28

Władysław Tatarkiewicz

VI
Są wśród kościołów Brazylii takie, które nie mieszczą się w ramach omó-
wionego typu. Jedne są bogatsze, ich bogactwo wylewa się na zewnątrz i gęstą,
kłębiącą się płaskorzeźbą pokrywa nawet fasadę. Inne, przeciwnie, są trakto-
wane surowiej i bardziej architektonicznie. W Bahii główny przykład pierw-
szych stanowi kościół Trzeciego Zakonu św. Franciszka (1706) [il. 2], drugich
-Nossa Senhora de Praia (1736-1765). Pierwszy to inspiracja Peru czy Mek-
syku", drugi - bezpośrednia inspiracja Europy (dla N.S. da Praia nawet kamie-
nie do licowania przywiziono z Portugalii, tym bardziej plany). W Recife znów
S. Francisco ma fasadę zależną od jakiegoś peruwiańskiego baroku, aS. Pedro
[il. 3] jest kopią europejskiego. Wszystko to są jednak nieliczne wyjątki, ol-
brzymia zaś większość kościelnej architektury kraju należy do jednego typu.
VII
Natomiast w granicach typu są dwie wyraźnie odmiany. Są oddzielone to-
pograficznie: jedna jest odmiana Wybrzeża od Pernambuco poprzez Bahię do
Rio de Janeiro, druga zaś jest odmianą właściwą stanowi Minas Gerais.
Odmiana Wybrzeża ma charakter wcześniejszy. Wprawdzie
dziś nieliczne są budowle zXVII w., ale od nich zaczęła się tradycja, która zde-
cydowała o charakterze architektonicznym dzielnicy. W szczegółach własności
tej odmiany są następujące:
A. Kościoły są budowane „szeregów o”, wbudowane między kamie-
nice. Widoczne są z nich jedynie fasady, boki zaś zabudowane. Jest to w związ-
ku z względnie gęstym zabudowaniem miast nadbrzeżnych, w szczególności
Bahii.
B. Są budowane względnie masywnie. To styl wczesnego baroku,
który tu przyjął się i przetrwał nawet w późniejszych fazach stylu.
C. W kształtach są zasadniczo prostolinijne: zarówno plan jak ele-
wacja, fasada jak wnętrze operują wyłącznie linią prostą. W liniach krągłych
utrzymana jest jedynie dekoracja, płaskorzeźby szczytów, portali, boazerii
wnętrza. Nawa miewa ścięte rogi (N.S. de Praia, S. Pedro w Recife), czasem
nawet tak silnie, że kościół staje się ośmiobokiem (N.S. da Gloria w Rio) - ale
nigdy nie przechodzi wrzut krągły. To również objaw zachowania wcześniej-
szych form baroku.
11 Baxter 1901 [Wydanie hiszpańskie: Baxter 1934]; Cortes, García 1914; Díez Barroso
1922; Cały numer „Archivo Español de Arte y Arqueología”, N. XXXI, 1935 nosi tytuł: El arte
en Méjico en los siglos XVIy XVII idotyczny sztuki kolonialnej w Meksyku. [García Granados
1935: 3-29; Mac Gregor 1935: 31-45; Toussaint 1935: 47-66; Enciso 1935: 67-71; García
Preciat 1935: 73-93; Rossel 1935: 95; Alvarez Cortina, Le Due 1935: 97-101; Marco Dorta
1935: 103-129; Angulo Iñiguez 1935: 131-152],