DOI Page / Citation link:
https://doi.org/10.11588/diglit.4899#0136
α') Τά πρώτα μέσα τής συντηρήσεως των βαφών
129
τη ρ ίων. αετωμάτων κττ., σπανιότατα δ' βπ' αυτών των παρα-
στάσεων, επί ιών επίπλων μάλιστα.
"Αλλά προς πάσας τάς παθήσεις ταύτας ητο θεραπευ-
τικό ν το άνω δηλωθέν τονωτικόν διότι τάς μεν λείας καθί-
στη ζωηράς, δσον ένεδέχετο, και διετήρει αύτάς ούτο:>ς έπϊ
μακρόν τι χρονίκόν διάστημα* έμποδίζον την διάρρηξιν
αυτών εις έσχάρας, ΐ'| εις μόρια παιπαλώδη, τάς δε παχείας
και έσχαρώδεις σννεκόλλα επί τοΰ μαρμάρου, λόγω βεβαίως
της εν έαυτώ ύπαρχούσης ρητινωδους τινός όλης, και δέν
έπέτρεπεν αύταΐς νά συστρέφωνται καΐ άπολεπίζωνται, πιθα-
νώς λόγφ της προσφερόμενης ύπό τοΰ τονωτικοί) νοτίδος.
ουδέ νά έκπίπτωσιν δρα τούτου ένεκα- τάς δι- παιπαλώόεις
συνεχράχει έπι της εαυτών θέσειος ισχυρώς και καθ' όλα τά
μόρια, προσφέρον «ύτοΤς την έκλιποΰσαν συνοχήν διά της
αυτής ρητινώδους και κολλητικής Ολης. της εν τώ τονωτικφ
ύπαρχούσης. Άπάσαις δε ταΐς βαφαΐς προσέδιδε προς τού-
τοις την μεγίστην, άνευ παραποιήσεως η νοθείας, δυνατή ν
έντασιν, διά τίνος διαρκεστέρας ύγρότητος.
Και αύται μεν έβεβαιώθην ότι ήσαν αί άρεταί τυύ ευ-
ρεθέντος 6φ' ημών τονωτικού• ελάττωμα δε αυτοί} εν μόνον
διέκρινα, το ότι προσέδιδε τη επιφάνεια των παραστάσεων
υαλώδη τινά λάμψιν, ήπιοοτέραν ή ίσχυροτέραν αναλόγως
εκάστης τών βαφών, δυσάρεστον μέν, αλλά μικράν καί
του ένεκα αρκούντως• διότι μείζων βλάβη προελήφθη διό
μεταγενεστέρου, καίπερ παράκαιρου, ψεκασμού.
Την μέθοδον δε ταύτην έφηρμόζομεν ήδη άπύ τών μέ-
σων τοΰ μηνός Αύγουστου τοΰ έτους 1907ου, εφ' όσον αί
άνευρισκύμεναι παραστάσεις έπι τών στηλών έστεροΰντο
επικειμένων χωμάτων έπι τών βαφών τινές όμως. ιός το
άνω τμήμα της στήλης της Φίλος, εν είκ. 155 άποδιδόμενον.
έφερον επάνω συγκεκολλημένα χώματα, ων ή άφαίρεσις
έπεβάλλετο βεβαίως- διότι άλλως, μή διαγιγνωσκομένων
σαφώς τών παραστάσεων'-'. δεν θά εΐχον οΰδεμίαν, ή λίαν
μικράν άξίαν, αί στήλαι αύται- άλλα, μή έξευρών κατ' αρχάς
μηδένα τρόπον ασφαλούς και ακίνδυνου αφαιρέσεως τών
επικειμένων ούτω χωμάτων, άνέβαλον το έργον εις μέλλου-
σας φροντίδας, καΐ άπέθετον εν Ίδιαιτέρω τόπω τάς οΰτα)
μετά χωμάτων κομιζομένας στήλας (πρβ. άνω σελ. 55-56).
Έλθόντος όμως ενωρίς τοΰ δοκίμου ζωγράφου Ε. Οίΐ-
ΙίθΓΟΠ κατά πρόσκλησίν μου, προς άντιγραφήν τών αρίστων
στηλών, καΐ ζητοϋντος προς τοΰτο και το άνω τμήμα της
Φίλας, ηύρημένου ήδη τοΰ κάτω αυτής και άρμόττοντος
έκείνω, ήτο άπαραίτητον νά λάβω τινά όριστικήν άπόφασιν
περί τοΰ τρόπου της αφαιρέσεως τών χωμάτων μετά πολ-
λή ν σκέψιν καί τινας δοκιμασίας, έθεωρήσαμεν ότι σύμφο-
ρος τρόπος θά ήτο ή προσήκουσα άπόξεαις τών χωμάτων,
ΕΙκών 156. Ό μέγας μαρμάρινος όροφος τοΓ> μνημείου τοΰ Ήγησιστράτου, εν τώ τρίτφ πύργω ευρεθείς, φέρων έπι των γραπτών κοσμημάτων
και τών πολύχρωμων φατνωμάτων παχύ επίστρωμα χιόματος.
δυσδιάκριτον μακρόθεν, μόνον δ" έ'ί αντανακλάσεως τοΰ
φωτός διαφαινομένην, ην όμως αποφεύγει τις. εάν παρεκ-
κλίνη ολίγον προς τά πλάγια, και εκείθεν βλέπη προς την
ζωγραφίαν. Άλλ' αί προσγιγνόμεναι αύταΐς διά τοΰ τονω-
τικού τούτου εύεργεσίαΐ έφαίνοντο ούσαι τοσαϋται. ώστε
το ιελευταϊον τούτο, όν όλως έξωτερικόν και μικρόν έλάτ-
εωμα, δέν ητο εύλογον ουδόλως νά παρεμπόδιση τήν ΐ'ασιν
<ίύτών, τοσούτον μάλιστα έπείγουσαν.
Ούτως άρα κρίνας πάντα ταύτα, και άναμετρήσας δε-
όντως τά αποτελέσματα, καί πρύς το μέλλον αποβλέπων,
εφήρμοσα έπι τών πλείστων καί αρίστων πολύχρωμων στη-
λών, εκ τών εν ετει 1907* εύρεθεισών. τον περιγραφέντα
ψεκασμόν δι νγιονς τονωτικού• διότι, έάν τούτο δέν έξελεγ-
χθη πρότερυΛ', ώς μή ύποστάν τίνα πτήσιν τοΰ ένυπάρχον-
τος πνεύματος, εμφανή έκ της μεταβολής τοΰ χρώματος
αυτού, επιφέρει κηλίδας επί τών βαφών, καί σχηματίζει πα-
χείας τινάς γραμμάς, ύδατίνας και σχεδόν ανεξίτηλους, χρώ-
ματος καστανόχρου, ώς διεκρίναμεν έη ' ενός τμήματος πει-
ραματισθέντες. Άφήκα όμως ολίγας στήλας καλάς, ώρισμέ-
νως την τοΰ Μηνοφίλου.' άψεκάστους, τμημάτων δέ τίνων
έφέκασα μόνον το ήμισυ, ίνα συν τω χρόνιο διαγνώσω το
επωφελές ή βλαβερόν τής μεθόδου ταύτης, έπιτηρών τάς
διαφοράς• θά Ί'δωμεν δ'εν χεφ. β' ότι μόνον τά μή ψεκα-
σθέντα έξησθένωσαν κατά τάς βαφάς, καί έβλάβησαν τού-
') Βλ. θεσσαλικά Μνημεία Ι σελ. 223. Εικόνα αυτής έδημοσί-
ενσα εν ττ| Άρχ. Έφημ. 1908 σελ. 55-56 είχ. 6 αριθ. 2.
Λ 2. ΛΡΒΑΝΙΤΟΙΙΟΥΛΛΟν• Ι'ΡΑΠΤΑΙ ΣΤΗΛΑΙ ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΟΣ -1ΙΑΙ
μέχρι εξευρέσεως έτερου βελτίονος- καί περί μεν της μεθό-
δου, δι'ής έτελέσθη ή άπόξεσις, θά εϊπωμεν τά δέοντα μετ'
ου πολύ- κατά δέ το έτος εκείνο καί μέχρι τού 1912ον,
άπεφύγομεν τήν εκτενή χρήσιν της μεθόδου ταύτης, περι-
ορισθέντες εις μόνα τά υπό της αντιγραφής απαιτούμενα
τμήματα, καί είς έλαχίστας όλας στήλας, αϊτινες. ολίγα φέ-
ρουσαι έπ) τών παραστάσεων γώματα, καί ευκόλως διαγι-
γνωσκόμεναι ώς άξια ι αντιγραφής, ήτο ανάγκη νά άπαλ-
λαγώσιν αυτών τάς δέ πλείστας μετά χωμάτων στήλας, ών
ίδέαν λαμβάνει τις έκ τών παρατιθεμένων είκ. 156-160,
άφήκα επί πολλά έτη ώς εΐχον ούτω πλήρεις χωμάτων
καί νύν (εν μηνί Αύγούστω τοΰ 1917ου έτους) δύναται τις
νά ϊδη πλείστας στήλας εν τω Μουσείφ Βόλου άνεπάφοτ<ς
όλως, οΐαι το πρώτον άνευρέθησαν εν τοις πύργοις.
Το δ' επίστρωμα τών τοιούτων χωμάτων επί τών γρα-
πτών παραστάσεων ολίγων ευτυχώς έκ τών άρίστιον στηλών,
τών εύρεθεισών εν έ'τει 1907ω, πολλών όμως έκ τών άνα-
καλυφθεισών τω 1908-1912ω, ήτο διττόΛ', αναλόγως τής
θέσεως, εν ή εκάστη στήλη εΐχεν έντειχισθή: όσαι δήλα δή
έκτίσθησαν «/.ρχηθεν έντύς τών διακένων τών πύργων επί
2) Έν τώ ημερολόγιο^ μου, κατά τήν πρώτην σΰντομον περιγρα-
φήν τοΰ τμήματος τουτοΐ', αναγράφω ώς πιθανώς διακρινόμενον επί
της παραστάσεως ίπποι; οίος όντως φαίνεται, κατ' άπατη?ιόν δμως
σχημαπσμόν, καί επί τής παρατιθεμένης εικόνος" τοΰτο αποδεικνύει
δτι δλως διαστρόφως θά ε'6λεπέ τις καί θά ήρμήνευε τάς παραστά-
σεις, ει μή άφτ)ροΰντο τά χώματα.
ΑΣΩΝ. 17
129
τη ρ ίων. αετωμάτων κττ., σπανιότατα δ' βπ' αυτών των παρα-
στάσεων, επί ιών επίπλων μάλιστα.
"Αλλά προς πάσας τάς παθήσεις ταύτας ητο θεραπευ-
τικό ν το άνω δηλωθέν τονωτικόν διότι τάς μεν λείας καθί-
στη ζωηράς, δσον ένεδέχετο, και διετήρει αύτάς ούτο:>ς έπϊ
μακρόν τι χρονίκόν διάστημα* έμποδίζον την διάρρηξιν
αυτών εις έσχάρας, ΐ'| εις μόρια παιπαλώδη, τάς δε παχείας
και έσχαρώδεις σννεκόλλα επί τοΰ μαρμάρου, λόγω βεβαίως
της εν έαυτώ ύπαρχούσης ρητινωδους τινός όλης, και δέν
έπέτρεπεν αύταΐς νά συστρέφωνται καΐ άπολεπίζωνται, πιθα-
νώς λόγφ της προσφερόμενης ύπό τοΰ τονωτικοί) νοτίδος.
ουδέ νά έκπίπτωσιν δρα τούτου ένεκα- τάς δι- παιπαλώόεις
συνεχράχει έπι της εαυτών θέσειος ισχυρώς και καθ' όλα τά
μόρια, προσφέρον «ύτοΤς την έκλιποΰσαν συνοχήν διά της
αυτής ρητινώδους και κολλητικής Ολης. της εν τώ τονωτικφ
ύπαρχούσης. Άπάσαις δε ταΐς βαφαΐς προσέδιδε προς τού-
τοις την μεγίστην, άνευ παραποιήσεως η νοθείας, δυνατή ν
έντασιν, διά τίνος διαρκεστέρας ύγρότητος.
Και αύται μεν έβεβαιώθην ότι ήσαν αί άρεταί τυύ ευ-
ρεθέντος 6φ' ημών τονωτικού• ελάττωμα δε αυτοί} εν μόνον
διέκρινα, το ότι προσέδιδε τη επιφάνεια των παραστάσεων
υαλώδη τινά λάμψιν, ήπιοοτέραν ή ίσχυροτέραν αναλόγως
εκάστης τών βαφών, δυσάρεστον μέν, αλλά μικράν καί
του ένεκα αρκούντως• διότι μείζων βλάβη προελήφθη διό
μεταγενεστέρου, καίπερ παράκαιρου, ψεκασμού.
Την μέθοδον δε ταύτην έφηρμόζομεν ήδη άπύ τών μέ-
σων τοΰ μηνός Αύγουστου τοΰ έτους 1907ου, εφ' όσον αί
άνευρισκύμεναι παραστάσεις έπι τών στηλών έστεροΰντο
επικειμένων χωμάτων έπι τών βαφών τινές όμως. ιός το
άνω τμήμα της στήλης της Φίλος, εν είκ. 155 άποδιδόμενον.
έφερον επάνω συγκεκολλημένα χώματα, ων ή άφαίρεσις
έπεβάλλετο βεβαίως- διότι άλλως, μή διαγιγνωσκομένων
σαφώς τών παραστάσεων'-'. δεν θά εΐχον οΰδεμίαν, ή λίαν
μικράν άξίαν, αί στήλαι αύται- άλλα, μή έξευρών κατ' αρχάς
μηδένα τρόπον ασφαλούς και ακίνδυνου αφαιρέσεως τών
επικειμένων ούτω χωμάτων, άνέβαλον το έργον εις μέλλου-
σας φροντίδας, καΐ άπέθετον εν Ίδιαιτέρω τόπω τάς οΰτα)
μετά χωμάτων κομιζομένας στήλας (πρβ. άνω σελ. 55-56).
Έλθόντος όμως ενωρίς τοΰ δοκίμου ζωγράφου Ε. Οίΐ-
ΙίθΓΟΠ κατά πρόσκλησίν μου, προς άντιγραφήν τών αρίστων
στηλών, καΐ ζητοϋντος προς τοΰτο και το άνω τμήμα της
Φίλας, ηύρημένου ήδη τοΰ κάτω αυτής και άρμόττοντος
έκείνω, ήτο άπαραίτητον νά λάβω τινά όριστικήν άπόφασιν
περί τοΰ τρόπου της αφαιρέσεως τών χωμάτων μετά πολ-
λή ν σκέψιν καί τινας δοκιμασίας, έθεωρήσαμεν ότι σύμφο-
ρος τρόπος θά ήτο ή προσήκουσα άπόξεαις τών χωμάτων,
ΕΙκών 156. Ό μέγας μαρμάρινος όροφος τοΓ> μνημείου τοΰ Ήγησιστράτου, εν τώ τρίτφ πύργω ευρεθείς, φέρων έπι των γραπτών κοσμημάτων
και τών πολύχρωμων φατνωμάτων παχύ επίστρωμα χιόματος.
δυσδιάκριτον μακρόθεν, μόνον δ" έ'ί αντανακλάσεως τοΰ
φωτός διαφαινομένην, ην όμως αποφεύγει τις. εάν παρεκ-
κλίνη ολίγον προς τά πλάγια, και εκείθεν βλέπη προς την
ζωγραφίαν. Άλλ' αί προσγιγνόμεναι αύταΐς διά τοΰ τονω-
τικού τούτου εύεργεσίαΐ έφαίνοντο ούσαι τοσαϋται. ώστε
το ιελευταϊον τούτο, όν όλως έξωτερικόν και μικρόν έλάτ-
εωμα, δέν ητο εύλογον ουδόλως νά παρεμπόδιση τήν ΐ'ασιν
<ίύτών, τοσούτον μάλιστα έπείγουσαν.
Ούτως άρα κρίνας πάντα ταύτα, και άναμετρήσας δε-
όντως τά αποτελέσματα, καί πρύς το μέλλον αποβλέπων,
εφήρμοσα έπι τών πλείστων καί αρίστων πολύχρωμων στη-
λών, εκ τών εν ετει 1907* εύρεθεισών. τον περιγραφέντα
ψεκασμόν δι νγιονς τονωτικού• διότι, έάν τούτο δέν έξελεγ-
χθη πρότερυΛ', ώς μή ύποστάν τίνα πτήσιν τοΰ ένυπάρχον-
τος πνεύματος, εμφανή έκ της μεταβολής τοΰ χρώματος
αυτού, επιφέρει κηλίδας επί τών βαφών, καί σχηματίζει πα-
χείας τινάς γραμμάς, ύδατίνας και σχεδόν ανεξίτηλους, χρώ-
ματος καστανόχρου, ώς διεκρίναμεν έη ' ενός τμήματος πει-
ραματισθέντες. Άφήκα όμως ολίγας στήλας καλάς, ώρισμέ-
νως την τοΰ Μηνοφίλου.' άψεκάστους, τμημάτων δέ τίνων
έφέκασα μόνον το ήμισυ, ίνα συν τω χρόνιο διαγνώσω το
επωφελές ή βλαβερόν τής μεθόδου ταύτης, έπιτηρών τάς
διαφοράς• θά Ί'δωμεν δ'εν χεφ. β' ότι μόνον τά μή ψεκα-
σθέντα έξησθένωσαν κατά τάς βαφάς, καί έβλάβησαν τού-
') Βλ. θεσσαλικά Μνημεία Ι σελ. 223. Εικόνα αυτής έδημοσί-
ενσα εν ττ| Άρχ. Έφημ. 1908 σελ. 55-56 είχ. 6 αριθ. 2.
Λ 2. ΛΡΒΑΝΙΤΟΙΙΟΥΛΛΟν• Ι'ΡΑΠΤΑΙ ΣΤΗΛΑΙ ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΟΣ -1ΙΑΙ
μέχρι εξευρέσεως έτερου βελτίονος- καί περί μεν της μεθό-
δου, δι'ής έτελέσθη ή άπόξεσις, θά εϊπωμεν τά δέοντα μετ'
ου πολύ- κατά δέ το έτος εκείνο καί μέχρι τού 1912ον,
άπεφύγομεν τήν εκτενή χρήσιν της μεθόδου ταύτης, περι-
ορισθέντες εις μόνα τά υπό της αντιγραφής απαιτούμενα
τμήματα, καί είς έλαχίστας όλας στήλας, αϊτινες. ολίγα φέ-
ρουσαι έπ) τών παραστάσεων γώματα, καί ευκόλως διαγι-
γνωσκόμεναι ώς άξια ι αντιγραφής, ήτο ανάγκη νά άπαλ-
λαγώσιν αυτών τάς δέ πλείστας μετά χωμάτων στήλας, ών
ίδέαν λαμβάνει τις έκ τών παρατιθεμένων είκ. 156-160,
άφήκα επί πολλά έτη ώς εΐχον ούτω πλήρεις χωμάτων
καί νύν (εν μηνί Αύγούστω τοΰ 1917ου έτους) δύναται τις
νά ϊδη πλείστας στήλας εν τω Μουσείφ Βόλου άνεπάφοτ<ς
όλως, οΐαι το πρώτον άνευρέθησαν εν τοις πύργοις.
Το δ' επίστρωμα τών τοιούτων χωμάτων επί τών γρα-
πτών παραστάσεων ολίγων ευτυχώς έκ τών άρίστιον στηλών,
τών εύρεθεισών εν έ'τει 1907ω, πολλών όμως έκ τών άνα-
καλυφθεισών τω 1908-1912ω, ήτο διττόΛ', αναλόγως τής
θέσεως, εν ή εκάστη στήλη εΐχεν έντειχισθή: όσαι δήλα δή
έκτίσθησαν «/.ρχηθεν έντύς τών διακένων τών πύργων επί
2) Έν τώ ημερολόγιο^ μου, κατά τήν πρώτην σΰντομον περιγρα-
φήν τοΰ τμήματος τουτοΐ', αναγράφω ώς πιθανώς διακρινόμενον επί
της παραστάσεως ίπποι; οίος όντως φαίνεται, κατ' άπατη?ιόν δμως
σχημαπσμόν, καί επί τής παρατιθεμένης εικόνος" τοΰτο αποδεικνύει
δτι δλως διαστρόφως θά ε'6λεπέ τις καί θά ήρμήνευε τάς παραστά-
σεις, ει μή άφτ)ροΰντο τά χώματα.
ΑΣΩΝ. 17