Instytut Historii Sztuki <Posen> [Hrsg.]: Artium Quaestiones (2.1983)

20

E. IWANOYKO

psałterza kijowskiego z XIV w, (Paraiip. II.XXIX.1.)13. Nie sposób jednak
obstawać iprzy tym, że może on być źródłem inspiracji dla gdańskiego
rysownika. Być może oparł się na wzorach nowożytnych. Należy się
w tym wypadku liczyć ze źródłami pomocniczymi, pośredniczącymi i da-
jącymi oparcie niekiedy na bardzo odległych wzorach. Nasuwa się pyta-
nie, o ile ten barokowy symbolizm jest kontynuacją symbolizmów odzie-
dziczonych z przeszłości i w jakim stopniu nastąpiła wymiana zadań
i funkcji między starymi a nowymi symbolami.
Czwarty i ostatni rysunek tej małej serii emblematów oprócz imien-
nej sygnatury Hin. Duwen. zawiera datę 1674 umieszczoną na wewnętrz-
nej stronie tarczy. Treścią rysunku jest emblematycznie połączona tar-
cza ze zbrojnym ramieniem trzymającym tę tarczę (ił. 7).
Silnie wypukła, czyli pałąkowata, okrągła tarcza — puklerz posiada
umieszczone na centralnej wypukłości ostrze podobne do zakończenia
dzidy. Tak ukształtowana tarcza jest symbolem siły, która może atako-
wać i ochraniać. Zbrojna rycerska prawica — siła militarna — wysuwa
puklerz przeciwko groźnym chmurom, jakie nadciągają nad miasto: po-
wstrzymuje nawałnicę. Potwierdza tę rolę tarczy — synonimu Sobieskie-
go — subskrypcja pod rysunkiem: TVETVR ET ARCET, ochrania
i strzeże.
Rysunek ten, jak i poprzednie, odznacza się swobodą techniczną, pew-
ną dynamiką i szerokim gestem, cechującym wszystkie przykłady prac
gdańskiego rysownika Henryka Duwena.
Trzecia kategoria emblematycznyeh Sobiescianów jest najliczniejsza.
Składa się na nią projekt fragmentu bramy triumfalnej wykonany piór-
kiem i tuszem, podmalowany sepią, o wys. 30 cm, wyobrażający fronto-
wą arkadę jej elewacji i — jak wspomniałem — czternaście rysunków
wzorów malowideł zdobiących płyciny piedestałów rzeźb i kolumn (ił. 8).
Projekt bramy triumfalnej i jej częściowo rzeźbiarskiego a częściowo
malarskiego wystroju dzieli od wcześniejszej serii autorstwa H. Duwena
okres trzech lat. Sam projekt jest anonimowy, podobnie jak emblema-
tyczne rysunki. Zdecydowanie niższą wartość artystyczną mają rysunki.
Nie wykraczają one poza przeciętną amatorską poprawność i linearną ka-
ligrafię: brak im malarskiego patosu form Duwena, jego dynamiki i roz-
wijania elementów plastycznych w przestrzeń. Odznaczają się natomiast
większym spokojem, są mniej afektowane i malarskie, bardziej sche-
matyczne. Wolno domyślać się źródeł inspiracji rysownika we współczes-

13 G. Vzdornov, Issledovanije o Kijevskoj Psałtiri, Mosikva 1978, il. na
s. 193 odnosi się 'do psalmu 139, 8. Iluminacja psałterza wykazuje wyraźne związki
z wzorami bizantyjskimi, skąd zapewne również znajomość wstchoidiniego zwyczaju;
J. Dheilly, Dictionnaire biblique (Ezechias), Tournai 1964, s. 397 - 398.