Instytut Historii Sztuki <Posen> [Hrsg.]: Artium Quaestiones (2.1983)

Piotr Piotrowski

RETORYKA BANKNOTU.
PRZYCZYNEK DO BADAN KULTURY WIZUALNEJ
DWUDZIESTOLECIA MIĘDZYWOJENNEGO
Dopiero niedawno w środowiskach historyków sztuki nowoczesnej
zaczęto na szerszą skalę podejmować badania nie tylko nad obiektami
funkcjonującymi w obiegu wysokoartystycznym, lecz również nad tymi.
które nie będąc przedmiotami „kultu” czy iszczególmtie lwyrafiinjo,wlalnych
doznań estetycznych, organizują pejzaż współczesnej cywilizacji. Ana-
lizy takich przekazów jak plakaty polityczne czy reklamowe, komiksy,
ilustracje prasowe, film i telewizja, ujawniają — jeśli użyć określenia
M. Porębskiego — swoistą ikonosferę nowoczesnego społeczeństwa, or-
ganizującą jego wyobraźnię i wrażliwość estetyczną. Prace te prowa-
dzone są na różne sposoby i formułują rozmaite problemy. Jednym
z nich jest obserwowanie rosnącej ideologizacji tekstów kultury XX
wieku. Współczesny przekaz jakby strapił możliwość neutralności. Funk-
cjonując w świecie szczelnie wypełnionym ideologią został wprzęgnięty
w jej służbę; elementy dekoracyjne o-brazu, coraz silniej nasycone ideo-
logicznie, zaczęły tracić stopniowo dawną autonomię.
Jednym z typów kultury wizualnej, być może najliczniejszym, jest
banknot. Charakteryzuje się między innymi tym, że jako wykładnik
oficjalnej ideologii przekazywanej za pomocą skonwencjonalizowanych
symboli, trafia do rąk każdego obywatela danego państwa. Jednocześnie
jego perswazyjne działanie przebiega niejako mimo woli. Mało kto bo-
wiem kontempluje banknot, który wszak służy zgoła innym celom. Dzięki
temu ideologia przenika do podświadomości społeczeństwa. Obrazy tego
typu nie będąc przedmiotem analizy ze strony ich użytkowników, stają
się cennym narzędziem propagandy i manipulacji. Jaką rolę przywiązuje
władza do „wyglądu” i znaczenia banknotów można się przekonać śle-
dząc ich zmiany w kontekście rewolucji, przewrotów, czy innego typu
przemian politycznych.