DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Żuchowski, Tadeusz J.: O pojmowaniu religii przez formację artystów niemieckich pierwszej dekady XIX wieku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.27013#0081
O POJMOWANIU RELIGII
51
Celem niniejszego artykułu jest wykazanie, że twórczość literacka
i malarska artystów urodzonych w latach 1770 - 1780 nie tylko nie była
w swej istocie protestancka, ale dążyła do stworzenia religii synkretycz-
nej, religii totalnej. Religia ta była nowym skończonym systematem,
w którym podziały na katolicyzm i protestantyzm, a nawet na chrześci-
jaństwo i pogaństwo były nieistotne. System religijny stworzony przez
formację był w rzeczy samej heretycki i bałwochwalczy, a inspiracje
powodujące jego powstanie wybiegały poza doktryny chrześcijańskie.
Religię tego okresu należy rozpatrywać jako szeroko rozumiany problem
wiary bez wyznaniowej konkretyzacji. Formacja pierwszej dekady
chciała stworzyć dzieło totalne, kosmiczne i wszystko, co się w nim za-
wierało miało również taki wymiar. „Nowa religia” była więc religią
bez granic i ścisłych zasad, jak przystało na religię kosmiczną. Była
wizją zrealizowaną na potrzeby swojego dzieła — nowego kosmosu. Dla
niej wyróżniona formacja artystów stworzyła Boga, który nie był pan-
teistycznym wyobrażeniem istnienia Kreatora we wszechświecie, ani kon-
kretnym przedstawieniem. „Bóg” tej formacji artystycznej został utoż-
samiony z naturą, a właściwie stał się naturą. Z takim Bogiem arty-
sta formacji prowadził polemikę artystyczną, polemikę tworzenia, prze-
ciwstawiając Jego tworom dzieła własne. Religia, którą kreowała for-
macja, miała ze starymi wyznaniami czasem jedynie wspólną nazwę —
protestantyzm. Jednakże badając ten okres winniśmy się nauczyć od-
noszenia z rezerwą do wszelkich definicji, które on stworzył. Wszy-
stkie nazwy są problematyczne, określenia wieloznaczne. W każdej su-
pozycji artystycznej tkwi zawsze przekora i ironia. Trzeba również pa-
miętać, że „źródłosłowem” dla protestantyzmu jest protest, protest, któ-
ry był fazą początkową reformacji. Stosowanie przez artystów tego sło-
wa mogło mieć sens dwojaki. Tak jak protestantyzm miniony był wiarą
minionej reformacji, tak „protestantyzm” nadchodzący mógł być widzia-
ny jako kontestacyjne wyznanie nowej reformacji, nowej wiary.
Istotną rolę w konstytuowaniu się symboliki nowei religii odegrały
inspiracje wschodnie oraz alchemiczne i woinomularskie. Z Orientu, al-
chemii i wolnomularstwa można wyprowadzić drogi wiodące bezpośred-
nio do kosmicznej wizji religii jako nowej wiary, nowego Jeruzalem.
W obszarze kreacji artystycznej formacja wytworzyła dwa toposy,,
które są najdobitniejszymi wyrazicielami heretyckich zakusów jej sztuki.
Są to: topos dziecka i utożsamienie z nim artysty kreatora równego Bo-
gu oraz topos miłości, w którym formacja wyniosła na piedestał erotykę.
że s. 475 nn.; por. też artykuł A. v. Martin, Romantischer „Katholizismus und
katholische Romantik, [w:] Romantische Utopie — Utopische Romantik, Hildesheim.
1979, s. 14 nn.
51
Celem niniejszego artykułu jest wykazanie, że twórczość literacka
i malarska artystów urodzonych w latach 1770 - 1780 nie tylko nie była
w swej istocie protestancka, ale dążyła do stworzenia religii synkretycz-
nej, religii totalnej. Religia ta była nowym skończonym systematem,
w którym podziały na katolicyzm i protestantyzm, a nawet na chrześci-
jaństwo i pogaństwo były nieistotne. System religijny stworzony przez
formację był w rzeczy samej heretycki i bałwochwalczy, a inspiracje
powodujące jego powstanie wybiegały poza doktryny chrześcijańskie.
Religię tego okresu należy rozpatrywać jako szeroko rozumiany problem
wiary bez wyznaniowej konkretyzacji. Formacja pierwszej dekady
chciała stworzyć dzieło totalne, kosmiczne i wszystko, co się w nim za-
wierało miało również taki wymiar. „Nowa religia” była więc religią
bez granic i ścisłych zasad, jak przystało na religię kosmiczną. Była
wizją zrealizowaną na potrzeby swojego dzieła — nowego kosmosu. Dla
niej wyróżniona formacja artystów stworzyła Boga, który nie był pan-
teistycznym wyobrażeniem istnienia Kreatora we wszechświecie, ani kon-
kretnym przedstawieniem. „Bóg” tej formacji artystycznej został utoż-
samiony z naturą, a właściwie stał się naturą. Z takim Bogiem arty-
sta formacji prowadził polemikę artystyczną, polemikę tworzenia, prze-
ciwstawiając Jego tworom dzieła własne. Religia, którą kreowała for-
macja, miała ze starymi wyznaniami czasem jedynie wspólną nazwę —
protestantyzm. Jednakże badając ten okres winniśmy się nauczyć od-
noszenia z rezerwą do wszelkich definicji, które on stworzył. Wszy-
stkie nazwy są problematyczne, określenia wieloznaczne. W każdej su-
pozycji artystycznej tkwi zawsze przekora i ironia. Trzeba również pa-
miętać, że „źródłosłowem” dla protestantyzmu jest protest, protest, któ-
ry był fazą początkową reformacji. Stosowanie przez artystów tego sło-
wa mogło mieć sens dwojaki. Tak jak protestantyzm miniony był wiarą
minionej reformacji, tak „protestantyzm” nadchodzący mógł być widzia-
ny jako kontestacyjne wyznanie nowej reformacji, nowej wiary.
Istotną rolę w konstytuowaniu się symboliki nowei religii odegrały
inspiracje wschodnie oraz alchemiczne i woinomularskie. Z Orientu, al-
chemii i wolnomularstwa można wyprowadzić drogi wiodące bezpośred-
nio do kosmicznej wizji religii jako nowej wiary, nowego Jeruzalem.
W obszarze kreacji artystycznej formacja wytworzyła dwa toposy,,
które są najdobitniejszymi wyrazicielami heretyckich zakusów jej sztuki.
Są to: topos dziecka i utożsamienie z nim artysty kreatora równego Bo-
gu oraz topos miłości, w którym formacja wyniosła na piedestał erotykę.
że s. 475 nn.; por. też artykuł A. v. Martin, Romantischer „Katholizismus und
katholische Romantik, [w:] Romantische Utopie — Utopische Romantik, Hildesheim.
1979, s. 14 nn.