DOI Heft:
Heft 4 (Ἀπρίλιος 1862)
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.12172#0052
85
ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΗ ΕΦΗΜΕΡΕ.
86
νονται μέχρι τής κορυφής των λόφων της Πνυκός και των
Νυμφών.
Καϊ γνωστόν μεν εΐναι το έθιμον των αρχαίων κατοίκων
της χώρας ταύτης νά μή θάπτωσι εντός τών τειχών της
πόλεως τους νεκρούς των, δπερ και αρχαίοι νόμοι αυστηρώς
άπηγόρευον (3), και μόλις εις μεταγενεστέραν έποχήν, δτε
παν άρχαΐον έ'θιμον κατά τό μάλλον καϊ ήττον έςέλειπε,
και δ πληθυσμός τών 'χ\θηνών καθ' έχάστην ήλαττοΰτο, ήρ-
χισαν νά θάπτονται οί νεκροί καί εντός τών τειχών της πόλεως
και εις βυζαντινήν έποχήν καί αυτός ό ίερός τής Ακροπό-
λεως περίβολος έμολόνετο υπό τάφων.
Κατά την σαφεστάτην λοιπόν ταύτην μαρτυρίαν τών αρ-
χαίων θά άναγκασθώμεν, τα έ'τι έπϊ τής κορυφής τών λό^ων
τούτων σωζόμενα πλείστα ίχνη αρχαίου τείχους, έκτεινόμενα
από μεσημβρίας εις βορράν, νά έκλάβωμεν ώς ίχνη τών αρ-
χαιοτάτων τειχών τής πόλεως ταύτης, και τά προς δυσμάς
μέρη του τείχους τούτου, ώς εκτός του περιβόλου τής πόλεως
ευρισκόμενα, εις ταφήν χρησιμεύσαντα. "Αν δμως συγκρίνωμεν
τά υπό θουκυδίδου ( 1,93 ) αναφερόμενα περί τής κατα-
σκευής τών τειχών τής πόλεως, θέλομεν τά Ιτι σωζόμενα
ταϋτα Ιχνη ουδόλως συμφωνούντα προς τά τοΰ θουκυδίδου
ευρει, δστις λέγει, δτι οί Αθηναίοι επί θεμιςοκλέους τά εαυτών
τείχη έν όλίγω χρόνω άνήγειρον « καί δήλη ή οίκοδομία έ'τι
καί νΰν έστιν δτι κατά σπουδήν έγένετο* οί γάρ θεμέλιοι παν-
τοίων λίθων υπόκεινται καί οΰ ζυνειργασμενων έ'στιν ή, άλλ'
ώς έκαστοι ποτε προσεφερον, πολλαί τε στήλαι από σημάτων
καί λίθοι είργασμένοι έγκατελέγησαν μείζων γάρ ό περίβολος
πανταχή έςήχθη τής πόλεως» καί τά πλείστα έπί τοΰ βρά-
χου λελαςευμένα ίχνη αρχαίων οικιών, τά έπί τών βορειο-όυ-
τικών πλευρών τών λόφων τούτων ευρισκόμενα, άποδεικνύοσιν,
δτι τό πάλαι ό τόπος ούτος πυζνώς κατοικημένος ήτο· ώστε
μία καί μονη υπολείπεται ήμΐν έςήγησις τών διαφόρων τούτων
αρχικώς πρός άλλήλας αντιφατικών φαινομένων μαρτυριών,
νά παραόεχθώμεν δηλαδή τον άρχαιύτατον περίβολον τών Ά-
βηνών έκτεινόμενον μέχρι τής κορυφής τών λόφων τούτων,
κατά δε τήν τοΰ Θεμιστοκλέους έποχήν, δτε καί ό πληθυσμός
τής πόλεως εΐχεν ήδη τά μάλιστα αύςήσει, καί ώς εκ τούτου δ
αρχαΐ^ς περίβολος τής πόλεως κατέ^η ανεπαρκής, καί τάς βο-
ρειοδυ . ).ζ πλευράς τών λόφων τούτων εντός τοΰ περιβόλου τής
πολεω παραληφθείσας, δπερ καί παρά θουκυδίδου έν τω άνω
ρηθεντ. χωρίω μνημονεύεται, καί δτι εις μεταγενεστέραν πάλιν
εποχήν, δτε ό πληθυσμός τών κατοίκων εΐχεν ήδη έπαισθητώς
έλαττυ. ιή, ό τών Αθηνών περίβολος μετεφέρθη έκ νέου είς
τήν άρχαιοχάτην αύτοΰ θέσιν, ώστε τά διασωθέντα ήμΐν πλεϊςα
λείψανα αρχαίου τείχους έπί τών κορυφών τών λόφων τούτων
να ηναι τών εις μεταγενεστέραν έποχήν άνοικοοομηθέντων
τειχών της πόλεως, ή ίαως μάλλον τής άρχαιοτάτης εκείνης
έποχης τής πρό τών Μηδικών πολέμων, ώς έκ τής έπιμε-
λοΰς εργασίας τών διαφόρων λίθων καί τοΰ τείχους αύτοΰ
αηλοΰται, δπεο ώς φαίνεται τό ποός τά αρχαία σέβας τών
προγόνων ημών διέσωσιν.
Πλεΐσται, ώς γνωστόν, μέχρι τοΰδε άνεφάνησαν γνώμαι,
δια τών όποιων διάφοροι αρχαιολόγοι άπεπειράθησαν νά λυ-
σωσι συμφώνως με τάς παρ' άρχαίοις συγγραφεΰσι μαρτυ-
ρίας, τό δυσκολώτατον τής τοπογραφίας τών Αθηνών πόλεως
ζήτημα, περί τών τειχών τής πόλεως ταύτης, καί εκτάσεως
καί διευθύνσεως αυτών, πειρώμενοι πρό πάντων δια τών έ'τι
διασωθέντων ιχνών αυτών νά έπιβεβαιώσωσι τά υπό θουκυ-
δίδου (2,13) αναφερόμενα, δτι τό φυλασσόμενον μέρος (δη-
λαδή έκτος τοΰ μεταξύ τών μακρών τειχών) τοΰ περιβόλου
τών Αθηνών εΐχεν κατά τάς αρχάς τοΰ πελοποννησιακού
πολέμου έ'κτασιν τεσσαράκοντα τριών σταδίων. Καί όμολο-
γητέον μεν, δτι τό ζήτημα τούτο πλείστης όσης μελέτης καί
λεπτομερεστάτης έπιτοπίου έρεύνης χρήζει, τό κύριον δμως
καί πρώτιστον, δπερ δυστυχώς οί πλείστοι τών μέχρι τοΰδε
περί τήν άρχαίαν τοπογραφίαν τής πόλεως ταύτης άσχολη-
θέντων παρεβλεψαν, εΐναι, αί διάφοροι τροποποιήσεις τάς ό-
ποιας υπέστησαν αί Αθήναι κατά τάς διαφόρους έποχάς ώς
πρός τον πληθυσμόν αυτών καί τάς διαφόρους άνάγκας, ώςε
καί ή τών τειχών έκτασις διαφοροτρόπως είς διαφόρους έπο-
χάς ή συνεστέλλετο ή καί έςετείνετο, καί διάφοροι τών Αθη-
νών δημόσιαι οίκοδομαί αλλοιωμένης τής θέσεως τής αγοράς
θέσιν μετέβαλλον, καί έν γένει ή έσωτερική μορφή τής πόλεως
ουσιωδώς μετεβάλλετο.
Άλλά περί τούτων απάντων μακράν τοΰ σημερινού ήμών
ζητήματος ό'ντων, εί; άλλην περίστασιν έκτενέστερον θέλομεν
διαπραγματευθή.
Νΰν δέ άς στρέψωμεν έκ νέου τά βλέμματα ήμών έπί τών
βορειο-δυτικών πλευρών τών λόφων τοΰ Μουσείου, τής Πνυκός
καί τών Νυμφών καί τών ένταΰθα ευρισκομένων αρχαίων
τάφων.
Ή αρχαιολογική έν Αθήναις εταιρία, ώς τό παρελθόν έτος
εις Πειραιά (4), ουτω καί κατά τό ένεστός απεφάσισε νά
δαπανήσ^ μικράν τινα χρηματικήν ποσότητα, εις άνασκαφήν
αρχαίων τάφων εις τά πέριξ τών Αθηνών, καί έναρξις τής
ανασκαφής ταύτης έγένετο έπί τών βορειο-δυτικών πλευρών
τών τριών άνω ρηθέντων λόφων, όπου άπειρον πλήθος εις
τόν βράχον λελαςευμένων τάφων, πλείστας χρηστάς παρέσχεν
ελπίδας ανευρέσεως τάφων ανέπαφων καί σπουδαίων έντός
αυτών αρχαιοτήτων. Καί τψ δντι ευθύς κατά τάς πρώτας
ημέρας καί τάφοι ανέπαφοι ικανοί ευρέθησαν, καί διάφορα
περίεργα άρχαΐα έντός αύτών, ώστε είς διάστημα ενός μηνός
καί έπέκεινα, καθ'δ ή ανασκαφή αύτη διήρκεσεν, καί τάφοι
υπέρ τους εκατόν άνεσκάφησαν, καί τά ευρεθέντα άρχαΐα,
άν καί ίσως όχι μεγάλης έπιστημονικής αξίας, δμως όλικώς
πληρέστατα καί κόπους καί δαπανάς άντήμειψαν. 'Κ,πειόή έ-
πιτοπίως είς τάς άνασκαφάς ταύτας παρευρέθημεν, καί τα-
κτικάς σημειώσεις τών ευρεθέντων αρχαίων, καί έν γένει
πάντων τών τήν έπιστήμην ήμών ένδιαφερόντα»ν έκρατήσαμεν
έλπίζομεν, δτι διαβιβάζοντας τάς σπουόαιοτέρας τών σημειώ-
σεων τούτων τοις άναγνώσταις τού περιοδικού τούτου συγ-
γράμματος, θέλομεν ου μόνον ευχαριστήσει αυτούς άλλά καί
πληρώσει τήν έπιθυμίαν τής έφορίας τής αρχαιολογικής ήμών
εταιρίας, ής σκοπός εΐνε διά τών άνασκαφών αρχαίων τάφων
ού μόνον νά πλουτίση τό μουσεϊόν της διά περιέργων αρχαιο-
τήτων άλλά καί πρό πάντων νά συντελή είς λύσιν διαφόρων
ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΗ ΕΦΗΜΕΡΕ.
86
νονται μέχρι τής κορυφής των λόφων της Πνυκός και των
Νυμφών.
Καϊ γνωστόν μεν εΐναι το έθιμον των αρχαίων κατοίκων
της χώρας ταύτης νά μή θάπτωσι εντός τών τειχών της
πόλεως τους νεκρούς των, δπερ και αρχαίοι νόμοι αυστηρώς
άπηγόρευον (3), και μόλις εις μεταγενεστέραν έποχήν, δτε
παν άρχαΐον έ'θιμον κατά τό μάλλον καϊ ήττον έςέλειπε,
και δ πληθυσμός τών 'χ\θηνών καθ' έχάστην ήλαττοΰτο, ήρ-
χισαν νά θάπτονται οί νεκροί καί εντός τών τειχών της πόλεως
και εις βυζαντινήν έποχήν καί αυτός ό ίερός τής Ακροπό-
λεως περίβολος έμολόνετο υπό τάφων.
Κατά την σαφεστάτην λοιπόν ταύτην μαρτυρίαν τών αρ-
χαίων θά άναγκασθώμεν, τα έ'τι έπϊ τής κορυφής τών λό^ων
τούτων σωζόμενα πλείστα ίχνη αρχαίου τείχους, έκτεινόμενα
από μεσημβρίας εις βορράν, νά έκλάβωμεν ώς ίχνη τών αρ-
χαιοτάτων τειχών τής πόλεως ταύτης, και τά προς δυσμάς
μέρη του τείχους τούτου, ώς εκτός του περιβόλου τής πόλεως
ευρισκόμενα, εις ταφήν χρησιμεύσαντα. "Αν δμως συγκρίνωμεν
τά υπό θουκυδίδου ( 1,93 ) αναφερόμενα περί τής κατα-
σκευής τών τειχών τής πόλεως, θέλομεν τά Ιτι σωζόμενα
ταϋτα Ιχνη ουδόλως συμφωνούντα προς τά τοΰ θουκυδίδου
ευρει, δστις λέγει, δτι οί Αθηναίοι επί θεμιςοκλέους τά εαυτών
τείχη έν όλίγω χρόνω άνήγειρον « καί δήλη ή οίκοδομία έ'τι
καί νΰν έστιν δτι κατά σπουδήν έγένετο* οί γάρ θεμέλιοι παν-
τοίων λίθων υπόκεινται καί οΰ ζυνειργασμενων έ'στιν ή, άλλ'
ώς έκαστοι ποτε προσεφερον, πολλαί τε στήλαι από σημάτων
καί λίθοι είργασμένοι έγκατελέγησαν μείζων γάρ ό περίβολος
πανταχή έςήχθη τής πόλεως» καί τά πλείστα έπί τοΰ βρά-
χου λελαςευμένα ίχνη αρχαίων οικιών, τά έπί τών βορειο-όυ-
τικών πλευρών τών λόφων τούτων ευρισκόμενα, άποδεικνύοσιν,
δτι τό πάλαι ό τόπος ούτος πυζνώς κατοικημένος ήτο· ώστε
μία καί μονη υπολείπεται ήμΐν έςήγησις τών διαφόρων τούτων
αρχικώς πρός άλλήλας αντιφατικών φαινομένων μαρτυριών,
νά παραόεχθώμεν δηλαδή τον άρχαιύτατον περίβολον τών Ά-
βηνών έκτεινόμενον μέχρι τής κορυφής τών λόφων τούτων,
κατά δε τήν τοΰ Θεμιστοκλέους έποχήν, δτε καί ό πληθυσμός
τής πόλεως εΐχεν ήδη τά μάλιστα αύςήσει, καί ώς εκ τούτου δ
αρχαΐ^ς περίβολος τής πόλεως κατέ^η ανεπαρκής, καί τάς βο-
ρειοδυ . ).ζ πλευράς τών λόφων τούτων εντός τοΰ περιβόλου τής
πολεω παραληφθείσας, δπερ καί παρά θουκυδίδου έν τω άνω
ρηθεντ. χωρίω μνημονεύεται, καί δτι εις μεταγενεστέραν πάλιν
εποχήν, δτε ό πληθυσμός τών κατοίκων εΐχεν ήδη έπαισθητώς
έλαττυ. ιή, ό τών Αθηνών περίβολος μετεφέρθη έκ νέου είς
τήν άρχαιοχάτην αύτοΰ θέσιν, ώστε τά διασωθέντα ήμΐν πλεϊςα
λείψανα αρχαίου τείχους έπί τών κορυφών τών λόφων τούτων
να ηναι τών εις μεταγενεστέραν έποχήν άνοικοοομηθέντων
τειχών της πόλεως, ή ίαως μάλλον τής άρχαιοτάτης εκείνης
έποχης τής πρό τών Μηδικών πολέμων, ώς έκ τής έπιμε-
λοΰς εργασίας τών διαφόρων λίθων καί τοΰ τείχους αύτοΰ
αηλοΰται, δπεο ώς φαίνεται τό ποός τά αρχαία σέβας τών
προγόνων ημών διέσωσιν.
Πλεΐσται, ώς γνωστόν, μέχρι τοΰδε άνεφάνησαν γνώμαι,
δια τών όποιων διάφοροι αρχαιολόγοι άπεπειράθησαν νά λυ-
σωσι συμφώνως με τάς παρ' άρχαίοις συγγραφεΰσι μαρτυ-
ρίας, τό δυσκολώτατον τής τοπογραφίας τών Αθηνών πόλεως
ζήτημα, περί τών τειχών τής πόλεως ταύτης, καί εκτάσεως
καί διευθύνσεως αυτών, πειρώμενοι πρό πάντων δια τών έ'τι
διασωθέντων ιχνών αυτών νά έπιβεβαιώσωσι τά υπό θουκυ-
δίδου (2,13) αναφερόμενα, δτι τό φυλασσόμενον μέρος (δη-
λαδή έκτος τοΰ μεταξύ τών μακρών τειχών) τοΰ περιβόλου
τών Αθηνών εΐχεν κατά τάς αρχάς τοΰ πελοποννησιακού
πολέμου έ'κτασιν τεσσαράκοντα τριών σταδίων. Καί όμολο-
γητέον μεν, δτι τό ζήτημα τούτο πλείστης όσης μελέτης καί
λεπτομερεστάτης έπιτοπίου έρεύνης χρήζει, τό κύριον δμως
καί πρώτιστον, δπερ δυστυχώς οί πλείστοι τών μέχρι τοΰδε
περί τήν άρχαίαν τοπογραφίαν τής πόλεως ταύτης άσχολη-
θέντων παρεβλεψαν, εΐναι, αί διάφοροι τροποποιήσεις τάς ό-
ποιας υπέστησαν αί Αθήναι κατά τάς διαφόρους έποχάς ώς
πρός τον πληθυσμόν αυτών καί τάς διαφόρους άνάγκας, ώςε
καί ή τών τειχών έκτασις διαφοροτρόπως είς διαφόρους έπο-
χάς ή συνεστέλλετο ή καί έςετείνετο, καί διάφοροι τών Αθη-
νών δημόσιαι οίκοδομαί αλλοιωμένης τής θέσεως τής αγοράς
θέσιν μετέβαλλον, καί έν γένει ή έσωτερική μορφή τής πόλεως
ουσιωδώς μετεβάλλετο.
Άλλά περί τούτων απάντων μακράν τοΰ σημερινού ήμών
ζητήματος ό'ντων, εί; άλλην περίστασιν έκτενέστερον θέλομεν
διαπραγματευθή.
Νΰν δέ άς στρέψωμεν έκ νέου τά βλέμματα ήμών έπί τών
βορειο-δυτικών πλευρών τών λόφων τοΰ Μουσείου, τής Πνυκός
καί τών Νυμφών καί τών ένταΰθα ευρισκομένων αρχαίων
τάφων.
Ή αρχαιολογική έν Αθήναις εταιρία, ώς τό παρελθόν έτος
εις Πειραιά (4), ουτω καί κατά τό ένεστός απεφάσισε νά
δαπανήσ^ μικράν τινα χρηματικήν ποσότητα, εις άνασκαφήν
αρχαίων τάφων εις τά πέριξ τών Αθηνών, καί έναρξις τής
ανασκαφής ταύτης έγένετο έπί τών βορειο-δυτικών πλευρών
τών τριών άνω ρηθέντων λόφων, όπου άπειρον πλήθος εις
τόν βράχον λελαςευμένων τάφων, πλείστας χρηστάς παρέσχεν
ελπίδας ανευρέσεως τάφων ανέπαφων καί σπουδαίων έντός
αυτών αρχαιοτήτων. Καί τψ δντι ευθύς κατά τάς πρώτας
ημέρας καί τάφοι ανέπαφοι ικανοί ευρέθησαν, καί διάφορα
περίεργα άρχαΐα έντός αύτών, ώστε είς διάστημα ενός μηνός
καί έπέκεινα, καθ'δ ή ανασκαφή αύτη διήρκεσεν, καί τάφοι
υπέρ τους εκατόν άνεσκάφησαν, καί τά ευρεθέντα άρχαΐα,
άν καί ίσως όχι μεγάλης έπιστημονικής αξίας, δμως όλικώς
πληρέστατα καί κόπους καί δαπανάς άντήμειψαν. 'Κ,πειόή έ-
πιτοπίως είς τάς άνασκαφάς ταύτας παρευρέθημεν, καί τα-
κτικάς σημειώσεις τών ευρεθέντων αρχαίων, καί έν γένει
πάντων τών τήν έπιστήμην ήμών ένδιαφερόντα»ν έκρατήσαμεν
έλπίζομεν, δτι διαβιβάζοντας τάς σπουόαιοτέρας τών σημειώ-
σεων τούτων τοις άναγνώσταις τού περιοδικού τούτου συγ-
γράμματος, θέλομεν ου μόνον ευχαριστήσει αυτούς άλλά καί
πληρώσει τήν έπιθυμίαν τής έφορίας τής αρχαιολογικής ήμών
εταιρίας, ής σκοπός εΐνε διά τών άνασκαφών αρχαίων τάφων
ού μόνον νά πλουτίση τό μουσεϊόν της διά περιέργων αρχαιο-
τήτων άλλά καί πρό πάντων νά συντελή είς λύσιν διαφόρων