Studia Waweliana (5.1996)

Studia Waweliana
Tom V, 1996
PL ISSN 1230-3275

ELŻBIETA BULARZ-NEUGEBAUER, RYSZARD SKOWRON

WAWELSKA MANUFAKTURA SUKIENNA Z OKRESU
WOLNEGO MIASTA KRAKOWA

Podpisany 3 maja 1815 przez przedstawicieli
Austrii, Prus i Rosji tzw. traktat dodatkowy, na
mocy którego utworzono Wolne Miasto Kraków,
stwarzał dobre warunki dla rozwoju gospodarczego
miasta i jego okręgu. Skorzystali z tego przede
wszystkim kupcy krakowscy czerpiący stosunkowo
duże korzyści z wolności handlowych. Zdecydowanie
gorzej natomiast ukształtowała się sytuacja w prze-
myśle. Główną przeszkodą w jego rozwoju było
z jednej strony zachowanie tradycyjnych przepisów
cechowych i brak miejscowego kapitału, z drugiej
zaś swobodny wwóz towarów z zewnątrz i brak
układów handlowych z Austrią i Prusami1.

Wolności handlowe Rzeczypospolitej Krako-
wskiej były niewątpliwie jedną z przyczyn napływu
w latach 1817-1818 do Krakowa zagranicznych
tkaczy. Senat postanowił wspomóc przybywających
fabrykantów zakładając dwie manufaktury - ba-
wełnianą i wełnianą. Losy tej drugiej poprzez
umiejscowienie jej siedziby są ściśle związane
z Wawelem. Dzieje obu manufaktur nie wzbudziły
dotąd większego zainteresowania historyków zaj-
mujących się dziejami włókiennictwa2. Szczęsny
Wachholz3 i Janina Bieniarzówna4, omawiając roz-
wój przemysłu w Krakowie w okresie Wolnego
Miasta jedynie wspominają o ich powstaniu i wiel-
kości produkcji, a Ryszard Skowron5 w artykule
poświęconym Wawelowi w latach 1815-1846 nieco
szerzej przedstawia organizację manufaktury su-

kienniczej. Zachowane w Archiwum Państwowym
w Krakowie materiały źródłowe nie dają podstaw
do opracowania pełnej monografii wawelskiej ma-
nufaktury. Zgromadzone w dwóch tekach akt, o syg-
naturach WMK V-189 i WMK VI-55 dotyczą
przede wszystkim wsparcia finansowego udziela-
nego sukiennikom przez władze miasta i ich kon-
fliktów z osobami nadzorującymi w imieniu Senatu
funkcjonowanie „fabryki". Charakter uzupełniający
mają informacje zawarte w protokołach obrad Se-
natu (sygn. WMK IV) oraz w piśmie Kazimierza
Kratzera znajdującym się w Tekach Ambrożego
Grabowskiego (sygn. E-23).

GENEZA I UMIEJSCOWIENIE MANUFAKTURY
NA WAWELU

Przybyłym w roku 1817 trzem rodzinom saskich
fabrykantów bawełnianych Senat przydzielił kilka
izb w gmachu szpitala św. Ducha. W kwietniu
1818 tkacze ci wystąpili do Senatu z prośbą o na-
danie im nowych pomieszczeń, lepiej przystosowa-
nych do charakteru produkcji. Prosili o przyznanie
im lokalu nad Wisłą, co znacznie ułatwiłoby bli-
chowanie tkanin6. W odpowiedzi władze miasta
przyznały im dwie izby na pierwszym piętrze
dawnego browaru królewskiego z przeznaczeniem
na blich, natomiast warsztaty zaproponowano
umieścić na Wawelu: „w pawilonie tym gdzie warta

W. M. Bartel, Ustrój i prawo Wolnego Miasta Krakowa
(1815-1846), Kraków 1976, s. 22-33 (Bibl. Krak. 116); J. Bie-
niarzówna, J. Małecki, Dzieje Krakowa, 3: Kraków w lalach
1796-1918, Kraków 1979, s. 110-128.

Zob. K. B aj er, Przemysł włókienniczy na ziemiach polskich,
od początku XIX w. do 1939 r. Zarys ekonom iczno-historyczny,
Łódź 1958.

Sz. Wachholz, Rzeczpospolita Krakowska. Okres od 1815
do 1830 r., Warszawa 1957, s. 97-98.

Bieniarzówna, Małecki, o.c, s. 125, oraz J. Bie-
niarzówna, Życie gospodarcze w Wolnym. Mieście Krakowie,
Kraków 1967, s. 25 (Nauka dla Wszystkich, nr 44).

5 R. Skowron, Wawel w okresie Wolnego Miasta Krakowa
(Studia DW, 3: 1994, s. 57-58).

6 AP Kraków: WMK V-189, f. 79, Wydział Spraw Wewnę-
trznych i Sprawiedliwości do Senatu, 27 IV 1818, oraz odpowiedź
Senatu na to pismo z 29 IV 1818: WMK IV-4, Obrady nr 646.

9'

129