DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.4899#0140
β'. Αί όριατικαί μέθοδοι τής διατηρήσεως τών ζωγραφιών εισαγωγή
133
έμφυτου ροπής, εξ ακατανίκητου περιεργιας προερχομένης,
τοΰ να δοκιμάζωσι δια των δακτύλων αυτών το άνεξίτη-
λον ή ασθενές των βαφών έγώ αυτός ημπόδισά τίνα των
ανωτάτων υπαλλήλων, εν <;> επέθετεν δλας τάς έαυτοΰ χεί-
ρας επί της στήλης τοΰ Στρατονίκον (πίν. Ι) τω 1909" άλλ
"Αγγλον τινά άνταποκριτήν εφημερίδος δέν προέλαβον να
εμποδίσω εν ετει 1912* άπό τοΰ νά δοκιμάση την ίσχύν
των βαφών τής μεγάλης στήλης τών πολεμιστών, ήν ένό-
μιζεν ούσαν άνάγλυφον μετά βεβαμμένων των μελών, και
ήν έπέψαυσε προς έπιβεβαίωσιν καΐ τούτου, μή καλώς καθο-
ρών ούτω δε τοΰ όρθοϋ ισταμένου συνέχυσεν ετι μάλλον τάς
βαφάς της λόγχης. Ιέν ηδυνήθην προς τούτοις ουδέ Αμερικα-
νίδα τινά γυναίκα, ομοίως διαστρέψασαν ένιαχοϋ τάς βα-
φάς της στήλης τοΰ "Ηρωος Άρχίππον, ουδέ τίνα άρχιμαν-
δρίτην, ταύτό ποιήσαντα δια τοΰ δακτύλου επί τοΰ ναΐ-
σκου τοΰ Σωσιβίου "Ηρωος, νά συγκρατήσω εγκαίρως, προ-
λαμβάνων το κακόν. Τούτων ένεκα εκρίθη αναγκαιότατο ν
υπό τής Άοχαιολογνκης Εταιρείας, έμοΰ προτείναντος, νά
έντεθώσιν αϊ καλώς διατηροΰσαι τάς βαφάς στήλαι εντός
ύαλίνων θηκών ήρξαντο δε όντως καΐ διά τοΰ τρόπου
τούτου πρόστατευόμεναί τίνες στήλαι ήδη από τοΰ έτους
1909ου, ούτω δε περιπεφραγμέναι, παρέχονται τοις θεα-
Γαΐς αί πλεΐσται τώ\• εν τή Λ' και Β' αίθούση τοΰ Μου-
σείου Βόλου προς θέαν άνιδρυμένων στηλών (πρβ. είκ. 161"
21 Ι-217).
Άλλ' ί| τοιαύτη ένθεσις παραβλάπτει βεβαίως τήν άποψιν
ιών ζωγρας ιών διότι το φώς, αντανακλώμενον έπίτης δόλου
τών Μηκών, δέν επιτρέπει τήν άπό πάσης αποστάσεως όψιν τών
ζωγραφιών προσηκόντως, και δυσαρεστεί τον θεατήν, όντα
ήναγκασμένον νά αναζήτηση θέαν, άπηλλαγμένην τής αντα-
νακλάσεως• εν γένει δέ και κατά σύνολον δέν καθίσταται,
λόγω τής υάλου, πλήρης και ευάρεστος ή ταυτόχρονος όψις
πασών, ή μεγάλου άριθμοΰ στηλών, μιας αιθούσης. Τά ελατ-
τώματα δμως ταϋτα είναι ασήμαντα έναντι τής σωτηρίας
τών ζωγραφιών, προστατευομένων ούτως ά.πό τε τής κό-
νεως, και μάλιστα άπό τών προστριβών διό και έπιθάλλε-
ιαι ή όιά τοιούτων θηκών περίφραξις πασών τών λόγου
αξίων στηλών μόνον δέ ειδικοί αρχαιολόγοι, καλλιτέχναι
και αντιγραφείς δύνανται ακινδύνως νά προσβλέπωσι και
μελετώσιν αύτάς γυμνάς, αφαιρουμένων ευκόλως τών θη-
κών, άς τούτου ένεκα, και χάριν της συντηρήσεως τών στη-
λών, έποιήσαμεν εύαποσπάστους.
β') Αί όριστιπαί μέθοδοι τής διατηρήσεως τών ζωγραφιών.
Είσ
αγωγή
Τά μεν λοιπόν εν τοις άνω μνημονευθέντα υπήρξαν ιά
πρώτα μέσα τής συντηρήσειος τών βαφών, άτινα εφήρμοσα
εν ετει 1907<£> επί τών πρώτων εύρεθεισών στηλών, αΐτινες
συνέπεσε νά ώσιν αί πλεΐσται καΐ άρισται. Κομισθέντων
δέ τών αντιγράφων τινών τούτων είς Αθήνας, και δι ανα-
κοινώσεως μου, γενομένης εν τη Αρχαιολογική Εταιρεία τη
.ΊΡ.ι Ιανουαρίου τοΰ 1908ου έτους1, γνωστοποιηθείσης εύρύ-
τερον τής μεγάλης σημασίας τών ευρημάτων τούτων, ήρξατο
συζητούμενη μάλιστα ή έξεύρεσις μεθόδου συντηρήσεως
τών βαφών. Κα! κατ' αρχάς μέν εκρίθη αναγκαίο ν νά ιιετα-
κομισθώσιν είς Αθήνας τά ευρήματα ταΰτα πάντα, ή τουλά-
χιστον τά άριστα, μήπω υπάρχοντος εν Βόλω Μουσείου,
ίνα εκεί και ή μέθοδος τής συντηρήσεως τών βαφών έξευ-
ρεθή και κάλλιον διας υλαχθώσιν αί στήλαι• άλλ' απέκρουσα
τοΰτο, παραστήσας το επιβλαβές και λίαν κινδυνώδες τοιαύ-
της έπι μήκιστον μεταφοράς ευπαθέστατων μνημείων, ού
ένεκα έγκατελείφθη ενωρίς, και λίαν ορθώς, ή γνώμη αυτή.
"Επειτα δέ, καίτοι εκρίθη υπό τών χημικών, οίς εϊχεν
έπιτραπη ή συντήρησις τών αρχαίων εν γένεΐ' πικρών αντι-
κειμένων τών Μουσείων τοΰ Κράτους *, τών χαλκών και
τώ\' παραπλήσιων μάλιστα, ότι ό ύπ' έμοΰ γενόμενος ψε-
κασμός διά τοΰ μνημονευθέντος τονωτικοΰ ύπήρξεν επιβλα-
βής, αορίστως δμως καΐ άνευ αποδείξεων, δέν προετείνετο
') Περίληψις αυτής έδημοσίεΰθη εν τώ τότε εκδιδομένη) Μηνιαίφ
Παραρτήματα της εφημερίδος \ΙΘήναι> τοΰ μηνός Φεβρουαρίου τοΰ
μνημονευθέντος έτους εν σελ. 13-16" βλ. οίνο) σελ. 10,
-) Κυρίως ό χημικός νΟθ. 'Ρουσόπονλος εξέφραζε τοιαυτην γνώ-
μην και άλλοι, άκούσαντες αύτοΰ- άλλα δεν έγραψε τι επισήμως
τότε ουδείς, καθ1 όσον γινωσκω, οιίτε διά τοΰ τύπου Ιδημοσίενσεν,
Ό δε τέως Γενικός "Εφορος τ(7>ν Αρχαιοτήτων της Ελλάδος //.
Καββαδίας άντέλεγε προς τάς ούτω φερόμενος γνώμης, διότι έθεώρει
το υπ1 εμοΰ εφαρμοσθέν τονωτικόν ώς λίαν κατάλληλο ν είχε δέ ϊδει
ούτος τάς στήλας εν επ-ι. 1907*, εν φ δ Όθ. "Ρουσόπουλος αμφι-
βάλλω ά\• εΤδεν αυτά; προ τοΰ φθινοπώρου του 1909ου έτους.
ουδείς άλλος θεραπευτικός τρόπος, μόνον δέ αρνητικώς άπε-
φασίσθη, όπως μή γένηται .περαιτέρω χρήσις αύτοΰ, εως οΰ
άνακαλυφθή υπό τών χημικών οριστική τις μέθοδος δια-
τηρήσεως τών βαφών όντως δ' έκτοτε δέν ένηργήθη κανο-
νικός τις ψεκασμός ουδείς, ούτε δι' άλλου, ούτε διά τοΰ
έμοΰ τονωτικοΰ.
Αλλ' ή μέν άνακάλυψις νέας τινός μεθόδου συντηρή-
σεως δέν έτελεΐτο, τά δέ αρχαία ταΰτα παρέμειναν καθ'
όλον τύ άπό τοΰ μηνός Νοεμβρίου τοΰ 1907ου έτους μέχρι
τοΰ μηνός Ιουλίου τοΰ 1912ου χρονικόν διάστημα αμέτοχα
εφαρμογής οιουδήποτε θεραπευτικοΰ ή συντηρητικοΰ μέσου.
πλην ολίγων στηλών, άς ελαφρότατα και ένιαχοϋ τών παρα-
στάσεων άπαξ έψέκασα διά τοΰ αύτοΰ τονωτικοΰ, κατά το
εαρ τοΰ 1908ου έ'τους, ότε συνεπλήρουν τήν σύνταξιν τοΰ
περιγραφικού καταλόγου μου• τοΰτο δ' έπραξα, ϊνα σαφώς
διακρίνω αμφίβολα τίνα σημεία τών παραστάσεων, χάριν
τής πληρεστέρας και πιστοτέρας περιγραφής. Τάς τότε ψεκα-
σθείσας ούτοι στήλας θά αναγράψω όνομαστι ένθάδε μετ'
ου πολύ.
Ότε δ' εν ετει 1909* απέδειξα διά περαιτέρω ανα-
σκαφών και ανακαλύψεων, εν τω δευτέρω πύργω, ότι ύπήρ-
χον εν τη γη και άλλα όμοια τοις τέως εύρεθεΐσιν αρχαία
αντικείμενα, /.ίαν σημαντικά επίσης, μάλιστα δέ άφ' οΰ εκ
τούτων παρωρμήθη και τάχιστα ΐδρυσεν εν Βόλω τύ άσυλον
Γάιν αρχαίων στηλών ό φιλόπολις Πηλιορείτης Αλέξιος
Αθανασάκης, ■'• εν δέ τοις έγκαινίοις τοΰ Μουσείου τούτου
πολλοί και ειδικοί άνδρες ειδον τά ευρήματα, και τήν τε
σπουδαιότητα αυτών ενέκριναν, και το ύπ' έμοΰ εφαρμοσθέν
τονωτικόν έθεώρησαν κατάλληλον προς συντήρησιν τών βα-
φών '. εστάλη δις εις Βόλον επιτροπεία, ϊνα οριστικώς άπο-
') Βλ. άνο;» είκ. 1 και 2 και Πρακτικά 1909 σελ. 131-132 και
θεσσαλικά Μνημεία Ι σελ. 7 - 8.
')• Πρβ. Πρακτικά 1909 αελ. 1.-14 και θεσσαλ. Μνημ. 1 αελ. 223,
ένθα αναφέρονται γνοηιατευσαντες δημοσία ό τε ειδικώτατος περί
133
έμφυτου ροπής, εξ ακατανίκητου περιεργιας προερχομένης,
τοΰ να δοκιμάζωσι δια των δακτύλων αυτών το άνεξίτη-
λον ή ασθενές των βαφών έγώ αυτός ημπόδισά τίνα των
ανωτάτων υπαλλήλων, εν <;> επέθετεν δλας τάς έαυτοΰ χεί-
ρας επί της στήλης τοΰ Στρατονίκον (πίν. Ι) τω 1909" άλλ
"Αγγλον τινά άνταποκριτήν εφημερίδος δέν προέλαβον να
εμποδίσω εν ετει 1912* άπό τοΰ νά δοκιμάση την ίσχύν
των βαφών τής μεγάλης στήλης τών πολεμιστών, ήν ένό-
μιζεν ούσαν άνάγλυφον μετά βεβαμμένων των μελών, και
ήν έπέψαυσε προς έπιβεβαίωσιν καΐ τούτου, μή καλώς καθο-
ρών ούτω δε τοΰ όρθοϋ ισταμένου συνέχυσεν ετι μάλλον τάς
βαφάς της λόγχης. Ιέν ηδυνήθην προς τούτοις ουδέ Αμερικα-
νίδα τινά γυναίκα, ομοίως διαστρέψασαν ένιαχοϋ τάς βα-
φάς της στήλης τοΰ "Ηρωος Άρχίππον, ουδέ τίνα άρχιμαν-
δρίτην, ταύτό ποιήσαντα δια τοΰ δακτύλου επί τοΰ ναΐ-
σκου τοΰ Σωσιβίου "Ηρωος, νά συγκρατήσω εγκαίρως, προ-
λαμβάνων το κακόν. Τούτων ένεκα εκρίθη αναγκαιότατο ν
υπό τής Άοχαιολογνκης Εταιρείας, έμοΰ προτείναντος, νά
έντεθώσιν αϊ καλώς διατηροΰσαι τάς βαφάς στήλαι εντός
ύαλίνων θηκών ήρξαντο δε όντως καΐ διά τοΰ τρόπου
τούτου πρόστατευόμεναί τίνες στήλαι ήδη από τοΰ έτους
1909ου, ούτω δε περιπεφραγμέναι, παρέχονται τοις θεα-
Γαΐς αί πλεΐσται τώ\• εν τή Λ' και Β' αίθούση τοΰ Μου-
σείου Βόλου προς θέαν άνιδρυμένων στηλών (πρβ. είκ. 161"
21 Ι-217).
Άλλ' ί| τοιαύτη ένθεσις παραβλάπτει βεβαίως τήν άποψιν
ιών ζωγρας ιών διότι το φώς, αντανακλώμενον έπίτης δόλου
τών Μηκών, δέν επιτρέπει τήν άπό πάσης αποστάσεως όψιν τών
ζωγραφιών προσηκόντως, και δυσαρεστεί τον θεατήν, όντα
ήναγκασμένον νά αναζήτηση θέαν, άπηλλαγμένην τής αντα-
νακλάσεως• εν γένει δέ και κατά σύνολον δέν καθίσταται,
λόγω τής υάλου, πλήρης και ευάρεστος ή ταυτόχρονος όψις
πασών, ή μεγάλου άριθμοΰ στηλών, μιας αιθούσης. Τά ελατ-
τώματα δμως ταϋτα είναι ασήμαντα έναντι τής σωτηρίας
τών ζωγραφιών, προστατευομένων ούτως ά.πό τε τής κό-
νεως, και μάλιστα άπό τών προστριβών διό και έπιθάλλε-
ιαι ή όιά τοιούτων θηκών περίφραξις πασών τών λόγου
αξίων στηλών μόνον δέ ειδικοί αρχαιολόγοι, καλλιτέχναι
και αντιγραφείς δύνανται ακινδύνως νά προσβλέπωσι και
μελετώσιν αύτάς γυμνάς, αφαιρουμένων ευκόλως τών θη-
κών, άς τούτου ένεκα, και χάριν της συντηρήσεως τών στη-
λών, έποιήσαμεν εύαποσπάστους.
β') Αί όριστιπαί μέθοδοι τής διατηρήσεως τών ζωγραφιών.
Είσ
αγωγή
Τά μεν λοιπόν εν τοις άνω μνημονευθέντα υπήρξαν ιά
πρώτα μέσα τής συντηρήσειος τών βαφών, άτινα εφήρμοσα
εν ετει 1907<£> επί τών πρώτων εύρεθεισών στηλών, αΐτινες
συνέπεσε νά ώσιν αί πλεΐσται καΐ άρισται. Κομισθέντων
δέ τών αντιγράφων τινών τούτων είς Αθήνας, και δι ανα-
κοινώσεως μου, γενομένης εν τη Αρχαιολογική Εταιρεία τη
.ΊΡ.ι Ιανουαρίου τοΰ 1908ου έτους1, γνωστοποιηθείσης εύρύ-
τερον τής μεγάλης σημασίας τών ευρημάτων τούτων, ήρξατο
συζητούμενη μάλιστα ή έξεύρεσις μεθόδου συντηρήσεως
τών βαφών. Κα! κατ' αρχάς μέν εκρίθη αναγκαίο ν νά ιιετα-
κομισθώσιν είς Αθήνας τά ευρήματα ταΰτα πάντα, ή τουλά-
χιστον τά άριστα, μήπω υπάρχοντος εν Βόλω Μουσείου,
ίνα εκεί και ή μέθοδος τής συντηρήσεως τών βαφών έξευ-
ρεθή και κάλλιον διας υλαχθώσιν αί στήλαι• άλλ' απέκρουσα
τοΰτο, παραστήσας το επιβλαβές και λίαν κινδυνώδες τοιαύ-
της έπι μήκιστον μεταφοράς ευπαθέστατων μνημείων, ού
ένεκα έγκατελείφθη ενωρίς, και λίαν ορθώς, ή γνώμη αυτή.
"Επειτα δέ, καίτοι εκρίθη υπό τών χημικών, οίς εϊχεν
έπιτραπη ή συντήρησις τών αρχαίων εν γένεΐ' πικρών αντι-
κειμένων τών Μουσείων τοΰ Κράτους *, τών χαλκών και
τώ\' παραπλήσιων μάλιστα, ότι ό ύπ' έμοΰ γενόμενος ψε-
κασμός διά τοΰ μνημονευθέντος τονωτικοΰ ύπήρξεν επιβλα-
βής, αορίστως δμως καΐ άνευ αποδείξεων, δέν προετείνετο
') Περίληψις αυτής έδημοσίεΰθη εν τώ τότε εκδιδομένη) Μηνιαίφ
Παραρτήματα της εφημερίδος \ΙΘήναι> τοΰ μηνός Φεβρουαρίου τοΰ
μνημονευθέντος έτους εν σελ. 13-16" βλ. οίνο) σελ. 10,
-) Κυρίως ό χημικός νΟθ. 'Ρουσόπονλος εξέφραζε τοιαυτην γνώ-
μην και άλλοι, άκούσαντες αύτοΰ- άλλα δεν έγραψε τι επισήμως
τότε ουδείς, καθ1 όσον γινωσκω, οιίτε διά τοΰ τύπου Ιδημοσίενσεν,
Ό δε τέως Γενικός "Εφορος τ(7>ν Αρχαιοτήτων της Ελλάδος //.
Καββαδίας άντέλεγε προς τάς ούτω φερόμενος γνώμης, διότι έθεώρει
το υπ1 εμοΰ εφαρμοσθέν τονωτικόν ώς λίαν κατάλληλο ν είχε δέ ϊδει
ούτος τάς στήλας εν επ-ι. 1907*, εν φ δ Όθ. "Ρουσόπουλος αμφι-
βάλλω ά\• εΤδεν αυτά; προ τοΰ φθινοπώρου του 1909ου έτους.
ουδείς άλλος θεραπευτικός τρόπος, μόνον δέ αρνητικώς άπε-
φασίσθη, όπως μή γένηται .περαιτέρω χρήσις αύτοΰ, εως οΰ
άνακαλυφθή υπό τών χημικών οριστική τις μέθοδος δια-
τηρήσεως τών βαφών όντως δ' έκτοτε δέν ένηργήθη κανο-
νικός τις ψεκασμός ουδείς, ούτε δι' άλλου, ούτε διά τοΰ
έμοΰ τονωτικοΰ.
Αλλ' ή μέν άνακάλυψις νέας τινός μεθόδου συντηρή-
σεως δέν έτελεΐτο, τά δέ αρχαία ταΰτα παρέμειναν καθ'
όλον τύ άπό τοΰ μηνός Νοεμβρίου τοΰ 1907ου έτους μέχρι
τοΰ μηνός Ιουλίου τοΰ 1912ου χρονικόν διάστημα αμέτοχα
εφαρμογής οιουδήποτε θεραπευτικοΰ ή συντηρητικοΰ μέσου.
πλην ολίγων στηλών, άς ελαφρότατα και ένιαχοϋ τών παρα-
στάσεων άπαξ έψέκασα διά τοΰ αύτοΰ τονωτικοΰ, κατά το
εαρ τοΰ 1908ου έ'τους, ότε συνεπλήρουν τήν σύνταξιν τοΰ
περιγραφικού καταλόγου μου• τοΰτο δ' έπραξα, ϊνα σαφώς
διακρίνω αμφίβολα τίνα σημεία τών παραστάσεων, χάριν
τής πληρεστέρας και πιστοτέρας περιγραφής. Τάς τότε ψεκα-
σθείσας ούτοι στήλας θά αναγράψω όνομαστι ένθάδε μετ'
ου πολύ.
Ότε δ' εν ετει 1909* απέδειξα διά περαιτέρω ανα-
σκαφών και ανακαλύψεων, εν τω δευτέρω πύργω, ότι ύπήρ-
χον εν τη γη και άλλα όμοια τοις τέως εύρεθεΐσιν αρχαία
αντικείμενα, /.ίαν σημαντικά επίσης, μάλιστα δέ άφ' οΰ εκ
τούτων παρωρμήθη και τάχιστα ΐδρυσεν εν Βόλω τύ άσυλον
Γάιν αρχαίων στηλών ό φιλόπολις Πηλιορείτης Αλέξιος
Αθανασάκης, ■'• εν δέ τοις έγκαινίοις τοΰ Μουσείου τούτου
πολλοί και ειδικοί άνδρες ειδον τά ευρήματα, και τήν τε
σπουδαιότητα αυτών ενέκριναν, και το ύπ' έμοΰ εφαρμοσθέν
τονωτικόν έθεώρησαν κατάλληλον προς συντήρησιν τών βα-
φών '. εστάλη δις εις Βόλον επιτροπεία, ϊνα οριστικώς άπο-
') Βλ. άνο;» είκ. 1 και 2 και Πρακτικά 1909 σελ. 131-132 και
θεσσαλικά Μνημεία Ι σελ. 7 - 8.
')• Πρβ. Πρακτικά 1909 αελ. 1.-14 και θεσσαλ. Μνημ. 1 αελ. 223,
ένθα αναφέρονται γνοηιατευσαντες δημοσία ό τε ειδικώτατος περί