DOI Artikel:
Billert, Andrzej: Niektóre aspekty teorii artystycznej Karla Friedricha Schinkla
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.27011#0116
84
A. BILLERT
przedmioty natury i jak obserwuje je ona w stanie określonych odczuć
i przez przedmioty te zostaje pobudzana — to powstaje wówczas sztuka”,
brzmią jak odpowiedź Kantowi na jego ujęcie „rzeczy samych w sobie”,
które poprzez zjawiska pobudzają ludzkie zmysły. Dla Schinkla jednak
nie istnieje już ani problem poznania zmysłowego ani „rzeczy samych
w sobie”. Akt twórczy umożliwia poznanie istoty przedmiotów rzeczywi-
stości dzięki aktywności duszy — kategorii odrębnej od kantowskich zmy-
słów: „Nauka prezentuje wynik poznania w formie szeregu konsekwentnie
następujących po sobie pojęć. Sztuka czyni to samo, lecz poprzez prezen-
tację oglądowo ujętej istoty (podkr. AB) przedmiotu, prezentację w for-
mach wyobrażeniowych”.
W ramach teorii Schinkla istnieje więc nie tylko odrzucenie tezy o tym,
że kwestie estetyczne nie wiążą się z poznaniem, ale również postawienie
nowej kategorii — duszy — jako perceptora rzeczywistości, posiadającego
pretensje ujmowania rzeczy w ich istocie. Powstaje teraz pytanie, w jaki
sposób sztuka i jej podmiot — dusza — penetrują i obrazują rzeczywistość
w jej pełnej istotności.
Dla Schinkla sfera zmysłowa nie tylko nie jest wyłącznym instrumen-
tem poznania, ale jest nawet instrumentem niedoskonałym, wręcz nie na-
dającym się do poznania rzeczywistości w jej istocie, czego żąda się od
sztuki. Zmysły odbierają rzeczywistość w całej jej przypadkowości i he-
terogeniczności, to bowiem, co obserwujemy, co postrzegamy zmysłowo,
jest: „zniweczone, zepsute, zakłócone w swej najwyższej osobliwości po-
przez wpływ tego, co heterogeniczne i czysto zmysłowe, tj. nieświadome
i zahamowane w swym rozwoju”.
Rzeczywistość, będąca naturą w szerszym sensie, postrzegana zmysło-
wo, jest naturą fałszywą i zepsutą. Oglądając ją w takiej perspektywie
poznajemy dostępną właśnie zmysłom skorupę, kryjącą w swym wnętrza
to, co prawdziwe i czyste. Dlatego też ten poziom rzeczywistości jest po-
znaniem pozornym i jako taki nie może być przedmiotem obrazowania.
Stąd też zajmująca sporo miejsca w teorii Schinkla programowa negacja
sztuki ujmowanej jako odbicie postrzeganej zmysłowo rzeczywistości. Pi-
sze on, co następuje: „Tylko to, co pobudza fantazję, może znaleźć się w
sztuce. Oddziaływanie obliczone na pospolite łudzenie zmysłów jest dą-
żeniem niegodnym sztuki” i w innym miejscu: „Dzieło sztuki nie może być
tylko przedmiotem historii naturalnej czy geografii. Nie może opierać się
tylko na znajomości prawidłowej anatomii, prawidłowym rysunku, ukła-
dzie fałd i szat, jak i nie tylko dokładne oddanie przedmiotu natury, przed-
stawienie okolic, miasta (Vedutta) tworzy dzieło. Są to tylko środki ma-
teriałowe, które same go jeszcze nie czynią”.
Między naturą fałszywą a prawdziwą sztuką nie ma według Schinkla
żadnych relacji. Odbicie zmysłowo postrzeganej rzeczywistości jest rodzą-
A. BILLERT
przedmioty natury i jak obserwuje je ona w stanie określonych odczuć
i przez przedmioty te zostaje pobudzana — to powstaje wówczas sztuka”,
brzmią jak odpowiedź Kantowi na jego ujęcie „rzeczy samych w sobie”,
które poprzez zjawiska pobudzają ludzkie zmysły. Dla Schinkla jednak
nie istnieje już ani problem poznania zmysłowego ani „rzeczy samych
w sobie”. Akt twórczy umożliwia poznanie istoty przedmiotów rzeczywi-
stości dzięki aktywności duszy — kategorii odrębnej od kantowskich zmy-
słów: „Nauka prezentuje wynik poznania w formie szeregu konsekwentnie
następujących po sobie pojęć. Sztuka czyni to samo, lecz poprzez prezen-
tację oglądowo ujętej istoty (podkr. AB) przedmiotu, prezentację w for-
mach wyobrażeniowych”.
W ramach teorii Schinkla istnieje więc nie tylko odrzucenie tezy o tym,
że kwestie estetyczne nie wiążą się z poznaniem, ale również postawienie
nowej kategorii — duszy — jako perceptora rzeczywistości, posiadającego
pretensje ujmowania rzeczy w ich istocie. Powstaje teraz pytanie, w jaki
sposób sztuka i jej podmiot — dusza — penetrują i obrazują rzeczywistość
w jej pełnej istotności.
Dla Schinkla sfera zmysłowa nie tylko nie jest wyłącznym instrumen-
tem poznania, ale jest nawet instrumentem niedoskonałym, wręcz nie na-
dającym się do poznania rzeczywistości w jej istocie, czego żąda się od
sztuki. Zmysły odbierają rzeczywistość w całej jej przypadkowości i he-
terogeniczności, to bowiem, co obserwujemy, co postrzegamy zmysłowo,
jest: „zniweczone, zepsute, zakłócone w swej najwyższej osobliwości po-
przez wpływ tego, co heterogeniczne i czysto zmysłowe, tj. nieświadome
i zahamowane w swym rozwoju”.
Rzeczywistość, będąca naturą w szerszym sensie, postrzegana zmysło-
wo, jest naturą fałszywą i zepsutą. Oglądając ją w takiej perspektywie
poznajemy dostępną właśnie zmysłom skorupę, kryjącą w swym wnętrza
to, co prawdziwe i czyste. Dlatego też ten poziom rzeczywistości jest po-
znaniem pozornym i jako taki nie może być przedmiotem obrazowania.
Stąd też zajmująca sporo miejsca w teorii Schinkla programowa negacja
sztuki ujmowanej jako odbicie postrzeganej zmysłowo rzeczywistości. Pi-
sze on, co następuje: „Tylko to, co pobudza fantazję, może znaleźć się w
sztuce. Oddziaływanie obliczone na pospolite łudzenie zmysłów jest dą-
żeniem niegodnym sztuki” i w innym miejscu: „Dzieło sztuki nie może być
tylko przedmiotem historii naturalnej czy geografii. Nie może opierać się
tylko na znajomości prawidłowej anatomii, prawidłowym rysunku, ukła-
dzie fałd i szat, jak i nie tylko dokładne oddanie przedmiotu natury, przed-
stawienie okolic, miasta (Vedutta) tworzy dzieło. Są to tylko środki ma-
teriałowe, które same go jeszcze nie czynią”.
Między naturą fałszywą a prawdziwą sztuką nie ma według Schinkla
żadnych relacji. Odbicie zmysłowo postrzeganej rzeczywistości jest rodzą-