DOI Artikel:
Turowski, Andrzej: Utopia awangardy
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.27011#0216
164
A. TUROWSKI
elementu plastycznego w nowej organizacji płótna. Zerwanie z potoczną
logiką przedstawień, wydobycie niezależnego kształtu obrazu, kompo-
nowanie na zasadzie „rebusu”, a więc łączenie poszczególnych elementów
branych z różnych pól znaczeniowych, poszukiwanie niecodziennych i nie-
oczekiwanych skojarzeń — prowadzące do ukazania odrębnej sfery poe-
tyki, kształtowanej przez swój własny kontekst — to bezsprzecznie naj-
istotniejsze cechy futurystycznej poezji jak i pozarozumowego obrazo-
wania. Dla większości artystów poetyka transgresji semantycznych była
plastyczną grą poszczególnych elementów, uwolnionych od wcześniejsze-
go sensu, grą rozbijającą strukturę obrazu i zarysowującą perspektywę dla
nowych układów plastycznych, tworzących sens z własnych, formalnych
elementów. Ta cecha sztuki mająca na celu dotarcie do „bezpośredniego
pojmowania” prowadziła ku konstruktywizmowi. Zmierzała do tej sytua-
cji, w której znak miał zobiektywizować się w rzeczy, przekraczając na-
rosłe sensy — rzecz miała sama „znaczyć”. W wyniku doświadczeń futu-
rystycznych konstruktywizm zrealizował mitologię porozumienia bezpo-
średniego — porozumienia zreifikowanego. Unistyczna teoria Strzemiń-
skiego, teoria na wskroś konstruktywistyczna, znajdowała w tym miejscu
swoje pełne uzasadnienie. W tym sensie była ona wynikiem kryzysu okre-
ślonego historycznie sposobu porozumiewania się, a dokonując operacji
nad językiem, likwidowała w konsekwencji nowych zabiegów mitologiza-
cyjnych jego nośność. Zarazem odpowiadała na kryzys utopią porozumie-
nia pozakodowego, bezpośredniego, rzeczowego.
W twórczości konstruktywistów i Strzemińskiego znaczyło to radykal-
ną przemianę koncepcji sztuki, zrywającej z XIX-wiecznym symboliz-
mem. Przemianę o tyle istotną, że właśnie symbolizm, wychodząc od ana-
lizy języka plastycznego, sformułował pierwszą nowoczesną utopię poro-
zumienia bezpośredniego poprzez sztukę. W poszukiwaniu swych wytwo-
rów artysta XIX-wieczny podejmował próbę określenia specyfiki swego
„języka” plastycznego, formalnego systemu barw, linii, kształtów. Wie-
rzył on przede wszystkim w samą czynność „malowania”, „rysowania” —
zmysłowego uczestniczenia w tym, co się staje „materią obrazu”. Pro-
ces twórczy, jak deklarowali symboliści, to praca w materii, przekształ-
canie farby, zapisywanie, oznaczanie. Odizolowana od świata, a skonkre-
tyzowana w materii malarskiej, forma była — ich zdaniem — otwarta dla
sensu, wyrażała „idee poprzez formy”. Wyrażała je w ich nieuchwytnym
kształcie, w ich amorficznej postaci, w ustawicznym umykaniu znaczeń.
Konstruktywizm, ponownie aktualizując problematykę formalną, od-
mienił jej interpretację. Unizm, tkwiąc swymi korzeniami w futurystycz-
nym realizmie pozarozumowym zaprzeczał symbolizmowi. Wraz z całym
nurtem konstruktywistycznyrn odwracał modernistyczną relację, zastę-
pując formę wyrażającą — formą kształtującą idee. W swym rozwoju
A. TUROWSKI
elementu plastycznego w nowej organizacji płótna. Zerwanie z potoczną
logiką przedstawień, wydobycie niezależnego kształtu obrazu, kompo-
nowanie na zasadzie „rebusu”, a więc łączenie poszczególnych elementów
branych z różnych pól znaczeniowych, poszukiwanie niecodziennych i nie-
oczekiwanych skojarzeń — prowadzące do ukazania odrębnej sfery poe-
tyki, kształtowanej przez swój własny kontekst — to bezsprzecznie naj-
istotniejsze cechy futurystycznej poezji jak i pozarozumowego obrazo-
wania. Dla większości artystów poetyka transgresji semantycznych była
plastyczną grą poszczególnych elementów, uwolnionych od wcześniejsze-
go sensu, grą rozbijającą strukturę obrazu i zarysowującą perspektywę dla
nowych układów plastycznych, tworzących sens z własnych, formalnych
elementów. Ta cecha sztuki mająca na celu dotarcie do „bezpośredniego
pojmowania” prowadziła ku konstruktywizmowi. Zmierzała do tej sytua-
cji, w której znak miał zobiektywizować się w rzeczy, przekraczając na-
rosłe sensy — rzecz miała sama „znaczyć”. W wyniku doświadczeń futu-
rystycznych konstruktywizm zrealizował mitologię porozumienia bezpo-
średniego — porozumienia zreifikowanego. Unistyczna teoria Strzemiń-
skiego, teoria na wskroś konstruktywistyczna, znajdowała w tym miejscu
swoje pełne uzasadnienie. W tym sensie była ona wynikiem kryzysu okre-
ślonego historycznie sposobu porozumiewania się, a dokonując operacji
nad językiem, likwidowała w konsekwencji nowych zabiegów mitologiza-
cyjnych jego nośność. Zarazem odpowiadała na kryzys utopią porozumie-
nia pozakodowego, bezpośredniego, rzeczowego.
W twórczości konstruktywistów i Strzemińskiego znaczyło to radykal-
ną przemianę koncepcji sztuki, zrywającej z XIX-wiecznym symboliz-
mem. Przemianę o tyle istotną, że właśnie symbolizm, wychodząc od ana-
lizy języka plastycznego, sformułował pierwszą nowoczesną utopię poro-
zumienia bezpośredniego poprzez sztukę. W poszukiwaniu swych wytwo-
rów artysta XIX-wieczny podejmował próbę określenia specyfiki swego
„języka” plastycznego, formalnego systemu barw, linii, kształtów. Wie-
rzył on przede wszystkim w samą czynność „malowania”, „rysowania” —
zmysłowego uczestniczenia w tym, co się staje „materią obrazu”. Pro-
ces twórczy, jak deklarowali symboliści, to praca w materii, przekształ-
canie farby, zapisywanie, oznaczanie. Odizolowana od świata, a skonkre-
tyzowana w materii malarskiej, forma była — ich zdaniem — otwarta dla
sensu, wyrażała „idee poprzez formy”. Wyrażała je w ich nieuchwytnym
kształcie, w ich amorficznej postaci, w ustawicznym umykaniu znaczeń.
Konstruktywizm, ponownie aktualizując problematykę formalną, od-
mienił jej interpretację. Unizm, tkwiąc swymi korzeniami w futurystycz-
nym realizmie pozarozumowym zaprzeczał symbolizmowi. Wraz z całym
nurtem konstruktywistycznyrn odwracał modernistyczną relację, zastę-
pując formę wyrażającą — formą kształtującą idee. W swym rozwoju