DOI Artikel:
Adamska, Katarzyna: Jerzy Warchałowski i debata o stylu
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.34225#0193
Rocznik Historii Sztuki. tom XLi
PAN, 2016
KATARZYNA ADAMSKA
BIBLIOTEKA NARODOWA
JERZY WARCHAŁOWSKI I DEBATA O STYLU
Jerzy Warchałowski (1874-1939) był współzałożycielem Towarzystwa Polska Sztuka Stosowana
i Warsztatów Krakowskich oraz organizatorem pawilonu na paryskiej „Exposition internationale des Arts
décoratifs et industriels modernes" w 1925 r., do dziś budzącego mieszane uczucia. Choć celem Warcha-
łowskiego, tak jak wielu współczesnych mu krytyków i artystów, było stworzenie polskiej sztuki naro-
dowej, nie wysuwał żadnych konkretnych propozycji stylistycznych. Prywatnie był zwolennikiem stylu
zakopiańskiego (zaprojektował dla siebie w Wiśle willę „Koliba", naśladując Witkiewiczowskie domy*),
a jednak Stanisław Witkiewicz uważał działalność TPSS za szkodliwą dla idei zakopiańskiej. W 1909 r.
Warchałowski negatywnie wypowiadał się o modzie na motywy ludowe, ale przecież „swojskość" pozo-
stawała jedną z głównych kategorii jego publicystyki. Sprzeczności te wynikały ze zmiany w rozumieniu
terminu „styl" na przestrzeni pierwszego dziesięciolecia XX w., ściśle związanej z rozstrzygnięciami nie-
mieckojęzycznej teorii kultury: zmianą w rozumieniu podmiotu twórczego. Styl był jedną z kluczowych
kategorii samoopisu dziewiętnastowiecznego społeczeństwa i termin ten wiązał się z różnym słownictwem
fachowym, usiłującym sprostać wyzwaniu uporządkowania doświadczeń nowoczesności. Służyła temu
terminologia medyczna i psychologiczna, metafbryka schyłku kultury, słownictwo ekonomiczne i biolo-
giczne czy retoryka postępu. Terminologia ta znajdowała odbicie także w tekstach Warchałowskiego, który
bynajmniej nie próbował odpowiedzieć na słynne pytanie Heinricha Hübscha „w jakim stylu powinniśmy
budować?", ale proponował zmianę rozumienia czym właściwie jest styl i jak powstaje, zgodnie z kie-
runkiem ówczesnej przeformułowującej „styl" z problemu historycznego w psychologiczny^.
Jerzego Warchałowskiego przywołuję tu nie jako animatora życia artystycznego czy kuratora wystaw,
ale publicystę wprowadzającego w obieg nowe kategorie krytyczne, eksperymentującego z ich znaczeniami,
przekonującego o istotności sztuki stosowanej dla życia publicznego. Poza własnymi tekstami pozostawił
on także tak zwane dwa obszerne tomy wycinków prasowych z lat 1900-1912, które ofiarował
w 1921 r. Muzeum Techniczno-Przemysłowemu (obecnie przechowywane są w Bibliotece Akademii Sztuk
Pięknych w Krakowie). Dysponujemy więc licznymi doraźnymi wypowiedziami Warchałowskiego, głównie
recenzjami z wystaw, oraz dokumentacją jego lektur z polskojęzycznej prasy. Nie jest to materiał wystar-
czający do odtworzenia meandrów biograTi intelektualnej, do czego nie zachęca także swoisty regres
teoretyczny, który daje się zaobserwować w tekstach krytyka po 1920 r. - można odnieść wrażenie, że nie
kontynuował swych osiągnięć na tym polu i sięgał po kategorie anachroniczne wobec własnych rozpoznań
sprzed dwóch dekad. Dostępne źródła pozwalają natomiast spojrzeć na dominanty tematyczne jako na
swoistą ciągłość dyskursywną, w której zmiana tematu niekoniecznie oznacza zmianę przedmiotu namysłu.
* D. Konarzewski, M. Kawuiok, жу; r/o Mrr/row/Ao.' &/ой&;'сПго orc/?/?eł?o77/czMe RLsĄ, Wisła 2009, s. 197-198.
2 Zob. np. M. Bushart, HJoYДсАие, Gro/p/MS' мг?г/ r/Ze Y//o'ebo?te e/ey Аемем &7мем& [w:] Ао?;'ом, 6*ą7e. Т/ое/егм;Мм,
ed. J. Purchla, Wolf Tegethoff, Cracow-Munich 2006, s. 199-220.
PAN, 2016
KATARZYNA ADAMSKA
BIBLIOTEKA NARODOWA
JERZY WARCHAŁOWSKI I DEBATA O STYLU
Jerzy Warchałowski (1874-1939) był współzałożycielem Towarzystwa Polska Sztuka Stosowana
i Warsztatów Krakowskich oraz organizatorem pawilonu na paryskiej „Exposition internationale des Arts
décoratifs et industriels modernes" w 1925 r., do dziś budzącego mieszane uczucia. Choć celem Warcha-
łowskiego, tak jak wielu współczesnych mu krytyków i artystów, było stworzenie polskiej sztuki naro-
dowej, nie wysuwał żadnych konkretnych propozycji stylistycznych. Prywatnie był zwolennikiem stylu
zakopiańskiego (zaprojektował dla siebie w Wiśle willę „Koliba", naśladując Witkiewiczowskie domy*),
a jednak Stanisław Witkiewicz uważał działalność TPSS za szkodliwą dla idei zakopiańskiej. W 1909 r.
Warchałowski negatywnie wypowiadał się o modzie na motywy ludowe, ale przecież „swojskość" pozo-
stawała jedną z głównych kategorii jego publicystyki. Sprzeczności te wynikały ze zmiany w rozumieniu
terminu „styl" na przestrzeni pierwszego dziesięciolecia XX w., ściśle związanej z rozstrzygnięciami nie-
mieckojęzycznej teorii kultury: zmianą w rozumieniu podmiotu twórczego. Styl był jedną z kluczowych
kategorii samoopisu dziewiętnastowiecznego społeczeństwa i termin ten wiązał się z różnym słownictwem
fachowym, usiłującym sprostać wyzwaniu uporządkowania doświadczeń nowoczesności. Służyła temu
terminologia medyczna i psychologiczna, metafbryka schyłku kultury, słownictwo ekonomiczne i biolo-
giczne czy retoryka postępu. Terminologia ta znajdowała odbicie także w tekstach Warchałowskiego, który
bynajmniej nie próbował odpowiedzieć na słynne pytanie Heinricha Hübscha „w jakim stylu powinniśmy
budować?", ale proponował zmianę rozumienia czym właściwie jest styl i jak powstaje, zgodnie z kie-
runkiem ówczesnej przeformułowującej „styl" z problemu historycznego w psychologiczny^.
Jerzego Warchałowskiego przywołuję tu nie jako animatora życia artystycznego czy kuratora wystaw,
ale publicystę wprowadzającego w obieg nowe kategorie krytyczne, eksperymentującego z ich znaczeniami,
przekonującego o istotności sztuki stosowanej dla życia publicznego. Poza własnymi tekstami pozostawił
on także tak zwane dwa obszerne tomy wycinków prasowych z lat 1900-1912, które ofiarował
w 1921 r. Muzeum Techniczno-Przemysłowemu (obecnie przechowywane są w Bibliotece Akademii Sztuk
Pięknych w Krakowie). Dysponujemy więc licznymi doraźnymi wypowiedziami Warchałowskiego, głównie
recenzjami z wystaw, oraz dokumentacją jego lektur z polskojęzycznej prasy. Nie jest to materiał wystar-
czający do odtworzenia meandrów biograTi intelektualnej, do czego nie zachęca także swoisty regres
teoretyczny, który daje się zaobserwować w tekstach krytyka po 1920 r. - można odnieść wrażenie, że nie
kontynuował swych osiągnięć na tym polu i sięgał po kategorie anachroniczne wobec własnych rozpoznań
sprzed dwóch dekad. Dostępne źródła pozwalają natomiast spojrzeć na dominanty tematyczne jako na
swoistą ciągłość dyskursywną, w której zmiana tematu niekoniecznie oznacza zmianę przedmiotu namysłu.
* D. Konarzewski, M. Kawuiok, жу; r/o Mrr/row/Ao.' &/ой&;'сПго orc/?/?eł?o77/czMe RLsĄ, Wisła 2009, s. 197-198.
2 Zob. np. M. Bushart, HJoYДсАие, Gro/p/MS' мг?г/ r/Ze Y//o'ebo?te e/ey Аемем &7мем& [w:] Ао?;'ом, 6*ą7e. Т/ое/егм;Мм,
ed. J. Purchla, Wolf Tegethoff, Cracow-Munich 2006, s. 199-220.