Instytut Historii Sztuki <Posen> [Hrsg.]: Artium Quaestiones (3.1986)

158

O. BÄTSCHMANN

bierająca na sile także w historii sztuki tendencja neopozytywistyczna 2.
Ponadto dochodzi do konfrontacji tego zainteresowania z upowszechnie-
niem się problemu hermeneutycznego. Nie chodzi tu po prostu o odkrycie
hermeneutycznego wymiaru ikonologii, choć nie byłoby to pozbawione
uzasadnienia. Hermeneutyka historycznoartystyczna zasadniczo nie ozna-
cza tu związanej z historią sztuki wykładni i jej teorii, lecz oznacza naj-
pierw hermeneutykę dzieła sztuki i dopiero jako taka, związana z przed-
miotem wykładnia, odnosi się również do tej dyscypliny naukowej. To
pełne objaśnienie nazwy zakreśla główną problematykę hermeneutyki
historycznoartystycznej oraz wyznacza pytania, które z jej punktu wi-
dzenia należy postawić ikonologii. Pytania te służą wypracowaniu dróg
przejścia przez krytykę. Krytyka oznacza tu zarówno ujawnienie wstęp-
nych rozstrzygnięć, podjętych już przed rozbiorem dzieła, jak i odrzuce-
nie immanentnych niedostatków, przez ich wskazanie. W ten sposób
zbiegają się zainteresowania historyczne i systematyczne. Procedura na-
sza nie jest skutkiem wolnego wyboru. Jeśli hermeneutyka historyczno-
artystyczna jako hermeneutyka dzieła sztuki nie rodzi się ex nihilo, ani
z intuicyjnej wiedzy, to drogę do jej ukształtowania otwiera jedynie kry-
tyka w sensie wyżej określonym. Przechodzenie z czegoś poprzez tegoż
krytykę jest konieczne dla ukształtowania hermeneutyki historycznoarty-
stycznej. Prawda ta dotyczy również stosunku do ogólnej i filozoficznej
hermeneutyki, od której hermeneutyka historycznoartystyczna odróżnia
się swą główną problematyką i właśnie dlatego nie może zignorować uni-
wersalizacji problemu hermeneutycznego 3. Dwa wskazane układy odnie-

2 O ikonologii jako metodzie all-embracing por. J. Białostocki, Iconography
and Iconology, w: Encyclopaedia of World Art, New York 1963, t. VII, szp. 769 -
-785; E. Forssman, Ikonologie und allgemeine Kunstwissenschaft, Zeitschrift
für Ästhetik und allgemeine Kunstwissenschaft, 11, 1966, s. 132 - 169; E. H. Gom-
brich, Aims and Limits of Iconology, w: tenże, Symbolic Images. Studies in the
Art of the Renaissance, London 1972, s. 1-25 widzi zadanie ikonologii w badaniu
programów, co zaciera jej odrębność względem ikonografii. Por. tu D. Mannings,
Panofsky and the Interpretation of Pictures, The British Journal of Aesthetics, 13.
1973, s. 146 -162. Przedstawiciele zainteresowań pozytywistyczno-socjologicznych nie
bardzo wiedzą co z ikonologią począć, por. np. O. K. Werckmeister, Von der
Ästhetik zur Ideologiekritik, w: tenże, Ende der Ästhetik, Frankfurt/M. 10711, s. 57 -
-85; K. W. Forster, Critical History of Art, or Transfiguration of Values?, New
Literary History, 3, 1971, s. 459-470. Por. jednak przeciwstawne ujęcie socjologa,
P. Bourdieu, Der Habitus als Vermittlung zwischen Struktur und Praxis, w:
tenże, Zur Soziologie der symbolischen Formen, Frankfurt/M. 1970 i 1974, s. 125 - 158;
i także J. Wolff, Hermeneutic philosophy and the sociology of art. An approach
to some of the epistemological problems of the sociology of knowledge and the
sociology of art and literature, London—Boston 1975.
3 Wiadomo, że hermeneutyka odcisnęła głęboki ślad na filozofii i naukach hu-
manistycznych wieku XX. W r. 1900 ukazał się artykuł W. D i 11 h e y, Die Ent-