DOI Artikel:
Labuda, Adam S.: Caspar David Friedrich między ideologią narodową a klasową: Uwagi o książce "Caspar David Friedrich und die deutsche Nachwelt"
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.27011#0238
186
A. S. LABUDA
zmagał. Był to więc istotnie problem niemiecki, a jako taki, mógł być
tylko rozwiązany na gruncie tych kategorii, które kultura niemiecka
ukształtowała. Niemcom w upadku przeciwstawiał Mann w 1945 roku uto-
pię lepszych i dobrych Niemiec; ich obrona odwoływała się do tajemnicze-
go mechanizmu wewnętrznego samooczyszczenia, zdolnego zamienić (teraz)
złe — w dobre.
Autorzy nasi nie utożsamiają się z żadną narodowo-niemiecką esencją.
Nie widzą związku między historycznym Friedrichem a tym, którego pre-
parował Eberlein. Historia nie jawi się im jako proces ciągły, jednokie-
runkowy czy raczej jednowarstwowy, oparty na trwałym, stabilnym sub-
straeie charakteru narodowego. Recepcję Friedricha ukazują wszak nie
jako poszczególne akty wynaturzania jego wewnętrznego języka artysty-
cznego, ale jako proces wchłaniania albo raczej narzucania jego twórczoś-
ci ról, które były określone ideologią i polityką danych grup społecznych,
zdeterminowanych ekonomiczną sytuacją. Obrona Friedricha nie odwołuje
się do złych i dobrych, ale wciąż tych samych Niemców, lecz do jego od-
powiedzialności wobec historii — i jest rzeczą obojętną, przypadkową,
drugorzędną, że była to historia niemiecka. Historia bowiem jest napę-
dzana nie siłami narodu, ale klas. Friedrich ucieczką w subiektywność
odmówił akceptacji kształtującej się rzeczywistości burżuazyjnej — po-
rażka recepcji polegała na niezrozumieniu tej podstawowej prawdy tkwią-
cej w artystycznym przesłaniu Friedricha. Obrona Friedricha jest histo-
ryczną aktualizacją pewnej utopii, której podłoże ma klasowy charakter.
Przesunięcie akcentów z perspektywy narodowej na klasową jest zna-
mienne, jest jeszcze jedną recepcją Friedricha przez pokolenia, które
ukształtowało się w RFN na przełomie sześćdziesiątych i siedemdziesią-
tych lat naszego stulecia. Oto niemiecka historia, oglądana i rozpatrywana
z własnej perspektywy, została prześwietlona klasowym punktem widze-
nia. Jest rzeczą godną uwagi, że autorzy odstąpili od tytułu proponowane-
go przez Hofmanna, w którym granicę percepcji Friedricha wyznaczały
kategorie niemieckiego charakteru narodowego. „Deutsche Innerlichlkeit”,
tworząca — zdawałoby się — idealny kontekst dla pewnego pojmowania
sztuki artysty, w mniemaniu autorów stanowi tylko pewien etap w „sto-
sunku człowieka i natury w społeczeństwie burżuazyjnym”, zaś dla dzieła
Friedricha nie jest ani jedynym, ani najważniejszym punktem odniesie-
nia.
A. S. LABUDA
zmagał. Był to więc istotnie problem niemiecki, a jako taki, mógł być
tylko rozwiązany na gruncie tych kategorii, które kultura niemiecka
ukształtowała. Niemcom w upadku przeciwstawiał Mann w 1945 roku uto-
pię lepszych i dobrych Niemiec; ich obrona odwoływała się do tajemnicze-
go mechanizmu wewnętrznego samooczyszczenia, zdolnego zamienić (teraz)
złe — w dobre.
Autorzy nasi nie utożsamiają się z żadną narodowo-niemiecką esencją.
Nie widzą związku między historycznym Friedrichem a tym, którego pre-
parował Eberlein. Historia nie jawi się im jako proces ciągły, jednokie-
runkowy czy raczej jednowarstwowy, oparty na trwałym, stabilnym sub-
straeie charakteru narodowego. Recepcję Friedricha ukazują wszak nie
jako poszczególne akty wynaturzania jego wewnętrznego języka artysty-
cznego, ale jako proces wchłaniania albo raczej narzucania jego twórczoś-
ci ról, które były określone ideologią i polityką danych grup społecznych,
zdeterminowanych ekonomiczną sytuacją. Obrona Friedricha nie odwołuje
się do złych i dobrych, ale wciąż tych samych Niemców, lecz do jego od-
powiedzialności wobec historii — i jest rzeczą obojętną, przypadkową,
drugorzędną, że była to historia niemiecka. Historia bowiem jest napę-
dzana nie siłami narodu, ale klas. Friedrich ucieczką w subiektywność
odmówił akceptacji kształtującej się rzeczywistości burżuazyjnej — po-
rażka recepcji polegała na niezrozumieniu tej podstawowej prawdy tkwią-
cej w artystycznym przesłaniu Friedricha. Obrona Friedricha jest histo-
ryczną aktualizacją pewnej utopii, której podłoże ma klasowy charakter.
Przesunięcie akcentów z perspektywy narodowej na klasową jest zna-
mienne, jest jeszcze jedną recepcją Friedricha przez pokolenia, które
ukształtowało się w RFN na przełomie sześćdziesiątych i siedemdziesią-
tych lat naszego stulecia. Oto niemiecka historia, oglądana i rozpatrywana
z własnej perspektywy, została prześwietlona klasowym punktem widze-
nia. Jest rzeczą godną uwagi, że autorzy odstąpili od tytułu proponowane-
go przez Hofmanna, w którym granicę percepcji Friedricha wyznaczały
kategorie niemieckiego charakteru narodowego. „Deutsche Innerlichlkeit”,
tworząca — zdawałoby się — idealny kontekst dla pewnego pojmowania
sztuki artysty, w mniemaniu autorów stanowi tylko pewien etap w „sto-
sunku człowieka i natury w społeczeństwie burżuazyjnym”, zaś dla dzieła
Friedricha nie jest ani jedynym, ani najważniejszym punktem odniesie-
nia.