DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.4899#0135
128
Β'. Ή συντήρηαις, αντιγραφή και άνίδρυσις τών στηλών
ραιτέρω εϊς σχεδόν τεφρώδεις, έ'τι δ'αί κρόκιναι και κίτριναι.
ώχρούμεναι όσημέραι. Μεγάλως ό' εκ τούτου ανήσυχη σας.
και πλήρη άποχρωματισμύν φοβηθείς, καίτοι τοσαϋται προ-
φυλάξεις έγένοντο, έθεώρησα άπαραίτητον να αναζητήσω
και εφαρμόσω ίσχυρότερόν τι μέσον ασφαλεστέρας και
πολυχρονιωτέρας συντηρήσεως των βαφών, τουλάχιστον το-
σαύτΐ|ς, όση θα ήρκει προς άντιγραφήν αυτών, ην τάχιστα
εΐχον συστήσει αρμοδίως, ευθύς μετά την εΰρεσιν τών πρώ-
των γραπτών στηλών διότι άνελογιζόμην ότι ούδεμίαν μεν
επιστημονική ν άξίαν θα εΐχον αί παραστάσεις, ει μη άντε-
γράφοντο ταχέως, ουδέν δέ, ει μη λίαν μικρόν, κέρδος θα
προέκυπτεν εκ τών μνημείων τούτων, αν έφυλάσσοντο ούτω-
σίν άποκεκλεισμένα, ημών άναμενόντων ήρεμα και μοιραίους
τον θάνατον αυτών, μηδέ το πάν ποιούντων προς άποσό-
6ησιν ή μακροτέραν χρονικήν άναβολήν αύτοΰ.
Πολλών δέ μέσων προτεινόμενο)ν άνευθύνως ή ήμιε-
πισήμως εξ Αθηνών τε καΐ εν Βόλω, οίον το δι' έπιχρίαεως
τών παραστάσεων δι' άναλελυμένου κηρού, ή έπαλείψεως
αυτών διά τίνος φαιδρυντικοΰ τών κοινώς νΰν καλουμένων
κ βερνικιών»ι, απέκρουσα πάντα, μηδέ δοκιμασίας άξιώσας,
διότι πρώτον μέν ένεΐχον την προστριβή)•, ένα τών μεγίστων
εχθρών τών βαφών, ώς προεΐπον, έπειτα δ' έτερα ελαττώ-
ματα καταφανή, διαφθείροντα μεν την γνησιότητα τών βα-
φών, παραποιοΰντα δέ την έμφάνισιν τών παραστάσεων,
οία παρεδόθη ήμΐν ύπύ τού χρόνου, ήτις μάλιστα πάντων
έπρεπε να διατηρηθή. Μνημονευτέον δέ ώς δειγμάτων θερ-
μών μερίμνων και φροντίδων προς συντήρησιν τών βαφών
τών πολύχρωμων τούτων στηλών, άτινα άνεπτύχθησαν τότε
παρά τώ κοινώ ημών, ώς συνήθως άνακύπτουσι παρ' ήμΐν
εν τη εύρέσει σπουδαίων αρχαιολογικών αντικειμένων, δια-
δηλοϋντα το διαφέρον τού λαού υπέρ τών αρχαιοτήτων εν
γένει, το ότι τινές συνέστησαν να έπανατεθώσιν αί έξα-
χθεΐσαι στήλαι εν τώ άνασκαπτομένω πύργω, και νά παρα-
μείνωσιν εκεί κατακεχωμέναι μέχρι εξευρέσεως τελικού μέ-
σου διατηρήσεως τών βαφών.
Άλλ' εν καιρώ ύπενόησα εκ τών ποικίλων τοιοΰτων
αναζητήσεων μου ότι ό δι' ήπίας έμφυσήσεως ψεκασμός
τών βαφών, επιτιθεμένου έν ε'ίδει λεπτότατης βροχής το-
νωτικού τίνος ελαφρού υγρού, ήδύνατο νά ώφελήση τάς
βαφάς σπουδαίως. έμποδίζων μέν τδν άποχρωματισμόν,
συγκρατών δέ τήν τε έκπτωσιν αυτών και την φθοράν
άξιος δέ προτιμήσεως καθιστάμενος, ώς μη έπιφέρων
προστριβήν ίνα δέ μη χρονοτριβήσω, έξετέλεσα δοκιμα-
στικώς τοιούτον ψεκασμόν επί τίνων τμημάτων πρώτον,
διατηρούντων βαφάς, έμφυσήσας το κοινότατον, έπι Ιχνο-
γραφημάτων ήδη και εικόνων χάρτινων έφαρμοζόμενον τονω•
τικώ', όπερ καλείται ίΐχαΐϊί' ροίΠ' ΟΓα^ΟΠβ θί £υ8ΕΠΐ8• τά
οΰτσ) ψεκασθέντα, εκτιθέμενα εις τήν έπήρειαν τού φωτός
καΐ τών ηλιακών άκτίνων, καΐ επιτηρούμενα επί πολλάς
ημέρας ύπ' εμού συνεχώς, ίνα διαγνωσθώσιν αί τυχόν γινό-
μενα.) μεταβολαί της δυνάμεως τών χρωμάτων, δεν επέδει-
ξαν ούδεμίαν έπι τά χείρω μετατροπήν, ουδέ άλλη ν τινά
διαστροφήν αυτών.
') Κατόπιν έμαθον ότι διά τοιούτον τινός «βερνικιού» γενομένη
ίπάλειψις εγχρώμων ευρημάτων της Κνωσσοϋ, άποκειμένων νΰν έν
τω Μουσείω Ηρακλείου της Κρήτης, άΐϊέδωκε δυσάρεστα αποτελέ-
σματα, και εκρίθη μετά τήν πριοτην εφαρμογήν αδόκιμος και κινδυ-
νο'ίδης, καίτοι τά έπαλειφθέντα εκεί αρχαία, φέροντα έπι άλλης ύλης.
βαφά;, ήσαν ισχυρότερα προς δποδοχήν τοϋ πρυειρημένου μέσον.
Άγνοών τά πράγματα ό χημικός Α. Δαμβέργης, γράφει έν τ Γ) ' Λογ.
Έφημ. 1(.Μ2 σε/.. 261 ι&πιχριομένων τών εικόνων δι'αραιών βερνι-
κιών κτλ.•• διότι ή ίηίχριαις τών ζωγραφιών Ισοΰτάι τϊ| καταστροφή
αυτών.
Ούτω λοιπόν ενέμεινα έν τοις υπό της φυσικής σκέψεως
και της εκ συνεχούς παρατηρήσεως προερχομένης εμπειρίας
ένδεικνυμένοις συμπεράσμασι, και το μέσον τούτο έθεώρησα
ώς τύ πάντον άριστον, μετά τον μνημονευθέντα πειραμα-
τισμόν, λαβών ύπ' όψιν τά έξης: αί επί τών στηλών βαφαί
ένεφάνιζον τρεις π-χνικώς και έμπειρικώς ευδιάκριτους ρυ-
θμούς, ή κατηγορίας, ώς έπικείμεναι έπι τού μαρμάρου ί'|
λεϊαι άνευ εξογκώσεων, ή παχεϊαι μέν και ισχυρά ί. ά/./.'έαχα-
ρώδεις, διερρηγμέναι δήλον ότι εις μικράς έσχάρας, ή όλως
παιπαλώδεις και μόλις συγκρατούμεναι, υπό μόνου ελαφρού
εμφυσήματος δυνάμεναι νά έκπίπτωσι• τινές τών στηλών
έφερον βαφάς της μιας μόνον, άλλαι τών δύο, τινές δέ και
τών τριών τούτων κατηγοριών. Και ή μέν πρώτη τάξις, ή
τών λείων βαφών, δέν εΐχεν ανάγκην ουδεμιάς, ή ελαχίστης
έδείτο φροντίδος• τύ πρύς αυτήν ευεργέτημα θά ήτο νά δια-
μείνωσιν, ώς ευρέθησαν, ζωηρά) αί βαφαί, και νά μη μετά-
! Μ. ■ '
,.*-" ■
.
Η
^^
^Ρ*
Ι
Λ
&&
, . .>
% '■
'ψί:• :
Ν. * Κ
•
»
'}
Β
ί
3*25*
Είκών 155. Το άνω τμήμα της στήλης τΓ|ς Φίλας (πίν. VII). πλήρες χωμάτων,
.....> γο πρώτον ευρέθη, εν ετει 1907Φ-
πέσωσι τυχόν εις τήν δευτέραν, ή την τρίτην μάλιστα τάξιν
τοιαΰται δέ βαφαί ήσαν ιδάος αί πορφυραΐ και αί έρυθραί
μετά τών εαυτών αποχρώσεων.
Της δευτέρας όμως, και μάλιστα της τρίτης κατηγορίας
αί βαφαί, έδέοντο αμέσου μερίμνης• διότι αί μέν παχεϊαι,
εϊτε ήσαν ήδη εις έσχάρας διερρηγμέναι, είτε προσδόκιμοι
νά άποβώσιν έσχαρώδεις, λόγω διαφαινομένων ηδη ρωγμών,
ύφίσταντο, σύν τω χρόνιο ουχί μακρώ, συστροφήν άς ' εαυ-
τών, μετά δέ τούτο απολέπιση•• και έκπτωσιν και το μέν
γεγονός ήτο τούτο, αίτιον δέ ϊσως ή ξηρότης, ήτις φύσει
έπηρχετο εκ της εξατμίσεως της νοτίδος, ήν ένεΐχον αί εκ τού
βάθους εκείνου μετά. ύπερδισχίλια έτη έξαγόμεναι στήλαι.
Αί δέ παιπαλώδεις, και έν τη δσονδήποτε μικρά μετακινήσει»
πολλάκις δέ και άνευ ουδεμιάς μετακινήσεως, ύφίσταντο
άπορροήν κατά μύρια μικρότατα άτινα κατέπιπτον μέν, λόγφ
ίσως τού νύμου της βαρύτητος και ελλείψει συνοχής, αν
αί στήλαι ϊσταντο κάθετοι, έπέπλεον δέ τρόπον τινά, αν
εκείνα ι έκειντο οριζοντίως" ύπήρχον δέ τοιαΰται βαφαί
Ίδιους επί τών γραπτών κοσμημάτων, τών κορωνίδων, άκρω-
Έτυπώθη τ$ Ι-' 7• 1917.
Β'. Ή συντήρηαις, αντιγραφή και άνίδρυσις τών στηλών
ραιτέρω εϊς σχεδόν τεφρώδεις, έ'τι δ'αί κρόκιναι και κίτριναι.
ώχρούμεναι όσημέραι. Μεγάλως ό' εκ τούτου ανήσυχη σας.
και πλήρη άποχρωματισμύν φοβηθείς, καίτοι τοσαϋται προ-
φυλάξεις έγένοντο, έθεώρησα άπαραίτητον να αναζητήσω
και εφαρμόσω ίσχυρότερόν τι μέσον ασφαλεστέρας και
πολυχρονιωτέρας συντηρήσεως των βαφών, τουλάχιστον το-
σαύτΐ|ς, όση θα ήρκει προς άντιγραφήν αυτών, ην τάχιστα
εΐχον συστήσει αρμοδίως, ευθύς μετά την εΰρεσιν τών πρώ-
των γραπτών στηλών διότι άνελογιζόμην ότι ούδεμίαν μεν
επιστημονική ν άξίαν θα εΐχον αί παραστάσεις, ει μη άντε-
γράφοντο ταχέως, ουδέν δέ, ει μη λίαν μικρόν, κέρδος θα
προέκυπτεν εκ τών μνημείων τούτων, αν έφυλάσσοντο ούτω-
σίν άποκεκλεισμένα, ημών άναμενόντων ήρεμα και μοιραίους
τον θάνατον αυτών, μηδέ το πάν ποιούντων προς άποσό-
6ησιν ή μακροτέραν χρονικήν άναβολήν αύτοΰ.
Πολλών δέ μέσων προτεινόμενο)ν άνευθύνως ή ήμιε-
πισήμως εξ Αθηνών τε καΐ εν Βόλω, οίον το δι' έπιχρίαεως
τών παραστάσεων δι' άναλελυμένου κηρού, ή έπαλείψεως
αυτών διά τίνος φαιδρυντικοΰ τών κοινώς νΰν καλουμένων
κ βερνικιών»ι, απέκρουσα πάντα, μηδέ δοκιμασίας άξιώσας,
διότι πρώτον μέν ένεΐχον την προστριβή)•, ένα τών μεγίστων
εχθρών τών βαφών, ώς προεΐπον, έπειτα δ' έτερα ελαττώ-
ματα καταφανή, διαφθείροντα μεν την γνησιότητα τών βα-
φών, παραποιοΰντα δέ την έμφάνισιν τών παραστάσεων,
οία παρεδόθη ήμΐν ύπύ τού χρόνου, ήτις μάλιστα πάντων
έπρεπε να διατηρηθή. Μνημονευτέον δέ ώς δειγμάτων θερ-
μών μερίμνων και φροντίδων προς συντήρησιν τών βαφών
τών πολύχρωμων τούτων στηλών, άτινα άνεπτύχθησαν τότε
παρά τώ κοινώ ημών, ώς συνήθως άνακύπτουσι παρ' ήμΐν
εν τη εύρέσει σπουδαίων αρχαιολογικών αντικειμένων, δια-
δηλοϋντα το διαφέρον τού λαού υπέρ τών αρχαιοτήτων εν
γένει, το ότι τινές συνέστησαν να έπανατεθώσιν αί έξα-
χθεΐσαι στήλαι εν τώ άνασκαπτομένω πύργω, και νά παρα-
μείνωσιν εκεί κατακεχωμέναι μέχρι εξευρέσεως τελικού μέ-
σου διατηρήσεως τών βαφών.
Άλλ' εν καιρώ ύπενόησα εκ τών ποικίλων τοιοΰτων
αναζητήσεων μου ότι ό δι' ήπίας έμφυσήσεως ψεκασμός
τών βαφών, επιτιθεμένου έν ε'ίδει λεπτότατης βροχής το-
νωτικού τίνος ελαφρού υγρού, ήδύνατο νά ώφελήση τάς
βαφάς σπουδαίως. έμποδίζων μέν τδν άποχρωματισμόν,
συγκρατών δέ τήν τε έκπτωσιν αυτών και την φθοράν
άξιος δέ προτιμήσεως καθιστάμενος, ώς μη έπιφέρων
προστριβήν ίνα δέ μη χρονοτριβήσω, έξετέλεσα δοκιμα-
στικώς τοιούτον ψεκασμόν επί τίνων τμημάτων πρώτον,
διατηρούντων βαφάς, έμφυσήσας το κοινότατον, έπι Ιχνο-
γραφημάτων ήδη και εικόνων χάρτινων έφαρμοζόμενον τονω•
τικώ', όπερ καλείται ίΐχαΐϊί' ροίΠ' ΟΓα^ΟΠβ θί £υ8ΕΠΐ8• τά
οΰτσ) ψεκασθέντα, εκτιθέμενα εις τήν έπήρειαν τού φωτός
καΐ τών ηλιακών άκτίνων, καΐ επιτηρούμενα επί πολλάς
ημέρας ύπ' εμού συνεχώς, ίνα διαγνωσθώσιν αί τυχόν γινό-
μενα.) μεταβολαί της δυνάμεως τών χρωμάτων, δεν επέδει-
ξαν ούδεμίαν έπι τά χείρω μετατροπήν, ουδέ άλλη ν τινά
διαστροφήν αυτών.
') Κατόπιν έμαθον ότι διά τοιούτον τινός «βερνικιού» γενομένη
ίπάλειψις εγχρώμων ευρημάτων της Κνωσσοϋ, άποκειμένων νΰν έν
τω Μουσείω Ηρακλείου της Κρήτης, άΐϊέδωκε δυσάρεστα αποτελέ-
σματα, και εκρίθη μετά τήν πριοτην εφαρμογήν αδόκιμος και κινδυ-
νο'ίδης, καίτοι τά έπαλειφθέντα εκεί αρχαία, φέροντα έπι άλλης ύλης.
βαφά;, ήσαν ισχυρότερα προς δποδοχήν τοϋ πρυειρημένου μέσον.
Άγνοών τά πράγματα ό χημικός Α. Δαμβέργης, γράφει έν τ Γ) ' Λογ.
Έφημ. 1(.Μ2 σε/.. 261 ι&πιχριομένων τών εικόνων δι'αραιών βερνι-
κιών κτλ.•• διότι ή ίηίχριαις τών ζωγραφιών Ισοΰτάι τϊ| καταστροφή
αυτών.
Ούτω λοιπόν ενέμεινα έν τοις υπό της φυσικής σκέψεως
και της εκ συνεχούς παρατηρήσεως προερχομένης εμπειρίας
ένδεικνυμένοις συμπεράσμασι, και το μέσον τούτο έθεώρησα
ώς τύ πάντον άριστον, μετά τον μνημονευθέντα πειραμα-
τισμόν, λαβών ύπ' όψιν τά έξης: αί επί τών στηλών βαφαί
ένεφάνιζον τρεις π-χνικώς και έμπειρικώς ευδιάκριτους ρυ-
θμούς, ή κατηγορίας, ώς έπικείμεναι έπι τού μαρμάρου ί'|
λεϊαι άνευ εξογκώσεων, ή παχεϊαι μέν και ισχυρά ί. ά/./.'έαχα-
ρώδεις, διερρηγμέναι δήλον ότι εις μικράς έσχάρας, ή όλως
παιπαλώδεις και μόλις συγκρατούμεναι, υπό μόνου ελαφρού
εμφυσήματος δυνάμεναι νά έκπίπτωσι• τινές τών στηλών
έφερον βαφάς της μιας μόνον, άλλαι τών δύο, τινές δέ και
τών τριών τούτων κατηγοριών. Και ή μέν πρώτη τάξις, ή
τών λείων βαφών, δέν εΐχεν ανάγκην ουδεμιάς, ή ελαχίστης
έδείτο φροντίδος• τύ πρύς αυτήν ευεργέτημα θά ήτο νά δια-
μείνωσιν, ώς ευρέθησαν, ζωηρά) αί βαφαί, και νά μη μετά-
! Μ. ■ '
,.*-" ■
.
Η
^^
^Ρ*
Ι
Λ
&&
, . .>
% '■
'ψί:• :
Ν. * Κ
•
»
'}
Β
ί
3*25*
Είκών 155. Το άνω τμήμα της στήλης τΓ|ς Φίλας (πίν. VII). πλήρες χωμάτων,
.....> γο πρώτον ευρέθη, εν ετει 1907Φ-
πέσωσι τυχόν εις τήν δευτέραν, ή την τρίτην μάλιστα τάξιν
τοιαΰται δέ βαφαί ήσαν ιδάος αί πορφυραΐ και αί έρυθραί
μετά τών εαυτών αποχρώσεων.
Της δευτέρας όμως, και μάλιστα της τρίτης κατηγορίας
αί βαφαί, έδέοντο αμέσου μερίμνης• διότι αί μέν παχεϊαι,
εϊτε ήσαν ήδη εις έσχάρας διερρηγμέναι, είτε προσδόκιμοι
νά άποβώσιν έσχαρώδεις, λόγω διαφαινομένων ηδη ρωγμών,
ύφίσταντο, σύν τω χρόνιο ουχί μακρώ, συστροφήν άς ' εαυ-
τών, μετά δέ τούτο απολέπιση•• και έκπτωσιν και το μέν
γεγονός ήτο τούτο, αίτιον δέ ϊσως ή ξηρότης, ήτις φύσει
έπηρχετο εκ της εξατμίσεως της νοτίδος, ήν ένεΐχον αί εκ τού
βάθους εκείνου μετά. ύπερδισχίλια έτη έξαγόμεναι στήλαι.
Αί δέ παιπαλώδεις, και έν τη δσονδήποτε μικρά μετακινήσει»
πολλάκις δέ και άνευ ουδεμιάς μετακινήσεως, ύφίσταντο
άπορροήν κατά μύρια μικρότατα άτινα κατέπιπτον μέν, λόγφ
ίσως τού νύμου της βαρύτητος και ελλείψει συνοχής, αν
αί στήλαι ϊσταντο κάθετοι, έπέπλεον δέ τρόπον τινά, αν
εκείνα ι έκειντο οριζοντίως" ύπήρχον δέ τοιαΰται βαφαί
Ίδιους επί τών γραπτών κοσμημάτων, τών κορωνίδων, άκρω-
Έτυπώθη τ$ Ι-' 7• 1917.