Instytut Historii Sztuki <Posen> [Hrsg.]: Artium Quaestiones (2.1983)

RECENZJE I OMÓWIENIA

Teresa M r o e z fc o, Architektura gotycka na ziemi chełmińskiej. Warszawa
1980, PWN, ss. 361, rys. 145 w tekście + 156 il.
Poprzedzone wcześniejszymi artykułami T. Mroczko ukazało się wreszcie pełne
opracowanie gotyckiej architektury sakralnej na ziemi chełmińskiej. Jest to książ-
ka ważna nie tylko w perspektywie badań nad architekturą tego regionu, lecz
także i w polskich badaniach nad architekturą średniowieczną w ogólności. Jest
to bodajże pierwsza w polskiej historii sztuki pozycja, w której podjęto pełne
naukowe opracowanie architektury gotyckiej regionu historycznego, może niezbyt
wielkiego, ale o dużym nasyceniu ważnych, o skomplikowanej problematyce, obiek-
tów. Autorka ograniczyła się do architektury sakralnej, co w odniesieniu do jed-
nego z terytoriów państwa krzyżackiego jest w pełni uzasadnione, bowiem do-
tychczasowy wysiłek badań niemieckich, a w znacznej mierze także i powojennych
polskich, skupiony był na architekturze zamków krzyżackich. Ta perspektywa zam-
kowa dominowała w pracach wybitnych znawców sztuki średniowiecznej państwa
krzyżackiego C. Steinbrechta, B. Schmida i K. H. Ciasena. Problematyka archi-
tektury sakralnej ujęta była na ogół w opracowaniach typu inwentaryzacyjnego
bądź też w nielicznych opracowaniach pojedynczych obiektów. O dominacji zam-
kowej perspektywy w badaniach nad średniowieczną architekturą państwa krzy-
żackiego dobitnie świadczy fakt, iż dotychczasowe próby periodyzacji rozwoju ar-
chitektury średniowiecznej tego regionu wyprowadzane były z punktu widzenia
rozwoju zamku, co stanowi swego rodzaju ewenement w badaniach nad średnio-
wieczną architekturą europejską.
W przypadku tego typu prac, co ostatnia książka T. Mroczko, pojawiają się
zazwyczaj pytania o zasadność przyjętych ram czasowych i terytorialnych. Na te-
renie ziemi chełmińskiej średniowieczna architektura sakralna jest tożsama z ar-
chitekturą gotycką, budzący często dyskusje problem zaszeregowania czy to do
romamizirmu, ozy też do igdtyiku tzw. stylu przieijśdiioiwegio:, ituitaij plie wystąpił. Nie są
natomiast jasne przyczyny, dla których autorka zrezygnowała z omówienia budo-
wy w 2 połowie XV wieku nowego korpusu kościoła św. Jana w Toruniu, trudno
bowiem stwierdzenie, iż „nie wykracza zupełnie poza zasób doświadczeń nagro-
madzonych w poipihzednim stuleciu i s tainioiwi właściwie zjawisko anachroniczne”
(s. 317) uznać za wyjaśnienie tego pominięcia.
Jeśli chronologiczne ramy wyznaczone są według kategorii stylowej a nie np.
konwencjonalną datą z dziejów politycznych, wówczas w pełni uzasadniony wy-
daje się być postulat, aby kryterium terytorialnego wyróżnienia zjawisk artystycz-
nych wyprowadzone było ze sfery tychże zjawisk. W tym zakresie T. Mroczko
nie wyszła poza dotychczasową tradycję przyjęcia granic historycznych, konkretnie
linii granicznej wyznaczonej nadaniem Konrada Mazowieckiego dla Krzyżaków.
Granica ta w późniejszych czasach utrzymała się w zasadzie jako granica diecezji
chełmińskiej. Terytorialne ograniczenie rozpatrywanych w książce obiektów zo-