DOI Artikel:
Dąb-Kalinowska, Barbara: XIV-wieczne malowidło koprzywnickie: misterium biblijne i kosmologiczne
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.27011#0099
XIV-WIECZNE MALOWIDŁO KOPRZYWNICKIE
67
Ewa jabłko — atrybut upadłej Ewy, a zarazem symbol Marii i Chry-
stusa, odgrywa zasadniczą rolę symboliczną 40.
Należy zatem rozpatrzyć jeszcze jedną możliwość, a mianowicie uję-
cie drzewa koprzywnickiego jako Drzewa Śmierci zrośniętego z Drzewem
Życia. Sztuka średniowieczna znała to połączenie: w koronie drzewa z jed-
nej strony umieszczono trupie czaszki lub jabłka, z drugiej zaś półpostać
Chrystusa lub krucyfiks. Rozpoznanie w drzewie koprzywnickim tej wła-
śnie redakcji ikonograficznej mogłoby być o tyle uzasadnione, że była ona
najściślej związana z treścią teologiczną antytezy Marii i Ewy, W litera-
turze motyw ten pojawił się w XIV w., ale przedstawienia zawierające
drzewo o podwójnym antytetycznym znaczeniu drzewa życia i śmierci
popularne stały się dopiero w XV i XVI wieku 41.
Jak się jednak zdaje, na malowidle koprzywnickim występuje ten wa-
riant drzewa, który znalazł swoje uzasadnienie w tekstach literackich z
XIV w., które uschnięcie drzewa tłumaczyły grzechem pierworodnym i2.
Pochylenie gałęzi w kierunku Ewy, jak i umieszczenie jej na wyraźnie
wydzielonym, wspólnym z drzewem podłożu, podkreślają jeszcze bardziej
„wspólnotę” drzewa z Ewą. Wąż, sprawca grzechu owinięty wokół drze-
wa, zwraca się głową w stronę Ewy, a dotyka ją ogonem, co wskazuje na
ich nierozdzielny związek.
Koprzywnickie Drzewo Wiadomości Złego i Dobrego zawiera w sobie
cechy łączące się z przedstawieniami, w których widoczny jest wyraźnie
wzajemny związek Drzewa Śmierci i Drzewa Życia, gdzie Maria zrywa
z drzewa „fructus vitae”, a Ewa „fructus mortis”. Maria na malowidle ko-
przywnickim wyraźnie wskazuje na drzewo, jakby podkreślając jego zna-
czenie w grzechu pierworodnym., a być może Ewa doń sięgała.
Przy drzewie pojętym jako Drzewo Wiadomości, a zarazem jako Drze-
wo Życia, umieszczone zostały postacie Marii, jako Mater Misericordiae
i Ewy — postacie, których antyteza i paralela zaledwie naszkicowana w Bi-
blii, w literaturze patrystycznej pojawiła się już w II w., a wszystkie jej
podstawowe zasady zostały ujęte przez Justyna, Tertulliana i Zenona z We-
40 E. G u 1 d a n, op. cit., s. 109-112, il. 110. D. Forstner, Die W elt der Sym-
bole. Innsbruck—Wien—Miinchen 1961, s. 210. Por. Ps. Ambrosius, Sermo, 45, De pri-
mo Adam et secundo 2, P. L. XVII, 715; Ps. Augustinus, Sermo I, De Adam et Eva
et Sancta Maria 3, ed. A. Mai. Nova patrum Bibliotheca, I. Romae 1852, 3.
41 L. S t a u c h, Baum, op. cit., szp. 64 - 66, E. G u 1 d a n, op. cit., s. 136 - 140.
4- A. Dante, Purgatorio, pieśń 32, vers. 37 i nast. Guillaume de Deguille-
v i 11 e, Le Pelerinage de l’&me, wyd. J. J. Sturzinger, London 1895; G. Ludwig,
Giovannis Bellini sogenannte Madonna am See in den Uffizien, eine religidse Alle-
gorie. Jahrbuch der koniglich preussischen Kunstsammlungen, t. XXIII, 1902, s. 167 -
- 171.
5*
67
Ewa jabłko — atrybut upadłej Ewy, a zarazem symbol Marii i Chry-
stusa, odgrywa zasadniczą rolę symboliczną 40.
Należy zatem rozpatrzyć jeszcze jedną możliwość, a mianowicie uję-
cie drzewa koprzywnickiego jako Drzewa Śmierci zrośniętego z Drzewem
Życia. Sztuka średniowieczna znała to połączenie: w koronie drzewa z jed-
nej strony umieszczono trupie czaszki lub jabłka, z drugiej zaś półpostać
Chrystusa lub krucyfiks. Rozpoznanie w drzewie koprzywnickim tej wła-
śnie redakcji ikonograficznej mogłoby być o tyle uzasadnione, że była ona
najściślej związana z treścią teologiczną antytezy Marii i Ewy, W litera-
turze motyw ten pojawił się w XIV w., ale przedstawienia zawierające
drzewo o podwójnym antytetycznym znaczeniu drzewa życia i śmierci
popularne stały się dopiero w XV i XVI wieku 41.
Jak się jednak zdaje, na malowidle koprzywnickim występuje ten wa-
riant drzewa, który znalazł swoje uzasadnienie w tekstach literackich z
XIV w., które uschnięcie drzewa tłumaczyły grzechem pierworodnym i2.
Pochylenie gałęzi w kierunku Ewy, jak i umieszczenie jej na wyraźnie
wydzielonym, wspólnym z drzewem podłożu, podkreślają jeszcze bardziej
„wspólnotę” drzewa z Ewą. Wąż, sprawca grzechu owinięty wokół drze-
wa, zwraca się głową w stronę Ewy, a dotyka ją ogonem, co wskazuje na
ich nierozdzielny związek.
Koprzywnickie Drzewo Wiadomości Złego i Dobrego zawiera w sobie
cechy łączące się z przedstawieniami, w których widoczny jest wyraźnie
wzajemny związek Drzewa Śmierci i Drzewa Życia, gdzie Maria zrywa
z drzewa „fructus vitae”, a Ewa „fructus mortis”. Maria na malowidle ko-
przywnickim wyraźnie wskazuje na drzewo, jakby podkreślając jego zna-
czenie w grzechu pierworodnym., a być może Ewa doń sięgała.
Przy drzewie pojętym jako Drzewo Wiadomości, a zarazem jako Drze-
wo Życia, umieszczone zostały postacie Marii, jako Mater Misericordiae
i Ewy — postacie, których antyteza i paralela zaledwie naszkicowana w Bi-
blii, w literaturze patrystycznej pojawiła się już w II w., a wszystkie jej
podstawowe zasady zostały ujęte przez Justyna, Tertulliana i Zenona z We-
40 E. G u 1 d a n, op. cit., s. 109-112, il. 110. D. Forstner, Die W elt der Sym-
bole. Innsbruck—Wien—Miinchen 1961, s. 210. Por. Ps. Ambrosius, Sermo, 45, De pri-
mo Adam et secundo 2, P. L. XVII, 715; Ps. Augustinus, Sermo I, De Adam et Eva
et Sancta Maria 3, ed. A. Mai. Nova patrum Bibliotheca, I. Romae 1852, 3.
41 L. S t a u c h, Baum, op. cit., szp. 64 - 66, E. G u 1 d a n, op. cit., s. 136 - 140.
4- A. Dante, Purgatorio, pieśń 32, vers. 37 i nast. Guillaume de Deguille-
v i 11 e, Le Pelerinage de l’&me, wyd. J. J. Sturzinger, London 1895; G. Ludwig,
Giovannis Bellini sogenannte Madonna am See in den Uffizien, eine religidse Alle-
gorie. Jahrbuch der koniglich preussischen Kunstsammlungen, t. XXIII, 1902, s. 167 -
- 171.
5*