DOI Artikel:
Dąb-Kalinowska, Barbara: XIV-wieczne malowidło koprzywnickie: misterium biblijne i kosmologiczne
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.27011#0108
76
B. DĄB-KALINOWSKA
motywy, które wykładnię Pisma Św. sprowadziły do kilku zasadniczych
prawd wyrażonych w dostępnej i konwencjonalnej formie. Główną po-
stacią malowidła jest Chrystus na Żyjącym Krzyżu, łączący ze sobą wza-
jemnie wszystkie podporządkowane mu motywy. Skruszenie bram piekieł
i otwarcie wrót raju zamkniętych przez nieposłuszeństwo Pierwszych Ro-
dziców — im i całej ludzkości, dokonać się bowiem może jedynie przez
Mękę Chrystusa. Tematem przewodnim jest tu więc zbawienie ludzkości
ucieleśnionej przez Pierwszych Rodziców poprzez cierpienie Chrystusa
i jego obecność w Eucharystii.
W porównaniu z koprzywnicką, polichromia w Żehra stanowi zbitkę
tematów, nie jest ona tak klarowna w wyrażaniu idei, a artykulacja mo-
tywów ikonograficznych nie jest tak jasna, jak w Koprzywnicy. Pomi-
nięcie paraleli i antytezy Marii i Ewy, a także Sądu Ostatecznego, który
w Żehra jako samoistny temat został namalowany później, świadczy o zre-
dukowaniu programu przez twórcę polichromii słowackiej.
Można więc przyjąć, że uproszczenie i zredukowanie programu malo-
widła w Żehra zostało spowodowane tym, że jego autor nie znał domnie-
manego pierwowzoru ikonograficznego, lecz tylko jego redakcję koprzy-
wnicką.
W materiałach archiwalnych zawarte są wiadomości o opatach koprzy-
wnickich, którzy odbywali podróże do Bardiowa i Budy. Trudno odtwo-
rzyć etapy ich podróży, choć nie można wykluczyć ewentualności, że Żeh-
ra na jej trasie leżała. Wydaje się prawdopodobne, że z Żehiy jeżdżono
także do Małopolski i że któryś ze słowackich duchownych widział ko-
przywnicką polichromię.
Publikując znane sobie najwcześniejsze przykłady Żyjącego Krzyza,
Fiiglister nie znał zarówno malowidła koprzywnickiego, iak i malowidła
w Żehra. Podobnie, jak i inni badacze piszący o rozwoju tego tematu iko-
nograficznego, jako datę jego pojawienia się wymienia Fiiglister I ćwierć
XV wieku 73. Wobec datowania zarówno malowidła w Koprzywnicy, jak
i Żehra, na koniec XIV w., należy przyjąć, że jest to okres rozpowszech-
nienia się tego tematu. Oba przedstawienia powstały w prowincjonalnych,
a nie przodujących ośrodkach. Nie mogły być zatem najwcześniejszymi re-
alizacjami tematu Żyjącego Krzyża, lecz nawiązywały bezpośrednio lub
pośrednio do niezachowanego pierwowzoru.
Malowidło koprzywnickie, podzielone na dwie strefy, pomyślane zo-
stało jako tematyczna całość, której poszczególne motywy są ze sobą zwią-
zane i którego kompozycja, z punktu widzenia zapisu ikonograficznego,
78 R. F ii g 1 i s t e r, op. cit., s. 112; E. G u 1 d a n, op. cit., s. 136 i nast.; R. Bauer-
r e i s, Arbor vitae, der Lebensbaum und seine Vervendung in Liturgie, Kunst und
Brauchtum des Abendlandes. Abhandlungen de Bayerischen Benediktiner Akademie,
t. III, Miinchen 1938, s. 14.
B. DĄB-KALINOWSKA
motywy, które wykładnię Pisma Św. sprowadziły do kilku zasadniczych
prawd wyrażonych w dostępnej i konwencjonalnej formie. Główną po-
stacią malowidła jest Chrystus na Żyjącym Krzyżu, łączący ze sobą wza-
jemnie wszystkie podporządkowane mu motywy. Skruszenie bram piekieł
i otwarcie wrót raju zamkniętych przez nieposłuszeństwo Pierwszych Ro-
dziców — im i całej ludzkości, dokonać się bowiem może jedynie przez
Mękę Chrystusa. Tematem przewodnim jest tu więc zbawienie ludzkości
ucieleśnionej przez Pierwszych Rodziców poprzez cierpienie Chrystusa
i jego obecność w Eucharystii.
W porównaniu z koprzywnicką, polichromia w Żehra stanowi zbitkę
tematów, nie jest ona tak klarowna w wyrażaniu idei, a artykulacja mo-
tywów ikonograficznych nie jest tak jasna, jak w Koprzywnicy. Pomi-
nięcie paraleli i antytezy Marii i Ewy, a także Sądu Ostatecznego, który
w Żehra jako samoistny temat został namalowany później, świadczy o zre-
dukowaniu programu przez twórcę polichromii słowackiej.
Można więc przyjąć, że uproszczenie i zredukowanie programu malo-
widła w Żehra zostało spowodowane tym, że jego autor nie znał domnie-
manego pierwowzoru ikonograficznego, lecz tylko jego redakcję koprzy-
wnicką.
W materiałach archiwalnych zawarte są wiadomości o opatach koprzy-
wnickich, którzy odbywali podróże do Bardiowa i Budy. Trudno odtwo-
rzyć etapy ich podróży, choć nie można wykluczyć ewentualności, że Żeh-
ra na jej trasie leżała. Wydaje się prawdopodobne, że z Żehiy jeżdżono
także do Małopolski i że któryś ze słowackich duchownych widział ko-
przywnicką polichromię.
Publikując znane sobie najwcześniejsze przykłady Żyjącego Krzyza,
Fiiglister nie znał zarówno malowidła koprzywnickiego, iak i malowidła
w Żehra. Podobnie, jak i inni badacze piszący o rozwoju tego tematu iko-
nograficznego, jako datę jego pojawienia się wymienia Fiiglister I ćwierć
XV wieku 73. Wobec datowania zarówno malowidła w Koprzywnicy, jak
i Żehra, na koniec XIV w., należy przyjąć, że jest to okres rozpowszech-
nienia się tego tematu. Oba przedstawienia powstały w prowincjonalnych,
a nie przodujących ośrodkach. Nie mogły być zatem najwcześniejszymi re-
alizacjami tematu Żyjącego Krzyża, lecz nawiązywały bezpośrednio lub
pośrednio do niezachowanego pierwowzoru.
Malowidło koprzywnickie, podzielone na dwie strefy, pomyślane zo-
stało jako tematyczna całość, której poszczególne motywy są ze sobą zwią-
zane i którego kompozycja, z punktu widzenia zapisu ikonograficznego,
78 R. F ii g 1 i s t e r, op. cit., s. 112; E. G u 1 d a n, op. cit., s. 136 i nast.; R. Bauer-
r e i s, Arbor vitae, der Lebensbaum und seine Vervendung in Liturgie, Kunst und
Brauchtum des Abendlandes. Abhandlungen de Bayerischen Benediktiner Akademie,
t. III, Miinchen 1938, s. 14.