DOI Artikel:
Poprzęcka, Maria: Renesans pompierów
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.27011#0129
Maria Poprzęcka
RENESANS POMPIERÓW
Zamierzeniem tego artykułu jest sprawozdanie z przemian, jakie w
ostatnich latach dokonały się w badaniach nad sztukami przedstawiający-
mi XIX wieku, a zwłaszcza jego drugiej połowy 1. Powszechnie wiadomo,
jak traktowana i oceniana była cała ta sztuka ubiegłego stulecia, która nie
odpowiadała dominującym w dwudziestowiecznej krytyce wzorcom este-
tycznym, jakimi (przynajmniej do niedawna) były „nowatorstwo”, „pre-
kursorstwo” lub „awangardowość”. Stosując te kryteria, wielką część ze-
szłowiecznej spuścizny artystycznej określono jako poddaną rutynie i ste-
reotypom, wsteczną, elektryczną, jako przypochlebną twórczość pozosta-
jącą na usługach mieszczańskich dysponentów, wreszcie jako godną naj-
wyższej kpiny bliżej nie określoną złą sztukę, przeciwko której występo-
wali kolejno wielcy „nowocześni”. Podobne epitety można by mnożyć,
przypomnijmy więc tylko zarzut najbardziej wyrafinowany, wysunięty
przez psychologicznie usposobioną historię sztuki, jakim miał być cechu-
jący obrazy niektórych francuskich akademików „błąd bezbłędności”.
Niechęć ta wydaje się dziedzictwem zeszłowiecznych sporów estetycz-
nych, dziedzictwem, które wszakże bardzo silnie zaważyło na wizerunku
sztuki XIX stulecia. Publikacje naukowe i idąca za nimi popularyzacja
utrwaliły obraz rozwoju sztuki ubiegłego wieku jako „permanentnej re-
wolucji” 2, stałego procesu ścierania się kierunków i artystów awangar-
dowych, niezależnych, ze sztuką uznaną, popieraną, oficjalną, akademicką.
Skutkiem owego nastawienia sztuka tego stulecia, rozumiana jako ca-
łokształt zjawisk artystycznych, była do niedawna jednym ze słabiej zna-
nych okresów sztuki europejskiej. W wydanym przed dwunastu laty to-
mie Propylaen Kunstgeschichte Rudolf Zeitler nazwał wiek XIX „nie-
znanym stuleciem” 3. Badania bowiem (zwłaszcza dotyczące sztuki francu-
1 Tekst artykułu został wygłoszony na posiedzeniu naukowym Oddz. Warszaw-
skiego Stowarzyszenia Historyków Sztuki dn. 28 IV 1976 r.
2 E. H. G o m b r i c h, The Story of Art. New York 1950.
3 R. Zeitler, Das unbekannte Jahrhundert. W: Die Kunst des 19. Jahrhun-
derts. Propylaen Kunstgeschichte. T. 11. Berlin (W.) 1966, s. 15.
7 Artium ąuaestiones
RENESANS POMPIERÓW
Zamierzeniem tego artykułu jest sprawozdanie z przemian, jakie w
ostatnich latach dokonały się w badaniach nad sztukami przedstawiający-
mi XIX wieku, a zwłaszcza jego drugiej połowy 1. Powszechnie wiadomo,
jak traktowana i oceniana była cała ta sztuka ubiegłego stulecia, która nie
odpowiadała dominującym w dwudziestowiecznej krytyce wzorcom este-
tycznym, jakimi (przynajmniej do niedawna) były „nowatorstwo”, „pre-
kursorstwo” lub „awangardowość”. Stosując te kryteria, wielką część ze-
szłowiecznej spuścizny artystycznej określono jako poddaną rutynie i ste-
reotypom, wsteczną, elektryczną, jako przypochlebną twórczość pozosta-
jącą na usługach mieszczańskich dysponentów, wreszcie jako godną naj-
wyższej kpiny bliżej nie określoną złą sztukę, przeciwko której występo-
wali kolejno wielcy „nowocześni”. Podobne epitety można by mnożyć,
przypomnijmy więc tylko zarzut najbardziej wyrafinowany, wysunięty
przez psychologicznie usposobioną historię sztuki, jakim miał być cechu-
jący obrazy niektórych francuskich akademików „błąd bezbłędności”.
Niechęć ta wydaje się dziedzictwem zeszłowiecznych sporów estetycz-
nych, dziedzictwem, które wszakże bardzo silnie zaważyło na wizerunku
sztuki XIX stulecia. Publikacje naukowe i idąca za nimi popularyzacja
utrwaliły obraz rozwoju sztuki ubiegłego wieku jako „permanentnej re-
wolucji” 2, stałego procesu ścierania się kierunków i artystów awangar-
dowych, niezależnych, ze sztuką uznaną, popieraną, oficjalną, akademicką.
Skutkiem owego nastawienia sztuka tego stulecia, rozumiana jako ca-
łokształt zjawisk artystycznych, była do niedawna jednym ze słabiej zna-
nych okresów sztuki europejskiej. W wydanym przed dwunastu laty to-
mie Propylaen Kunstgeschichte Rudolf Zeitler nazwał wiek XIX „nie-
znanym stuleciem” 3. Badania bowiem (zwłaszcza dotyczące sztuki francu-
1 Tekst artykułu został wygłoszony na posiedzeniu naukowym Oddz. Warszaw-
skiego Stowarzyszenia Historyków Sztuki dn. 28 IV 1976 r.
2 E. H. G o m b r i c h, The Story of Art. New York 1950.
3 R. Zeitler, Das unbekannte Jahrhundert. W: Die Kunst des 19. Jahrhun-
derts. Propylaen Kunstgeschichte. T. 11. Berlin (W.) 1966, s. 15.
7 Artium ąuaestiones