DOI Artikel:
Dąb-Kalinowska, Barbara: XIV-wieczne malowidło koprzywnickie: misterium biblijne i kosmologiczne
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.27011#0109
XIV-WIECZNE MALOWIDŁO KOPRZYWNICKIE
77
wyraźnie wskazuje na konieczność odczytania poszczególnych elementów
w kontekście całości. Świadczy o tym zarówno postać Mater Misericordiae
powiązanej z Sądem Ostatecznym, pominięcie motywu piekła w strefie
dolnej przy jednoczesnym rozbudowaniu go w strefie górnej, jak i mo-
tyw Eklezji i Synagogi, przy Żyjącym Krzyżu, który ma swój związek
treściowy z przedstawieniami Sądu.
Tematem malowidła koprzywnickiego są podstawowe treści wiary
chrześcijańskiej: upadek i odkupienie, kara za grzechy i nagroda za chrze-
ścijańskie życie. Tematem przewodnim Żyjącego Krzyża jest upadek i zba-
wienie ludzkości. W pojedynczych motywach malowidło ukazuje rozdzie-
lenie ludzkości na zbawionych i potępionych, którzy zostaną ocaleni przez
drzewo krzyża będące exemplum przyszłego Sądu. Dlatego uważano (np.
św. Augustyn) Ukrzyżowanie za znak Sądu Ostatecznego, a odwrócenie
się Żydów od krzyża za zapowiedź ostatecznego odrzucenia niewiernych.
Jak już powiedziano, w koprzywnickim Sądzie Ostatecznym wyekspo-
nowano przede wszystkim strach przed potępieniem; w godzinie Sądu czło-
wiek nie może już nic zmienić, Sędzia obwieści wyrok. Ale jednocześnie
strefa dolna z Żyjącym Krzyżem ukazuje możliwość zasłużenia na zbaw-
cze działanie śmierci Chrystusa na krzyżu 7i.
Koncepcja treściowa malowidła, na którą złożyło się szereg rozpowsze-
chnionych w późnym średniowieczu motywów ikonograficznych, pozosta-
jących we wzajemnej relacji, wydaje się indywidualna i podporządkowa-
na jednej naczelnej idei — idei upadku i odkupienia. Operując więc usta-
lonymi na ogół schematami, autor programu ikonograficznego malowidła
koprzywnickiego stworzył konstrukcję tematyczną, dla której nie udało
się znaleźć bezpośrednich analogii.
Powstałe w końcu XIV w. malowidło koprzywnickie, jak to zostało po-
wiedziane, w opracowaniu poszczególnych motywów opiera się głównie
na Biblii i literaturze patrystycznej. Pozostaje to w zgodzie z atmosferą
umysłową klasztorów cysterskich, w których jeszcze u schyłku średnio-
wiecza kultywowano szacunek dla tekstów ojców Kościoła 75. Należy przy-
puszczać, że dzieła te znajdowały się w bibliotece klasztornej w Koprzy-
wnicy, bowiem zakon cysterski przywiązywał duże znaczenie do bibliotek.
Jak się zdaje, księgi początkowo przywożone z macierzystego opactwa
przepisywano w miejscowym skriptorium. Niestety nieznana jest zawar-
tość biblioteki koprzywnickiej, która uległa zniszczeniu w czasie najazdów
tatarskich i rozproszeniu po kasacie zakonu. A musiała to być zasobna
74 R. Be r li n e r, Bemerkungen zu einigen Darstellungen des Erlósers ais Schmer-
zensmann. Das Munster 1956, z. 3/4, s. 103.
75 Por. Exordium Magnum Cisterciense, red. B. Griesser, Romae 1961, s. 240, 263,
230, 347.
77
wyraźnie wskazuje na konieczność odczytania poszczególnych elementów
w kontekście całości. Świadczy o tym zarówno postać Mater Misericordiae
powiązanej z Sądem Ostatecznym, pominięcie motywu piekła w strefie
dolnej przy jednoczesnym rozbudowaniu go w strefie górnej, jak i mo-
tyw Eklezji i Synagogi, przy Żyjącym Krzyżu, który ma swój związek
treściowy z przedstawieniami Sądu.
Tematem malowidła koprzywnickiego są podstawowe treści wiary
chrześcijańskiej: upadek i odkupienie, kara za grzechy i nagroda za chrze-
ścijańskie życie. Tematem przewodnim Żyjącego Krzyża jest upadek i zba-
wienie ludzkości. W pojedynczych motywach malowidło ukazuje rozdzie-
lenie ludzkości na zbawionych i potępionych, którzy zostaną ocaleni przez
drzewo krzyża będące exemplum przyszłego Sądu. Dlatego uważano (np.
św. Augustyn) Ukrzyżowanie za znak Sądu Ostatecznego, a odwrócenie
się Żydów od krzyża za zapowiedź ostatecznego odrzucenia niewiernych.
Jak już powiedziano, w koprzywnickim Sądzie Ostatecznym wyekspo-
nowano przede wszystkim strach przed potępieniem; w godzinie Sądu czło-
wiek nie może już nic zmienić, Sędzia obwieści wyrok. Ale jednocześnie
strefa dolna z Żyjącym Krzyżem ukazuje możliwość zasłużenia na zbaw-
cze działanie śmierci Chrystusa na krzyżu 7i.
Koncepcja treściowa malowidła, na którą złożyło się szereg rozpowsze-
chnionych w późnym średniowieczu motywów ikonograficznych, pozosta-
jących we wzajemnej relacji, wydaje się indywidualna i podporządkowa-
na jednej naczelnej idei — idei upadku i odkupienia. Operując więc usta-
lonymi na ogół schematami, autor programu ikonograficznego malowidła
koprzywnickiego stworzył konstrukcję tematyczną, dla której nie udało
się znaleźć bezpośrednich analogii.
Powstałe w końcu XIV w. malowidło koprzywnickie, jak to zostało po-
wiedziane, w opracowaniu poszczególnych motywów opiera się głównie
na Biblii i literaturze patrystycznej. Pozostaje to w zgodzie z atmosferą
umysłową klasztorów cysterskich, w których jeszcze u schyłku średnio-
wiecza kultywowano szacunek dla tekstów ojców Kościoła 75. Należy przy-
puszczać, że dzieła te znajdowały się w bibliotece klasztornej w Koprzy-
wnicy, bowiem zakon cysterski przywiązywał duże znaczenie do bibliotek.
Jak się zdaje, księgi początkowo przywożone z macierzystego opactwa
przepisywano w miejscowym skriptorium. Niestety nieznana jest zawar-
tość biblioteki koprzywnickiej, która uległa zniszczeniu w czasie najazdów
tatarskich i rozproszeniu po kasacie zakonu. A musiała to być zasobna
74 R. Be r li n e r, Bemerkungen zu einigen Darstellungen des Erlósers ais Schmer-
zensmann. Das Munster 1956, z. 3/4, s. 103.
75 Por. Exordium Magnum Cisterciense, red. B. Griesser, Romae 1961, s. 240, 263,
230, 347.