DOI Artikel:
Brendel, János: Rodczenko - produktywizm - Proletkult: uwagi na marginesie monografii artysty
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.27011#0245
193
RODCZENKO — PRODUKTYWIZM — PROLETKULT
wyłącznie dzięki proletariatowi wielkoprzemysłowemu, eliminując tym sa-
mym możliwość przyszłych przemian pracowników rzemiosła. Według nie-
go dopiero praca przy maszynie może stworzyć sytuację, umożliwiającą
zniesienie społeczeństwa klasowego. Robotnik wielkoprzemysłowy, praca,
a przede wszystkim maszyny umożliwiają więc rewolucję społeczną i za-
razem ku niej prowadzą.
Podobnie czynniki te uzyskały — chociaż na innych zasadach — klu-
czową rolę w teorii produktywiżmu. Dotyczyły one w tym wypadku rewo-
lucji artystycznej, której wynikiem miała być ostatnia faza ewolucji sztu-
ki, czy właściwie początek nowej ery, przyjmując „konstruktywizm ana-
lityczny” za koniec epok „sztuk sztalugowych”. Tarabukin określił pracę
artysty produktywisty jako „mistrzostwo produktywistyczne”. Jak należy
rozumieć tę działalność? „Mistrzostwo produktywistyczne” — jak pisze
Tarabukin — jest aktywnością techniczną, utylitarną, funkcjonalną, kon-
struktywistyczną, jest działalnością praktyczną, a nie kontemplacyjną (jak
sztuka dawna), kolektywną w akcie procesualno-twórczym. Artysta wi-
dziany w tych kategoriach jest organizatorem i profesjonalistą, mistrzem
dobrej roboty. A sztuka ta nie ogranicza się do form wizualnych, jak rów-
nież nie wyklucza w odbiorze wrażeń estetycznych.
W rozwoju twórczości artystycznej, rozpatrywanej (przez krytyka) pod
kątem produktywistycznego mistrzostwa, wyróżnia Tarabukin trzy etapy.
Pierwszy dotyczy sztuki prymitywnej, ludowej, określonej jako produkcja
typu ekonomiki naturalnej. Drugi to sztuka, która dąży do czystej formy;
etap charakteryzujący się pracą chałupniczą, w którym usytuował autor
konstruktywizm i odniósł go do struktury ekonomicznej i społecznej kapi-
talizmu. Etapem trzecim miał być produktywizm, znajdujący swe oparcie
w przemyśle, W produkcji zmechanizowanej, bowiem „Mistrzostwo pro-
duktywistyczne” uzyskiwane jest dzięki technice maszynowej 21. Zauważ-
my, że wypowiedzi Bogdanowa i Tarabukińa odnoszą się do słabo rozwi-
niętego rosyjskiego kapitalizmu, gdzie dominowała praca rzemieślnicza.
Niski poziom techniki stanowił barierę dla rewolucji tak społecznej, jak
i artystycznej.
Zwróćmy uwagę na jeszcze jeden wspólny element teorii Bogdanowa
i produktywiżmu. Jest nim problem uzyskanej dzięki ma-
szynie jedności czy lepiej rozbicia jedności pracy na
określonym etapie rozwoju i tendencja do ponownego scalenia pracy
rozproszonej w specjalizacji. Rozbicie to nastąpiło — według teorii Bogda-
nowa — przez specjalizację produkcji i pracy i spowodowało przede wszy-
stkim oddzielenie pracy umysłowej od fizycznej, co w konsekwencji spo-
wodowało powstanie społeczeństwa klasowego — „klasy organizatorów”
11 N. T a r a b o u k i n e, op. cit. s. 71 - 72.
13 Artium ąuaestiones
RODCZENKO — PRODUKTYWIZM — PROLETKULT
wyłącznie dzięki proletariatowi wielkoprzemysłowemu, eliminując tym sa-
mym możliwość przyszłych przemian pracowników rzemiosła. Według nie-
go dopiero praca przy maszynie może stworzyć sytuację, umożliwiającą
zniesienie społeczeństwa klasowego. Robotnik wielkoprzemysłowy, praca,
a przede wszystkim maszyny umożliwiają więc rewolucję społeczną i za-
razem ku niej prowadzą.
Podobnie czynniki te uzyskały — chociaż na innych zasadach — klu-
czową rolę w teorii produktywiżmu. Dotyczyły one w tym wypadku rewo-
lucji artystycznej, której wynikiem miała być ostatnia faza ewolucji sztu-
ki, czy właściwie początek nowej ery, przyjmując „konstruktywizm ana-
lityczny” za koniec epok „sztuk sztalugowych”. Tarabukin określił pracę
artysty produktywisty jako „mistrzostwo produktywistyczne”. Jak należy
rozumieć tę działalność? „Mistrzostwo produktywistyczne” — jak pisze
Tarabukin — jest aktywnością techniczną, utylitarną, funkcjonalną, kon-
struktywistyczną, jest działalnością praktyczną, a nie kontemplacyjną (jak
sztuka dawna), kolektywną w akcie procesualno-twórczym. Artysta wi-
dziany w tych kategoriach jest organizatorem i profesjonalistą, mistrzem
dobrej roboty. A sztuka ta nie ogranicza się do form wizualnych, jak rów-
nież nie wyklucza w odbiorze wrażeń estetycznych.
W rozwoju twórczości artystycznej, rozpatrywanej (przez krytyka) pod
kątem produktywistycznego mistrzostwa, wyróżnia Tarabukin trzy etapy.
Pierwszy dotyczy sztuki prymitywnej, ludowej, określonej jako produkcja
typu ekonomiki naturalnej. Drugi to sztuka, która dąży do czystej formy;
etap charakteryzujący się pracą chałupniczą, w którym usytuował autor
konstruktywizm i odniósł go do struktury ekonomicznej i społecznej kapi-
talizmu. Etapem trzecim miał być produktywizm, znajdujący swe oparcie
w przemyśle, W produkcji zmechanizowanej, bowiem „Mistrzostwo pro-
duktywistyczne” uzyskiwane jest dzięki technice maszynowej 21. Zauważ-
my, że wypowiedzi Bogdanowa i Tarabukińa odnoszą się do słabo rozwi-
niętego rosyjskiego kapitalizmu, gdzie dominowała praca rzemieślnicza.
Niski poziom techniki stanowił barierę dla rewolucji tak społecznej, jak
i artystycznej.
Zwróćmy uwagę na jeszcze jeden wspólny element teorii Bogdanowa
i produktywiżmu. Jest nim problem uzyskanej dzięki ma-
szynie jedności czy lepiej rozbicia jedności pracy na
określonym etapie rozwoju i tendencja do ponownego scalenia pracy
rozproszonej w specjalizacji. Rozbicie to nastąpiło — według teorii Bogda-
nowa — przez specjalizację produkcji i pracy i spowodowało przede wszy-
stkim oddzielenie pracy umysłowej od fizycznej, co w konsekwencji spo-
wodowało powstanie społeczeństwa klasowego — „klasy organizatorów”
11 N. T a r a b o u k i n e, op. cit. s. 71 - 72.
13 Artium ąuaestiones