Instytut Historii Sztuki <Posen> [Hrsg.]: Artium Quaestiones (3.1986)

ROSYJSKIE MALARSTWO RELIGIJNE

93

cie rzeczy w swoich poglądach w niewielkim stopniu tylko wykraczali
poza oficjalnie głoszone hasła, które stanowiły wektory działania za-
równo władzy świeckiej, jak i duchownej. Propagowany przez nich na-
cjonalizm, ukazywanie wyższości narodu rosyjskiego nad narodami euro-
pejskimi tak w dziedzinie religii, jak i możliwości rozwoju przede wszy-
stkim w sferze kultury i sztuki — „więcej talentu dano Rosjaninowi niż
Niemcowi” •— mieściły się całkowicie w nurcie oficjalnej polityki27.
I chociaż „słowiańskość” tej grupy polegała nie tyle na głoszeniu świado-
mości ogólnosłowiańskiej, co w umiłowaniu rodzimych, rdzennie sło-
wiańskich pierwiastków bytu społecznego i kultury dawnej Rosji, wyda-
rzenia wojny krymskiej spowodowały, że słowianofile nie tylko zainte-
resowali się dziejami i kulturą nierosyjskich Słowian, ale także czynnie
włączyli się w wypadki polityczne, popierając ekspansję państwowości
rosyjskiej2S. I chociaż głoszone przez nich poglądy dotyczące natury pra-
wosławia, jak w wypadku Chomiakowa, z punktu widzenia hierarchii du-
chownej musiały być niebezpieczne —• godziły bowiem w autorytet tej
hierarchii i zaprzeczały wartościom zinstytucjonalizowanych form życia
religijnego — to cerkiew prawosławna doceniała ich zasługi nie tylko
w dziedzinie przybliżenia dziedzictwa piśmiennictwa Ojców Wschodnich
prawosławiu rosyjskiemu, ale przede wszystkim wykorzystywała ich idee
do potępiania innych poza wiarą kościoła ortodoksyjnego wyznań 29. Sło-
wianofile, a przede wszystkim ci, którzy się na nich powoływali przece-
niali „rodzimość i rdzenną rosyjskość ich poglądów”, bowiem jak słusz-
nie zauważył Besanęon „ich idee przewodnie, a przede wszystkim na-
cjonalizm pochodzą z Zachodu. Ich problemem było zaimportowanie na-
cjonalizmu przy równoczesnym zatarciu śladów świadczących o impor-
cie” 30. Czytali słowianofile wschodnich Ojców Kościoła, ale wywodzili
się z romantyków niemieckich. Tak więc przejęcie idei niemieckiej ro-
mantycznej myśli filozoficznej legło u podstaw poglądów słowianofilów.
Datujące się od początku XIX wieku zainteresowanie głównie niemiec-

27 A. J. Annenkova, op. cit., s. 117. Charakterystyczna dla stosunku władz
do słowianofilów jest wypowiedź o nich L. Dubbelta, szefa sztabu w korpusie żan-
darmów: „słowianofile naśladując uczonych zachodniej Europy starają się o urato-
wanie pamiątek przeszłości, o przywrócenie własnej narodowości językowi i lite-
raturze, o usunięcie z naszych obyczajów wszystkiego co cudzoziemskie. Ten kie-
runek z jednej strony jest godny pochwały, ale z drugiej wychodząc ze swoich
ram niekiedy wywołuje wydarzenia niezgodne z obecnym porządkiem...”. M.
Lemke, Nikolaewskie zandarmy i literatura 1826-1855 gg, 1908, s. 216.
28 A. Walicki, Rosyjska filozofia i myśl społeczna od oświecenia do marksiz-
mu, Warszawa 1973, s. 168 - 169.
29 Ibidem, s. 161; Ambrosija Dmitrowskiego Dva publićnych ctenija o svobode
peäati s tocki zrenija pravoslavnoj cerkvi, Moskva 1882, s. 35.
30 A. Besanęon, op. cit., s. 1207.