DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Piotrowski, Piotr: Retoryka banknotu: przyczynek do badań kultury wizualnej dwudziestolecia międzywojennego
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.27012#0162
132
P. PIOTROWSKI
Oficjalny charakter banknotu określa również specyfikę składania
zamówień i realizacji projektów plastycznych. Zleceniodawca i autor za-
wierają umowę mniej lub bardziej sformalizowaną dotyczącą repertuaru
odwołań, charakteru ikonografii, wyboru tematyki przedstawień etc.
Znacząca jest również decyzja skierowania oferty do określonego artysty
czy środowiska. Muszą to być twórcy „godni zaufania” i jednocześnie
o ustalonej pozycji społecznej. W jednych przypadkach przy pracy nad
projektem mają oni większy margines swobody, w innych mniejszy,
jednak zawsze „centrum” banknotu, jego wymowa ideologiczna jest spre-
cyzowana przez zleceniodawcę.
Banknot reprezentuje władzę. Ona przejmuje odpowiedzialność za
wartość pieniądza. Stąd też jego retoryka jest retoryką władzy, która
między innymi tą drogą buduje dla siebie zaufanie, zdobywa autorytet
i próbuje przekonać społeczeństwo o własnej sile. Wypowiedź plastyczna
zatem, żeby była rozumiana, musi posługiwać się powszechnie znanym
słownikiem, musi ciążyć bardziej w kierunku stereotypizacji niż arty-
stycznej indywidualizacji. Dlatego też pytania, jakie należy stawiać
w tym miejscu, są pytaniami o funkcjonowanie pewnych pojęć, o umie-
szczenie ich zarówno w kontekście politycznych programów, polemik
dotyczących budowania historycznych odwołań uwarunkowanych kon-
kretnymi postawami światopoglądowymi, jak i w obszarze społecznych
systemów oczekiwań. Z drugiej strony, co dla historyka sztuki ma zna-
czenie zasadnicze, należy pytać o plastyczne wyobrażenia będące nośni-
kami owych pojęć, o ich tradycję, o wykorzystywanie pewnych stereo-
typów wizualnych przyswojonych przez propagandę i jednocześnie pra-
wem dialektyki na tyle powszechnych, aby przekazać na zasadzie ko-
jarzenia określone i pożądane treści.
Odczytywanie retoryki banknotów dokonuje się przez dekodyfikację
użytych symboli i wyobrażeń, przez interpretowanie ich historycznego
znaczenia. Jednak może się ona również realizować na osi zróżnicowania
nominału. NlarbalGja opiera się tu iprzykładowio: m!a pewnyttn ciągu histo-
rycznym jak w przypadku .najnowszych pdlisklich banknotów z ffeaw. serii
„Wielcy Polacy”. Inną zasadą jiest hieriainchlizacja odlwiałań w zależności
od ich wągi i prestiżu. Banknot o większej wartości, przez to bardziej
pożądany i jednocześnie trudniej osiągalny, odwoływałby się do pojęć
„mocniejszych”, niż reprezentujący niższe nominały. Są jednak przypad-
ki, gdy tego typu korespondencja jest trudna do odczytania, nieraz przy-
padkowa, a idzasamd zaś w ogóle nie występuje.
Niniejszy szkic jest przyczynkiem do badań kultury wizualne] pol-
skiego dwudziestolecia międzywojennego. Na wybranym materiale, ja-
kim są banknoty, chciałbym pokazać główne tendencje, które — jak się
okazuje w wyniku analizy — prowadzą w kierunku wzrostu funkcji
P. PIOTROWSKI
Oficjalny charakter banknotu określa również specyfikę składania
zamówień i realizacji projektów plastycznych. Zleceniodawca i autor za-
wierają umowę mniej lub bardziej sformalizowaną dotyczącą repertuaru
odwołań, charakteru ikonografii, wyboru tematyki przedstawień etc.
Znacząca jest również decyzja skierowania oferty do określonego artysty
czy środowiska. Muszą to być twórcy „godni zaufania” i jednocześnie
o ustalonej pozycji społecznej. W jednych przypadkach przy pracy nad
projektem mają oni większy margines swobody, w innych mniejszy,
jednak zawsze „centrum” banknotu, jego wymowa ideologiczna jest spre-
cyzowana przez zleceniodawcę.
Banknot reprezentuje władzę. Ona przejmuje odpowiedzialność za
wartość pieniądza. Stąd też jego retoryka jest retoryką władzy, która
między innymi tą drogą buduje dla siebie zaufanie, zdobywa autorytet
i próbuje przekonać społeczeństwo o własnej sile. Wypowiedź plastyczna
zatem, żeby była rozumiana, musi posługiwać się powszechnie znanym
słownikiem, musi ciążyć bardziej w kierunku stereotypizacji niż arty-
stycznej indywidualizacji. Dlatego też pytania, jakie należy stawiać
w tym miejscu, są pytaniami o funkcjonowanie pewnych pojęć, o umie-
szczenie ich zarówno w kontekście politycznych programów, polemik
dotyczących budowania historycznych odwołań uwarunkowanych kon-
kretnymi postawami światopoglądowymi, jak i w obszarze społecznych
systemów oczekiwań. Z drugiej strony, co dla historyka sztuki ma zna-
czenie zasadnicze, należy pytać o plastyczne wyobrażenia będące nośni-
kami owych pojęć, o ich tradycję, o wykorzystywanie pewnych stereo-
typów wizualnych przyswojonych przez propagandę i jednocześnie pra-
wem dialektyki na tyle powszechnych, aby przekazać na zasadzie ko-
jarzenia określone i pożądane treści.
Odczytywanie retoryki banknotów dokonuje się przez dekodyfikację
użytych symboli i wyobrażeń, przez interpretowanie ich historycznego
znaczenia. Jednak może się ona również realizować na osi zróżnicowania
nominału. NlarbalGja opiera się tu iprzykładowio: m!a pewnyttn ciągu histo-
rycznym jak w przypadku .najnowszych pdlisklich banknotów z ffeaw. serii
„Wielcy Polacy”. Inną zasadą jiest hieriainchlizacja odlwiałań w zależności
od ich wągi i prestiżu. Banknot o większej wartości, przez to bardziej
pożądany i jednocześnie trudniej osiągalny, odwoływałby się do pojęć
„mocniejszych”, niż reprezentujący niższe nominały. Są jednak przypad-
ki, gdy tego typu korespondencja jest trudna do odczytania, nieraz przy-
padkowa, a idzasamd zaś w ogóle nie występuje.
Niniejszy szkic jest przyczynkiem do badań kultury wizualne] pol-
skiego dwudziestolecia międzywojennego. Na wybranym materiale, ja-
kim są banknoty, chciałbym pokazać główne tendencje, które — jak się
okazuje w wyniku analizy — prowadzą w kierunku wzrostu funkcji