DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Żuchowski, Tadeusz J.: O pojmowaniu religii przez formację artystów niemieckich pierwszej dekady XIX wieku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.27013#0093
O POJMOWANIU RELIGII
63
począwszy od Raczyńskiego a na Börsch-Supanie skończywszy jest niepo-
rozumieniem 81. Twórczość Friedricha jest świadomym wyborem środka,
który wbrew opiniom badaczy nie jest przesiąknięty widmem śmierci
i zmartwychwstania. Trzeba zdawać sobie sprawę z tego, że jeżeli Fried-
rich przez zabieg estetyczny, jakim jest malowanie, tworzy z pejzażu
symbol religijny, to nie musi być to tylko wyraz tendencji herderow-
skich, kosegartenowskich; to nie tylko wyraz głębokiej wiary 32. Jest to
w głównej mierze zerwanie z tradycją estetyczną i religijną. Jest to urą-
ganie pewnym kanonom religijnym i krnąbrność wobec religijnej tra-
dycji. Nie bez powodu formacja artystyczna pierwszej dekady odwróciła
się od chrześcijańskiej spuścizny kulturowej szukając nowych inspiracji
w pogańskim świecie Germanów i na Wschodzie. Przypisywanie cech
religijnych obrazom, które z tradycją religijną zerwały prowadzi nie-
uchronnie do odejścia od religii uznanej, oficjalnej i stworzenia religii
nowej. Jeżeli jest ona przeznaczona na użytek własny, jest religią oso-
bistą, religią artysty, traci tym samym swój właściwy sens; staje się
właściwie wyrazem sumienia artysty.
Jeżeli Runge tworzy wizję nowego malarstwa — pejzażu (malarstwa
natury jak ostatnio postulował Jensen) jako malarstwa nowej wiary, któ-
rą co prawda określa mianem protestantyzmu z jednej strony, z dru-
giej zaś konsekwentnie przeciwstawia się dotychczasowej praktyce arty-
stycznej malarstwa religijnego, tworzy nowy schemat obrazu religijnego,
w którym akcent pada na kult maryjny, wprowadza do niego wszelkie-
możliwe wzory o najprzeróżniejszej proweniencji kulturowej i wyznanio-
wej, które dają mu możliwość jak najpełniejszego wyrażenia własnych
przemyśleń, to ograniczając się tylko do przesłanek czysto religijnych,
lub co gorsza protestanckich, zagubimy się w tym labiryncie znaczeń
i symboli. Obraz utraci swoją spoistość, jednolitość symbolu zostanie
zachwiana. Runge wyrwał religię z jej własnych szponów, zburzył wszel-
kie ograniczenia nałożone na nią przez kanony. Otworzył jej okno na
świat, symbolikę związał z kosmosem33. Religia przestała być imperaty-
wem woli człowieka, stała się symboliczną więzią ludzkości z kosmosem..
Twórczość religijna staje się zaprzeczeniem tego co w religii społeczne
31 A. Raczyński, Geschichte der neueren deutschen Kunst, B. 3, Berlin 1841,,
s. 225; Börsch-Supan, Jähnig, op. cit., passim; H. Börsch-Supan, Caspar David
Friedrich, München 1973 (wyd. 2, München 1975), passim; z opracowań polskich
P. Krakowski, Ruiny i groby w sztuce preromantyzmu i romantyzmu, Folia Hi-
storiae Artium, XIV, 1978, s. 118.
32 Por. H. S c h r a d e, Die romantische Idee von der Landschaft als höchsten
Gegenstand christlicher Kunst, Neue Heidelberger Jahrbücher, N. F. 1931, s. 77;
Beenkea, op. cit., 249; Börsch-Supan, Jähnig, op. cit., nr 167.
33 S. Krebs, Philipp Otto Runge und Ludwig Tieck, (dys.) Königsberg, Frei-
burg im Br. 1909, s. 9.
63
począwszy od Raczyńskiego a na Börsch-Supanie skończywszy jest niepo-
rozumieniem 81. Twórczość Friedricha jest świadomym wyborem środka,
który wbrew opiniom badaczy nie jest przesiąknięty widmem śmierci
i zmartwychwstania. Trzeba zdawać sobie sprawę z tego, że jeżeli Fried-
rich przez zabieg estetyczny, jakim jest malowanie, tworzy z pejzażu
symbol religijny, to nie musi być to tylko wyraz tendencji herderow-
skich, kosegartenowskich; to nie tylko wyraz głębokiej wiary 32. Jest to
w głównej mierze zerwanie z tradycją estetyczną i religijną. Jest to urą-
ganie pewnym kanonom religijnym i krnąbrność wobec religijnej tra-
dycji. Nie bez powodu formacja artystyczna pierwszej dekady odwróciła
się od chrześcijańskiej spuścizny kulturowej szukając nowych inspiracji
w pogańskim świecie Germanów i na Wschodzie. Przypisywanie cech
religijnych obrazom, które z tradycją religijną zerwały prowadzi nie-
uchronnie do odejścia od religii uznanej, oficjalnej i stworzenia religii
nowej. Jeżeli jest ona przeznaczona na użytek własny, jest religią oso-
bistą, religią artysty, traci tym samym swój właściwy sens; staje się
właściwie wyrazem sumienia artysty.
Jeżeli Runge tworzy wizję nowego malarstwa — pejzażu (malarstwa
natury jak ostatnio postulował Jensen) jako malarstwa nowej wiary, któ-
rą co prawda określa mianem protestantyzmu z jednej strony, z dru-
giej zaś konsekwentnie przeciwstawia się dotychczasowej praktyce arty-
stycznej malarstwa religijnego, tworzy nowy schemat obrazu religijnego,
w którym akcent pada na kult maryjny, wprowadza do niego wszelkie-
możliwe wzory o najprzeróżniejszej proweniencji kulturowej i wyznanio-
wej, które dają mu możliwość jak najpełniejszego wyrażenia własnych
przemyśleń, to ograniczając się tylko do przesłanek czysto religijnych,
lub co gorsza protestanckich, zagubimy się w tym labiryncie znaczeń
i symboli. Obraz utraci swoją spoistość, jednolitość symbolu zostanie
zachwiana. Runge wyrwał religię z jej własnych szponów, zburzył wszel-
kie ograniczenia nałożone na nią przez kanony. Otworzył jej okno na
świat, symbolikę związał z kosmosem33. Religia przestała być imperaty-
wem woli człowieka, stała się symboliczną więzią ludzkości z kosmosem..
Twórczość religijna staje się zaprzeczeniem tego co w religii społeczne
31 A. Raczyński, Geschichte der neueren deutschen Kunst, B. 3, Berlin 1841,,
s. 225; Börsch-Supan, Jähnig, op. cit., passim; H. Börsch-Supan, Caspar David
Friedrich, München 1973 (wyd. 2, München 1975), passim; z opracowań polskich
P. Krakowski, Ruiny i groby w sztuce preromantyzmu i romantyzmu, Folia Hi-
storiae Artium, XIV, 1978, s. 118.
32 Por. H. S c h r a d e, Die romantische Idee von der Landschaft als höchsten
Gegenstand christlicher Kunst, Neue Heidelberger Jahrbücher, N. F. 1931, s. 77;
Beenkea, op. cit., 249; Börsch-Supan, Jähnig, op. cit., nr 167.
33 S. Krebs, Philipp Otto Runge und Ludwig Tieck, (dys.) Königsberg, Frei-
burg im Br. 1909, s. 9.