DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Żuchowski, Tadeusz J.: O pojmowaniu religii przez formację artystów niemieckich pierwszej dekady XIX wieku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.27013#0083
O POJMOWANIU RELIGII
53
geniuszu stworzonej przez okres „burzy i naporu”, traktującego twórcę
jako wolną jednostkę społeczną. Elementy predestynacji, które były in-
spiracją dla wykształcenia się koncepcji łaski boskiej, są jednak bardziej
charakterystyczne dla kalwinizmu aniżeli luteranizmu, a ich źródła się-
gają średniowiecznego sporu o duszę człowieka 8.
Zainteresowanie formacji mistycyzmem, gotykiem i dążenie do stwo-
rzenia „nowej religii” opartej na zasadach pozazmysłowyeh i kosmicz-
źródła katolickie. Formacja zakładała odrodzenie religii, która co prawda
czasem określana była mianem protestantyzmu, ale od jego zasad w zna-
cznym stopniu odbiegała 9. Odejście od antymistycznego, mieszczańskiego
stosunku do świata reprezentowanego przez luteranizm i kalwinizm to
odejście od idei przewodnich dla tych wyznań. Formacja dążyła do stwo-
rzenia „nowej religii” opartej na zasadach pozazmysłowyeh i kosmicz-
nych. „Nowa religia” była protestancka tylko z nazwy, jeżeli protestan-
tyzm odniesiemy do wyznania, które ukształtowało się za czasów Lutra,
ale była „protestancka” w sobie i swej charakterystyce, jeżeli będziemy
ją rozumieli jako nową wiarę protestu. Poza tym nie wszyscy twórcy
mówiąc o niej używali tego epitetu. Była ona w rzeczywistości miesza-
niną różnych poglądów, nawet niechrześcijańskich.
Jest rzeczą charakterystyczną, że po 1815 roku, przy czym objawy
tego widoczne są już u schyłku dekady, kiedy zaczyna się w Niemczech
okres dominacji Prus, niektórzy twórcy obwołują katolicyzm nową wia-
rą. Był on dla nich legendarnym średniowieczem, źródłem niemieckiej
kuitury i żywotnych tradycji. Katolicyzm jako nowa wiara stał w opo-
zycji do postulatów pruskiego protestantyzmu, który dla innych twórców
wyobrażał nową wiarę, wiarę postępu i siły Niemiec. Druga dekada wy-
tworzyła więc między katolicyzmem i protestantyzmem antagonizm. Był
to antagonizm społeczny i polityczny, podczas gdy w okresie pierwszej
dekady nie pojawiają się żadne zdecydowane podziały wyznaniowe.
Dla wszystkich artystów formacji pierwszej dekady aktywnych w la-
tach dwudziestych, przełom drugiej dekady stanowi wyraźną cezurę w
twórczości, przy czym pierwsze elementy zwiastujące taką przełomową
sytuację zauważalne są już po roku 1808. Jest to moment, w którym
sytuacja społeczna zmusza artystów do porzucenia dotychczasowych in-
dyferentnych postaw i zadeklarowania, pod naciskiem opinii publicznej,
swych politycznych sympatii. Dokonanie konkretnych wyborów politycz-
8 Problem wpływu predestynacji na powstanie ideologii łaski omawia T r a e-
g e r, op. cit., s. 34 n.; na temat ideologii geniuszu okresu „burzy i naporu” por.
G. Albrecht, J. Mittenzwei, Klasycyzm niemiecki. Zycie i twórczość Goethe-
go i Schillera, Warszawa 1970, s. 13.
9 Por. Strack, op. cit., s. 371; Ti mm, op. cit., s. 457; Martin, op. cit., s.
21 n
53
geniuszu stworzonej przez okres „burzy i naporu”, traktującego twórcę
jako wolną jednostkę społeczną. Elementy predestynacji, które były in-
spiracją dla wykształcenia się koncepcji łaski boskiej, są jednak bardziej
charakterystyczne dla kalwinizmu aniżeli luteranizmu, a ich źródła się-
gają średniowiecznego sporu o duszę człowieka 8.
Zainteresowanie formacji mistycyzmem, gotykiem i dążenie do stwo-
rzenia „nowej religii” opartej na zasadach pozazmysłowyeh i kosmicz-
źródła katolickie. Formacja zakładała odrodzenie religii, która co prawda
czasem określana była mianem protestantyzmu, ale od jego zasad w zna-
cznym stopniu odbiegała 9. Odejście od antymistycznego, mieszczańskiego
stosunku do świata reprezentowanego przez luteranizm i kalwinizm to
odejście od idei przewodnich dla tych wyznań. Formacja dążyła do stwo-
rzenia „nowej religii” opartej na zasadach pozazmysłowyeh i kosmicz-
nych. „Nowa religia” była protestancka tylko z nazwy, jeżeli protestan-
tyzm odniesiemy do wyznania, które ukształtowało się za czasów Lutra,
ale była „protestancka” w sobie i swej charakterystyce, jeżeli będziemy
ją rozumieli jako nową wiarę protestu. Poza tym nie wszyscy twórcy
mówiąc o niej używali tego epitetu. Była ona w rzeczywistości miesza-
niną różnych poglądów, nawet niechrześcijańskich.
Jest rzeczą charakterystyczną, że po 1815 roku, przy czym objawy
tego widoczne są już u schyłku dekady, kiedy zaczyna się w Niemczech
okres dominacji Prus, niektórzy twórcy obwołują katolicyzm nową wia-
rą. Był on dla nich legendarnym średniowieczem, źródłem niemieckiej
kuitury i żywotnych tradycji. Katolicyzm jako nowa wiara stał w opo-
zycji do postulatów pruskiego protestantyzmu, który dla innych twórców
wyobrażał nową wiarę, wiarę postępu i siły Niemiec. Druga dekada wy-
tworzyła więc między katolicyzmem i protestantyzmem antagonizm. Był
to antagonizm społeczny i polityczny, podczas gdy w okresie pierwszej
dekady nie pojawiają się żadne zdecydowane podziały wyznaniowe.
Dla wszystkich artystów formacji pierwszej dekady aktywnych w la-
tach dwudziestych, przełom drugiej dekady stanowi wyraźną cezurę w
twórczości, przy czym pierwsze elementy zwiastujące taką przełomową
sytuację zauważalne są już po roku 1808. Jest to moment, w którym
sytuacja społeczna zmusza artystów do porzucenia dotychczasowych in-
dyferentnych postaw i zadeklarowania, pod naciskiem opinii publicznej,
swych politycznych sympatii. Dokonanie konkretnych wyborów politycz-
8 Problem wpływu predestynacji na powstanie ideologii łaski omawia T r a e-
g e r, op. cit., s. 34 n.; na temat ideologii geniuszu okresu „burzy i naporu” por.
G. Albrecht, J. Mittenzwei, Klasycyzm niemiecki. Zycie i twórczość Goethe-
go i Schillera, Warszawa 1970, s. 13.
9 Por. Strack, op. cit., s. 371; Ti mm, op. cit., s. 457; Martin, op. cit., s.
21 n