DOI Artikel:
Billert, Andrzej: Niektóre aspekty teorii artystycznej Karla Friedricha Schinkla
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.27011#0125
NIEKTOBE aspekty teorii artystycznej k. f. schinkla
93
rzeczywistości, lecz ją idealizuje. Również nie uczestniczy w aktualnej
strukturze społeczno-politycznej, ale ją kształtuje poprzez prezentację wzo-
rów. Dwuznaczność taka jest znowu jednak paradoksalna tylko poza ide-
alistycznym stanowiskiem wczesnego romantyzmu. Program romantycz-
ny, w ramach którego znajduje się też teoria sztuki Schinkla, ukazuje
oczywiście swą utopijność dopiero w konfrontacji z rzeczywistością, o ile
przypiszemy jej funkcję sprawdzającą założenia teoretyczne.
Poprzedzona programem sztuki zaangażowanej okresu „Sturm und
Drang” utopijna teoria sztuki w Niemczech lat 1793 - 1807 konkretyzo-
wała się głównie na obszarze malarstwa, teorii literatury, sztuk plastycz-
nych i wizji architektonicznych. Zasadniczym zwrotem w tej sytuacji jest
konfrontacja Prus z Napoleonem i zmiana w ramach postulatów stawia-
nych sztuce. Wyrazem nowych tendencji stają się Mowy do narodu nie-
mieckiego (1808) Fichtego. W odniesieniu do Schinkla moment przeło-
mowy wyznacza projekt katedry — pomnika wojen z Napoleonem. Do-
tychczasowy program sztuki autonomicznej, ograniczającej związek z rze-
czywistością do idealizacji i kształtowania sfery funkcji duchowych, za-
czyna integrować aktualną problematykę polityczną. Odpowiedzią Schin-
kla-praktyka Schinklowi-teoretykowi jest polityczno-narodowy program
architektury katedry — pomnika. Pisał m. in.: „Ludzka sfera działania
nie kształtuje się nigdy w pełni czysto i zgodnie z doskonałymi zasadami
rozumu. Istnieją zawsze liczne rezidua niepełnego rozwoju i celów poli-
tycznych służące szczególnym, najczęściej egoistycznym celom. Dlatego
też zadawane przez taką sytuację zamówienia architektoniczne nie mogą
zostać zrealizowane w sposób czysty. Muszą one wchłonąć pewien znaczny
element historyczny. Ten jednak dobrze użyty, może stać się interesujący,
będąc ostatecznie częścią piękna i poezji. Źle użyty prowadzi do barokc-
wości i braku smaku. Najlepiej w takich wypadkach, kiedy [do sztuki]
przenika to co historyczne, przypomnieć formami te wielkie czasy, w któ-
rych dany element historyczny uzyskał swe ukształtowanie”.
Schinkel jako teoretyk sytuuje , się w obrębie niemieckich koncepcji
filozoficznych i teoretyczno-artystycznych niemieckiego wczesnego ro-
mantyzmu lat 1793 - 1819. Ten ostatni rok wyznacza kres tak utopii arty-
styczno-społecznej, jak i koniec złudzeń niemieckiej burżuazji dotyczących
wprowadzenia w życie reform społecznych i demokratyzacji państwa. W
roku tym sformułowano program dotyczący zwalczania przez Austrię i
Prusy wszelkich ruchów opozycji mieszczańskiej. Przeszedł on do historii
jako „program karlsbadzki” i rozpoczął nasilenie reakcji w szeregu państw
niemieckich. Sytuując jednak Schinkla w kręgu teorii wczesnoromantycz-
nej, schiłlerowskiej „pięknej duszy”, filozofii sztuki i przyrody Schellin-
ga, przejętych od Boehmego koncepcji powrotu do utraconego raju i mi-
tów idealnej harmonii Androgyna, nie możemy zapomnieć o tym, że schin-
93
rzeczywistości, lecz ją idealizuje. Również nie uczestniczy w aktualnej
strukturze społeczno-politycznej, ale ją kształtuje poprzez prezentację wzo-
rów. Dwuznaczność taka jest znowu jednak paradoksalna tylko poza ide-
alistycznym stanowiskiem wczesnego romantyzmu. Program romantycz-
ny, w ramach którego znajduje się też teoria sztuki Schinkla, ukazuje
oczywiście swą utopijność dopiero w konfrontacji z rzeczywistością, o ile
przypiszemy jej funkcję sprawdzającą założenia teoretyczne.
Poprzedzona programem sztuki zaangażowanej okresu „Sturm und
Drang” utopijna teoria sztuki w Niemczech lat 1793 - 1807 konkretyzo-
wała się głównie na obszarze malarstwa, teorii literatury, sztuk plastycz-
nych i wizji architektonicznych. Zasadniczym zwrotem w tej sytuacji jest
konfrontacja Prus z Napoleonem i zmiana w ramach postulatów stawia-
nych sztuce. Wyrazem nowych tendencji stają się Mowy do narodu nie-
mieckiego (1808) Fichtego. W odniesieniu do Schinkla moment przeło-
mowy wyznacza projekt katedry — pomnika wojen z Napoleonem. Do-
tychczasowy program sztuki autonomicznej, ograniczającej związek z rze-
czywistością do idealizacji i kształtowania sfery funkcji duchowych, za-
czyna integrować aktualną problematykę polityczną. Odpowiedzią Schin-
kla-praktyka Schinklowi-teoretykowi jest polityczno-narodowy program
architektury katedry — pomnika. Pisał m. in.: „Ludzka sfera działania
nie kształtuje się nigdy w pełni czysto i zgodnie z doskonałymi zasadami
rozumu. Istnieją zawsze liczne rezidua niepełnego rozwoju i celów poli-
tycznych służące szczególnym, najczęściej egoistycznym celom. Dlatego
też zadawane przez taką sytuację zamówienia architektoniczne nie mogą
zostać zrealizowane w sposób czysty. Muszą one wchłonąć pewien znaczny
element historyczny. Ten jednak dobrze użyty, może stać się interesujący,
będąc ostatecznie częścią piękna i poezji. Źle użyty prowadzi do barokc-
wości i braku smaku. Najlepiej w takich wypadkach, kiedy [do sztuki]
przenika to co historyczne, przypomnieć formami te wielkie czasy, w któ-
rych dany element historyczny uzyskał swe ukształtowanie”.
Schinkel jako teoretyk sytuuje , się w obrębie niemieckich koncepcji
filozoficznych i teoretyczno-artystycznych niemieckiego wczesnego ro-
mantyzmu lat 1793 - 1819. Ten ostatni rok wyznacza kres tak utopii arty-
styczno-społecznej, jak i koniec złudzeń niemieckiej burżuazji dotyczących
wprowadzenia w życie reform społecznych i demokratyzacji państwa. W
roku tym sformułowano program dotyczący zwalczania przez Austrię i
Prusy wszelkich ruchów opozycji mieszczańskiej. Przeszedł on do historii
jako „program karlsbadzki” i rozpoczął nasilenie reakcji w szeregu państw
niemieckich. Sytuując jednak Schinkla w kręgu teorii wczesnoromantycz-
nej, schiłlerowskiej „pięknej duszy”, filozofii sztuki i przyrody Schellin-
ga, przejętych od Boehmego koncepcji powrotu do utraconego raju i mi-
tów idealnej harmonii Androgyna, nie możemy zapomnieć o tym, że schin-