DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Dąb-Kalinowska, Barbara: Rosyjskie malarstwo religijne w XIX wieku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.27013#0134
100
B. DĄB-KALINOWSKA
Natomiast zastrzeżenia cenzury duchownej, jak i świeckiej budziły przede
wszystkim te dzieła, w których dopatrywano się elementów rewolucyj-
nych. Tak było w wypadku akafistu ku czci Pokrowu Matki Bożej, w
którym Buturlin ■— członek tajnego komitetu cenzorskiego — chciał usu-
nąć wersety, w których znajdowało się wyrażenie o „złych władcach”.
Wyjaśnienie, że autorem tego utworu był sam św. Dymitr z Rostowa,
wydawało się cenzorowi niewystarczające34. Prawie nie spotyka się w
aktach cenzury duchownej wiadomości dotyczących malowanych ów-
cześnie ikon. Nie wydaje się, aby jedyna przyczyna tego zjawiska tkwiła
w małym zainteresowaniu tym problemem hierarchii duchownej, bo-
wiem problem malowania ikon „zgodnie ze starymi wzorami” pojawiał
się niejednokrotnie w zaleceniach św. Synodu na przestrzeni XVIII w.,
a w okresie tym istniała nadal funkcja nadzorców nad ikonopiscami, któ-
rzy rekrutowali się spośród malarzy ikon zatrudnionych w warsztatach
działających przy św. Synodzie. W 1838 r., gdy zaniepokojona stanem
malowanych ikon hierarchia duchowna postanowiła przedsięwziąć kroki
zmierzające do podniesienia poziomu malowanych ikon, wszyscy ów-
cześni biskupi rosyjscy opowiedzieli się za koniecznością malowania ikon
zgodnie z „cerkiewnymi zasadami, historią i starymi grecko-ruskimi pod-
linnikamiS5. Jednak wymóg posługiwania się podlinnikami, pomyślanymi
jako pomoc dla malarzy ikon, który tylko wtedy był skuteczny, gdy zna-
li oni malarstwo ikonowe, nie mógł poprawić sytuacji, bowiem narastają-
ce pod wpływem zachodnim zmiany w tradycyjnych schematach ikono-
graficznych i formalnych zostały właśnie usankcjonowane przez wzory
zawarte w XVIII-wiecznych podlinnikach 56. A przy tym te nowe „kry-
tyczne podlinniki” preferowały nie te tematy ikonograficzne, które pre-
zentowało stare malarstwo ikonowe, ale te które chętnie podejmowała
ówczesna literatura religijna, dopuszczająca zarówno alegoryzację, jak
i symbolizm wprowadzane niekiedy do zawiłych konstrukcji teologicz-
nych obcych kanonicznemu widzeniu „świata nadprzyrodzonego”.
Jak słusznie stwierdził Miljukow, rujnując starą tradycję usiłowano
stworzyć nową i tę nową mieli kultywować malarze ikon57. Istnienie
silnych naleciałości zachodnich w malarstwie ikonowym było także wy-
nikiem całkowitego podporządkowania cerkwi władzy świeckiej, co po-
54 Ibidem, s. 209.
55 N. W. P o k r o v s k i j, Evangelie v pamjatnikach vizantijskich i russkich.
S. Peterburg 1892, s. LLII.
56 Np. Podlinnik ikonopisnyi. Izdanije C. T. Bolsakova, pod red. A. I. Uspens-
kago, Moskwa 1901.
57 P. M i 1 j u k o v, Ocerki po istorii russkoj kultury, cast’ 2, S. Peterburg 1897,
s. 209.
ouaaiaaiaa
B. DĄB-KALINOWSKA
Natomiast zastrzeżenia cenzury duchownej, jak i świeckiej budziły przede
wszystkim te dzieła, w których dopatrywano się elementów rewolucyj-
nych. Tak było w wypadku akafistu ku czci Pokrowu Matki Bożej, w
którym Buturlin ■— członek tajnego komitetu cenzorskiego — chciał usu-
nąć wersety, w których znajdowało się wyrażenie o „złych władcach”.
Wyjaśnienie, że autorem tego utworu był sam św. Dymitr z Rostowa,
wydawało się cenzorowi niewystarczające34. Prawie nie spotyka się w
aktach cenzury duchownej wiadomości dotyczących malowanych ów-
cześnie ikon. Nie wydaje się, aby jedyna przyczyna tego zjawiska tkwiła
w małym zainteresowaniu tym problemem hierarchii duchownej, bo-
wiem problem malowania ikon „zgodnie ze starymi wzorami” pojawiał
się niejednokrotnie w zaleceniach św. Synodu na przestrzeni XVIII w.,
a w okresie tym istniała nadal funkcja nadzorców nad ikonopiscami, któ-
rzy rekrutowali się spośród malarzy ikon zatrudnionych w warsztatach
działających przy św. Synodzie. W 1838 r., gdy zaniepokojona stanem
malowanych ikon hierarchia duchowna postanowiła przedsięwziąć kroki
zmierzające do podniesienia poziomu malowanych ikon, wszyscy ów-
cześni biskupi rosyjscy opowiedzieli się za koniecznością malowania ikon
zgodnie z „cerkiewnymi zasadami, historią i starymi grecko-ruskimi pod-
linnikamiS5. Jednak wymóg posługiwania się podlinnikami, pomyślanymi
jako pomoc dla malarzy ikon, który tylko wtedy był skuteczny, gdy zna-
li oni malarstwo ikonowe, nie mógł poprawić sytuacji, bowiem narastają-
ce pod wpływem zachodnim zmiany w tradycyjnych schematach ikono-
graficznych i formalnych zostały właśnie usankcjonowane przez wzory
zawarte w XVIII-wiecznych podlinnikach 56. A przy tym te nowe „kry-
tyczne podlinniki” preferowały nie te tematy ikonograficzne, które pre-
zentowało stare malarstwo ikonowe, ale te które chętnie podejmowała
ówczesna literatura religijna, dopuszczająca zarówno alegoryzację, jak
i symbolizm wprowadzane niekiedy do zawiłych konstrukcji teologicz-
nych obcych kanonicznemu widzeniu „świata nadprzyrodzonego”.
Jak słusznie stwierdził Miljukow, rujnując starą tradycję usiłowano
stworzyć nową i tę nową mieli kultywować malarze ikon57. Istnienie
silnych naleciałości zachodnich w malarstwie ikonowym było także wy-
nikiem całkowitego podporządkowania cerkwi władzy świeckiej, co po-
54 Ibidem, s. 209.
55 N. W. P o k r o v s k i j, Evangelie v pamjatnikach vizantijskich i russkich.
S. Peterburg 1892, s. LLII.
56 Np. Podlinnik ikonopisnyi. Izdanije C. T. Bolsakova, pod red. A. I. Uspens-
kago, Moskwa 1901.
57 P. M i 1 j u k o v, Ocerki po istorii russkoj kultury, cast’ 2, S. Peterburg 1897,
s. 209.
ouaaiaaiaa