od końca XV do początku XIX wieku, red. M. Danielewicz,
IV. 1, t. 1, cz. 1, Gdańsk 2009, s. 60. Kilka rycin Sebalda Behama zaprezentowano na wystawie „Rewolucje graficzne. Albrecht Diirer
i szkoła niemiecka XV-XVI wieku” i opracowano w katalogu, zob. Rewolucje graficzne. Albrecht Diirer i szkoła niemiecka XV-XVI
wieku, red. B. D y gdała-Kło s iń s ka. Muzeum Okręgowe im. Leona Wyczółkowskiego w Bydgoszczy, Bydgoszcz 2011, s. 155-158.
Analizę jednej z rycin Behama w kontekście motywu śmierci i dziewczyny zaproponował ostatnio W. Szymański, Śmierć i dziewczyna
i żona Putyfara. Ryciny Hansa Sebalda Behama, „Modus. Prace z historii sztuki”, XII-XIII, 2013, s. 135-146.
2 J. v a n Sandrart, Teutsche Akademie der Edlen Bau-, Bild- und Mahlerey- Kiinste (1675-1679), hrsg. A.R. Peltzer, Miinchen
1925, s. 77-78.
3 A.G. Stewart, Before Bruegel. Sebald Beham and the Origins of Peasant Festival Imagery, Bodmin 2008, s. 18. Na temat
imienia Hans również The World in Miniaturę. Engravings by the German Little Masters 1500-1550. Katalog wystawy, Lawrence, Kansas,
Spencer Museum of University of Kansas, Sept. 4 - Oct. 23, 1988; New Haven, Yale University, Art Gallery 20.11.1988 - 8.1.1989,
Minneapolis, Institute of Arts 4.2. - 26.3.1989, red. S.H. Goddard, Kansas 1988, s. 65, kat. 6, s. 223 [dalej cyt.: Lawrence 1988].
4 Wynikało to z dwóch różnych sposobów wymawiania nazwiska w Norymberdze i Frankfurcie. Zgodnie z frankońską wymową
„b” wymawiano jako „p”; Stewart, Sebald Beham, [w:] The Dictionary..., s. 505.
PANWDN, 2014
MAŁGORZATA ŁAZICKA
GABINET RYCIN BIBLIOTEKI UNIWERSYTECKIEJ W WARSZAWIE
TAŃCE CHŁOPSKIE W TWÓRCZOŚCI GRAFICZNEJ SEBALDA BEHAMA
W KONTEKŚCIE HISTORYCZNYM, SPOŁECZNYM I KULTUROWYM
Twórczość graficzna Sebalda Behama (Norymberga 1500-1550 Frankfurt nad Menem) wcześnie stała
się przedmiotem badań historyków sztuki i jest już stosunkowo dobrze poznana1. W licznych opracowa-
niach poświęconych artyście wciąż podawane są tradycyjnie przyjęte dwa imiona, Hans Sebald, obecnie,
za współczesnymi artyście dokumentami, częściej używa się tylko imienia Sebald, imię Hans pojawiło się
dopiero w siedemnastowiecznej literaturze2. To niepotwierdzone źródłowo imię zostało dodane na podstawie
monogramu artysty: HSP lub HSB, odpowiadającego słowom »S[ebald] Pe/zam / 5e/zam. Zgodnie z jedynym
dotychczasowym wyjaśnieniem występująca w monogramie litera H miałaby pochodzić od drugiej sylaby
nazwiska3. Zmiana litery P na B w monogramie była związana z przeniesieniem się Sebalda w 1531 r.
do Frankfurtu nad Menem. Od tego czasu artysta sygnował swoje prace wyłącznie skrótem HSB4.
Sebald Beham, podobnie jak jego brat Barthel (Norymberga 1502-1540 Włochy) i Georg Pencz
(? ok. 1500-1550 Lipsk lub Wrocław), należy do artystów niemieckich działających w 1. połowie XVI w.
1 Wybrane najwcześniejsze opracowania obcojęzyczne: W.J. Loftie, Catalogue of the Prints and Etchings of Hans Sebald
Beham, Painter of Nuremberg, Citizen of Frankfort, 1500-1550, London 1877; E. Aumiiller, Barthelemy et Hans Sebald Beham,
Miinchen 1881; G.K.W. S e i b t, Hans Sebald Beham: Maler und Kupferstecher (geboren 1500 zu Niirnberg, gestorben 1550 zu Frankfurt
am Main) und seine Zeit, [w:] idem, Studien zur Kunst- und Culturgeschichte, Frankfurt am Main 1882, s. 1-45; G. Pauli, Hans
Sebald Beham. Ein kritisches Yerzeichnis seiner Kupferstiche, Radierungen und Holzschnitte, Strassburg 1901 [dalej cyt.: Pauli 1901]
oraz idem, Hans Sebald Beham. Nachtrage zu dem kritischen Yerzeichnis seiner Kupferstiche, Radierungen und Holzschnitte, Strassburg
1911.
W polskiej literaturze przedmiotu odnotować można jedynie ogólne wzmianki na temat życia i twórczości artysty: M. Bóbr,
K. Krużel, Katalog rycin Biblioteki Polskiej Akademii Nauk w Krakowie: szkoła niemiecka XV i XVI w., red. M. Macharska, Wrocław
1987, s. 29; B. Steinborn, A. Ziemba, Malarstwo niemieckie do 1600 roku: katalog zbiorów / Deutsche Malerei bis 1600: Bestand-
katalog. Muzeum Narodowe w Warszawie / Nationalmuseum Warschau, Warszawa 2000, s. 339; K. Zabuska, Zbiory Muzeum Naro-
dowego w Gdańsku. Kolekcja Jacoba Kabruna: ryciny szkoły niemieckiej od końca XV do początku XIX wieku, red. M. Danielewicz,
IV. 1, t. 1, cz. 1, Gdańsk 2009, s. 60. Kilka rycin Sebalda Behama zaprezentowano na wystawie „Rewolucje graficzne. Albrecht Diirer
i szkoła niemiecka XV-XVI wieku” i opracowano w katalogu, zob. Rewolucje graficzne. Albrecht Diirer i szkoła niemiecka XV-XVI
wieku, red. B. D y gdała-Kło s iń s ka. Muzeum Okręgowe im. Leona Wyczółkowskiego w Bydgoszczy, Bydgoszcz 2011, s. 155-158.
Analizę jednej z rycin Behama w kontekście motywu śmierci i dziewczyny zaproponował ostatnio W. Szymański, Śmierć i dziewczyna
i żona Putyfara. Ryciny Hansa Sebalda Behama, „Modus. Prace z historii sztuki”, XII-XIII, 2013, s. 135-146.
2 J. v a n Sandrart, Teutsche Akademie der Edlen Bau-, Bild- und Mahlerey- Kiinste (1675-1679), hrsg. A.R. Peltzer, Miinchen
1925, s. 77-78.
3 A.G. Stewart, Before Bruegel. Sebald Beham and the Origins of Peasant Festival Imagery, Bodmin 2008, s. 18. Na temat
imienia Hans również The World in Miniaturę. Engravings by the German Little Masters 1500-1550. Katalog wystawy, Lawrence, Kansas,
Spencer Museum of University of Kansas, Sept. 4 - Oct. 23, 1988; New Haven, Yale University, Art Gallery 20.11.1988 - 8.1.1989,
Minneapolis, Institute of Arts 4.2. - 26.3.1989, red. S.H. Goddard, Kansas 1988, s. 65, kat. 6, s. 223 [dalej cyt.: Lawrence 1988].
4 Wynikało to z dwóch różnych sposobów wymawiania nazwiska w Norymberdze i Frankfurcie. Zgodnie z frankońską wymową
„b” wymawiano jako „p”; Stewart, Sebald Beham, [w:] The Dictionary..., s. 505.