DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Dąb-Kalinowska, Barbara: Rosyjskie malarstwo religijne w XIX wieku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.27013#0121
Barbara Dąs-Kalinowska
ROSYJSKIE MALARSTWO RELIGIJNE W XIX WIEKU
W badaniach nad malarstwem religijnym XIX wieku w Rosji zary-
sowuje się bardzo wyraźnie tendencja, która albo eliminuje całkowicie
zagadnienie malarstwa ikonowego, albo określa je mianem sztuki schył-
kowej, a początek rozwoju malarstwa sakralnego upatruje w momencie
włączenia się sztuki rosyjskiej w nurt europejski. Poza zainteresowaniem
badaczy pozostaje podstawowy problem: czy zeuropeizowane, akademic-
kie malarstwo mogło z punktu widzenia teologii kościoła ortodoksyjnego
być obiektem kultu i stanowić integralną część liturgii.
W 1909 roku pisząc o decyzji Piotra Wielkiego likwidującej warszta-
ty w Orużejnej Pałacie, Trutowski określił ją jako posunięcie, które „ni-
szcząc rosyjską sztukę”, spowodowało, że „nie pojawiło się już nic, co
można by nazwać naszą, własną narodową sztuką” \ Trutowski swoje
stwierdzenie odniósł przede wszystkim do malarstwa ikonowego, jako
tradycyjnej działalności artystów ruskich i rosyjskich. Nie przesądzając
o słuszności tego stwierdzenia, u podstaw którego leżało prezentowane
przez wielu badaczy stanowisko, że wszystko, co wartościowe w dzie-
jach malarstwa rosyjskiego, skończyło się wraz z reformami Piotra Wiel-
kiego — należy zastanowić się, jakie były przyczyny tego zadziwiającego
zjawiska — zepchnięcia malarstwa ikonowego na margines „oficjalnej”
sztuki, tak że przestało się ono cieszyć zarówno poparciem władzy świec-
kiej, duchownej, jak i części społeczeństwa, a co za tym idzie w dużym
stopniu zniknęło z pola zainteresowania artystów. A przecież ikony nie
tylko w dalszym ciągu odgrywały ogromną rolę w życiu publicznym
i prywatnym społeczeństwa rosyjskiego, ale — co ważniejsze •— nigdy
władza tak silnie nie podkreślała swojego związku z prawosławiem, a dy-
skusje nad jego kształtem nie znalazły tak szerokiego odbicia w dziełach
1 W. Trutovskij, Bojarin Chitrovo i Moskovskaja Oruzejnaja Palata. Sta-
rye Gody, ijul’-sentjabr’ 1909, s. 348.
ROSYJSKIE MALARSTWO RELIGIJNE W XIX WIEKU
W badaniach nad malarstwem religijnym XIX wieku w Rosji zary-
sowuje się bardzo wyraźnie tendencja, która albo eliminuje całkowicie
zagadnienie malarstwa ikonowego, albo określa je mianem sztuki schył-
kowej, a początek rozwoju malarstwa sakralnego upatruje w momencie
włączenia się sztuki rosyjskiej w nurt europejski. Poza zainteresowaniem
badaczy pozostaje podstawowy problem: czy zeuropeizowane, akademic-
kie malarstwo mogło z punktu widzenia teologii kościoła ortodoksyjnego
być obiektem kultu i stanowić integralną część liturgii.
W 1909 roku pisząc o decyzji Piotra Wielkiego likwidującej warszta-
ty w Orużejnej Pałacie, Trutowski określił ją jako posunięcie, które „ni-
szcząc rosyjską sztukę”, spowodowało, że „nie pojawiło się już nic, co
można by nazwać naszą, własną narodową sztuką” \ Trutowski swoje
stwierdzenie odniósł przede wszystkim do malarstwa ikonowego, jako
tradycyjnej działalności artystów ruskich i rosyjskich. Nie przesądzając
o słuszności tego stwierdzenia, u podstaw którego leżało prezentowane
przez wielu badaczy stanowisko, że wszystko, co wartościowe w dzie-
jach malarstwa rosyjskiego, skończyło się wraz z reformami Piotra Wiel-
kiego — należy zastanowić się, jakie były przyczyny tego zadziwiającego
zjawiska — zepchnięcia malarstwa ikonowego na margines „oficjalnej”
sztuki, tak że przestało się ono cieszyć zarówno poparciem władzy świec-
kiej, duchownej, jak i części społeczeństwa, a co za tym idzie w dużym
stopniu zniknęło z pola zainteresowania artystów. A przecież ikony nie
tylko w dalszym ciągu odgrywały ogromną rolę w życiu publicznym
i prywatnym społeczeństwa rosyjskiego, ale — co ważniejsze •— nigdy
władza tak silnie nie podkreślała swojego związku z prawosławiem, a dy-
skusje nad jego kształtem nie znalazły tak szerokiego odbicia w dziełach
1 W. Trutovskij, Bojarin Chitrovo i Moskovskaja Oruzejnaja Palata. Sta-
rye Gody, ijul’-sentjabr’ 1909, s. 348.