Instytut Historii Sztuki <Posen> [Hrsg.]: Artium Quaestiones (2.1983)

182

recenzje i omówienia

powtórnie dyskusji nad kwestią rodzimości sztuki polskiej w okresie nowożytnym
w oparciu o bardziej w tej chwili wszechstronną znajomość mechanizmów za-
chodzących zjawilsik stylowych. Podraolszą jej bezspornie zalety i. widząc ją jako
jedną z ważkich pozycji polskiej historiografii ostatnich lat, nie sposób jednak
pominąć faktu niewątpliwego niedosytu, jaki pozostawia jej lektura*.
Wydaje się, że ograniczenie prolblematylki badawczej do dzieł sztuki polskiej
spowodowało nie tyllko niezbyt fortunne sformułowanie tytułu, lecz — co waż-
niejsze — to ograniczenie pala badań spowodowało wyizolowanie zjawiska re-
cepcji Sedia w Polsce z całokształtu tego zjawiska w europejskiej architekturze
doby mahieryizmu i wczesnego banolku. Zaproponowane przez Autora ujęcie te-
matyki, chociaż wyczerpująco- i komjpetenitme przedstawione, świadczy o ciągle
nie przezwyciężonym przez polską historię sztuki kompleksie prowinejonalizmu.
Dopiero zerwanie z traktowaniem sztuki polskiej jako zjawiska autonomicznego
i konsekwentne rozpatrywanie jej jako konkretnego czynnika w całokształcie
sztuki nowożytnej Europy pozwoli na właściwe jej odczytanie, także i przez uczo-
nych zagranicznych. Przyjęty przez Autora analityczny i typologiczny sposób
prezentacji zagadnienia, rozbijający poszczególne omawiane przykłady ina szereg
heteronomioznych składników odnoszonych do różnych wzorów serliańslkich, mo-
żliwe że skuteczny w ramach przyjętych przez Autora założeń metodologicznych,
budzi jednak największe zastrzeżenia. Jedynie w rozdziale poświęconym znajo-
mości traktatu i recepcji wzorów Senlia u poszczególnych architektów i murato-
rów pojawia się próba historycznego ujęcia referowanego procesu, lecz i w tym
przypadku, jest to tyllko zabieg porządkujący fakty a nie dyrektywa badawcza.
Ldktura klsiążki Jerzego Kowalczyka dostarcza ogromnej ilości faktów jednostko-
wych, często w interesujący sposób skomentowanych, uściślonych chronologicznie,
korygowanych przekonywająco w zakresie atryibucji, lecz z tego, uporządkowanego
przede wszystkim typologicznie, materiału .nie rysuje się rekonstrukcja szerszego
zjawiska historycznego. Recepcja dzieła Sartia w Polsce rozpatrywana jest jak-
gdyfoy poza historią, poiza procdsem historycznym kształtowania się nowożytnej
architektury na rozległych obszarach środkowej i wtsdhodiniej Europy. Wybierając
pozytywistyczny model procesu badawczego Autor zrezygnował z możliwości pod-
jęcia próby rekonstrukcji historycznej struktury zjawiska recepcji myśli Serlia.
Uporządkowany typologicznie materiał badawczy może być dogodnym punktem
wyjścia, nie może być jednak dla historyka sztuki wyłącznym celem i to trddy-
cyjne, pozytywistyczne ograniczenie pola badawczego, zdaniem recenzenta, powo-
duje pewne uczucie niedosytu, jakie pozostawia lektura tej interesującej książki,
i może właśnie w tym tkwi przyczyna, że pozostaje ona od szeregu lat jak gdyby
na marginesie zainteresowań historyków architektury.

Konstanty Kalinowski

PROBLEMY I PERSPEKTYWY BADAŃ
Średniowiecznych malowideł Ściennych
w europie Środkowo-wschodniej
Malowidła ścienne zachowane w Europie środkowo-wschodniej stały się przed-
miotem specjalnych opracowań w latach czterdziestych naszego stulecia. Najpierw
publikowano opracowania materiałowe, obejmujące terytoria w ujęciu historycz-