Instytut Historii Sztuki <Posen> [Editor]: Artium Quaestiones (2.1983)

28

E. rWANOYKO

tak ścisłych wzajemnych powiązań jak poprzednie. Rysunek lewy uka-
zuje zawieszoną w kosmosie kulę ziemską, oświetlaną równocześnie przez
słońce i księżyc w pełni, na tle nocy (il. 18. 5). Na globie ziemskim wy-
daje się wyraźnie rysować geograficzny kształt mapy Polski. Obydwa te
symbole użyczające swego światła Polsce nie wyrażają żadnych astrono-
micznych zainteresowań króla — jak niedawno sugerowano — ale ideę
władcy zgodnie z symboliką antyczną, a także ideę czasu: Eternità o Per-
petuità, według określenia C. Ripy 31. Należy zatem symbolikę „ustawicz-
nośei” zawartą w tych przedstawieniach odczytać jako wynikającą z kon-
tekstu dewizy: GEMINO SVB LVMINE GAVDET (sci. Polonia) — Pol-
ska raduje się pod zespolonym światłem słońca i księżyca, raduje się
stale. Oczywiście symbole planetarne i ich opiekuńcze światło oznaczają
najwyższą rangę króla 32.
Z prawej strony widzimy heraldyczną tarczę wspartą o wzgórek:
wieńczy ją korona, najwyższa nagroda za zasługi bojowe (il. 19, 5). Jest
to Clypeus coronatus symbol króla-rycerza, Sobieskiego. Treść napisu
odnoszącego się do emblematu: OMEN AB EVENTV EST — Z sukcesu
bierze się pomyślna wróżba, znana z innych emblematów Sobieskiego np.
Sarmatiae Orbisque Christiani Protector — wskazuje na właściwy sens
warstwy ikonicznej: zawiera pomyślne prognozy na przyszłość. Jest to
zarazem jakby ilustracja poematu Joachima Pastoriusa Hirtenberga, pro-
fesora gdańskiego, dila Jana III Sobieskiego pt. Aegis Palladia etc. wyda-
nego w Gdańsku w 1676 r. Poeta opiewając zasługi Jana III pisze: „Bo-
haterstwo Twoje wieńczy wspaniale korona, Ty zasłużoną koronę trofea-
mi uwieńczysz” 33.
Szósta para emblematów odwołuje się do strefy niebiańskiej i do sym-
bolicznych między nimi łączników. Rysunek z lewej strony ukazuje dziel-
nego orła wzlatującego w niebo, skąd biją błyskawice piorunów (il. 20, 6).
Orzeł, czyli król, dzięki swej nadnaturalnej mocy rozpędza niebezpiecz-
ne chmury i ochrania skrzydłami ziemię przed śmiercionośnymi uderze-
niami gromów. Nie wiadomo, jaki był pierwotny zamysł inwentora em-
blematu, na rycinie bowiem orzeł poprzez ciemne chmury wzlatuje ku
słońcu34. Wydaje się, że jest to wersja właściwa, mająca zresztą liczne
odpowiedniki w grafice emblematycznej. Rysunek eksponuje najwyższe
sankcje i opiekuńczą rolę króla. Nawiązanie poprzez tę symbolikę do
heraldyki państwowej i osobistej rangi króla polskiego jako mściciela

81 G. de T ervar ent, op. cit., is. 253, Lunie, s. 356, SoleiL
82 Wg Biblii, Liib, Sapientiae. 13a,,2: światło to wyraz wszechmocy i opieki
boskiej.
88 J. ŚHziński, op. cit., s. 42.
M A. Kurkowa, op. cit., s. 1Ö8,