DOI Heft:
Przekłady
DOI Artikel:Bätschmann, Oskar; Labuda, Adam S. [Übers.]: Historia sztuki na przejściu od ikonologii do hermeneutyki
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.27013#0198
162
O. BÄTSCHMANN
samości struktury dzieł nowszych i dzieł dawnych 14. Prawda ta znaj-
duje potwierdzenie w ogólnym założeniu, że należy — by opis był w ogó-
le możliwy — formalne czynniki przedstawienia „zinterpretować (um-
deuten) jako symbole czegoś przedstawionego” 1S. Pierwsza warstwa ba-
zuje zatem na podwójnym założeniu: z jednej strony struktura dzieła, re-
lacja przedstawienia i przedstawionego, pozostaje wszędzie ta sama, a z
drugiej — rozumienie wciąż pozostaje to samo. Przezwyciężenie czaso-
wego dystansu polega na takim zinterpretowaniu dzieł, aby ich ahisto-
ryczna struktura spotkała się z ahistorycznym rozumieniem. Również Ge-
org Simmel utrzymywał, że akt rozumienia jest wszędzie ten sam i dlate-
go jest czymś ponadczasowym; stąd w jego mniemaniu rozumieniu pod-
lega nie rzeczywistość historyczna, lecz jedynie „idealnie dające się z
niej wywieść treści” 16.
Od powyższego sposobu przezwyciężania czasowego dystansu, sięga-
jącego do założenia o idealnej ponadczasowości ducha w hermeneutyce
romantycznej 17, odróżnia koncepcję Panofsky’ego przekonanie, że owe
treści są wyobrażeniami codziennego doświadczenia i że rozumienie do-
konuje się przez użycie zwykłego języka. Panofsky odwołuje się tu do
potocznego i arystotelesowskiego pojęcia doświadczenia jako nabytej i za-
prawionej praktyką zdolności do precyzyjnej orientacji, jako znajomości
stosunków w zakresie działań i rzeczy 18. Posiadanie tego doświadczenia
jest dla Panofsky’ego światowożyciowym (Lebensweltliche) apriori rozu-
mienia dzieł i zarazem naukowej interpretacji. Ujęcie to bliskie jest Hus-
serlowi, który powie niewiele później:
„Powrót do doświadczenia jest powrotem do »świata życia«, tj. świata, w któ-
rym wciąż żyjemy i który daje podstawę każdemu poznawczemu dokonaniu i każ-
demu naukowemu stwierdzeniu” ,9.
14 E. Panofsky, Inhaltsdeutung op. cit., s. 88.
15 Ibidem, s. 86.
16 G. Simmel, Das Problem der historischen Zeit, Berlin 1916 Philosophische
Vorträge, veröffentlicht von der Kantgesellschaft, Nr. 12). s. 5 i n., 12. E. P a n o f-
sky przywołuje tę pracę Simmela w artykule z 1927 r. Zum Problem der histori-
schen Zeit, w: tenże, Aufsätze op. cit., s. 77 - 83.
17 F. As t, Grundlinien der Grammatik, Hermeneutik und Kritik, Landshut
1808, s. 167 n.: „Wszelkie rozumienie i pojmowanie nie tylko obcego świata, lecz
w ogóle inności jest po prostu niemożliwe bez pierwotnej jedności i jednakowości
wszelkiego ducha i bez pierwotnej jedności wszystkich rzeczy w duchu”. Por. na
ten temat P. Szondi, Einführung in die literarische Hermeneutik, wyd. J. Boilack
i H. Stierlin, Frankfurt ami M. 1975, s. 139 in.
18 F. K a m b a r t e 1, Erfahrung und Struktur. Bausteine zu einer Kritik des
Empirismus und Formalismus, Frankfurt am. M. 1968, s. 56 in.; J. Mittelstraß,
Erfahrung und Begründung, w: tenże, Die Möglichkeit von Wissenschaft, Frankfurt
am. M. 1974, s. 69 n.
19 E. Husserl. Erfahrung und Urteil. Untersuchungen zur Genealogie der
O. BÄTSCHMANN
samości struktury dzieł nowszych i dzieł dawnych 14. Prawda ta znaj-
duje potwierdzenie w ogólnym założeniu, że należy — by opis był w ogó-
le możliwy — formalne czynniki przedstawienia „zinterpretować (um-
deuten) jako symbole czegoś przedstawionego” 1S. Pierwsza warstwa ba-
zuje zatem na podwójnym założeniu: z jednej strony struktura dzieła, re-
lacja przedstawienia i przedstawionego, pozostaje wszędzie ta sama, a z
drugiej — rozumienie wciąż pozostaje to samo. Przezwyciężenie czaso-
wego dystansu polega na takim zinterpretowaniu dzieł, aby ich ahisto-
ryczna struktura spotkała się z ahistorycznym rozumieniem. Również Ge-
org Simmel utrzymywał, że akt rozumienia jest wszędzie ten sam i dlate-
go jest czymś ponadczasowym; stąd w jego mniemaniu rozumieniu pod-
lega nie rzeczywistość historyczna, lecz jedynie „idealnie dające się z
niej wywieść treści” 16.
Od powyższego sposobu przezwyciężania czasowego dystansu, sięga-
jącego do założenia o idealnej ponadczasowości ducha w hermeneutyce
romantycznej 17, odróżnia koncepcję Panofsky’ego przekonanie, że owe
treści są wyobrażeniami codziennego doświadczenia i że rozumienie do-
konuje się przez użycie zwykłego języka. Panofsky odwołuje się tu do
potocznego i arystotelesowskiego pojęcia doświadczenia jako nabytej i za-
prawionej praktyką zdolności do precyzyjnej orientacji, jako znajomości
stosunków w zakresie działań i rzeczy 18. Posiadanie tego doświadczenia
jest dla Panofsky’ego światowożyciowym (Lebensweltliche) apriori rozu-
mienia dzieł i zarazem naukowej interpretacji. Ujęcie to bliskie jest Hus-
serlowi, który powie niewiele później:
„Powrót do doświadczenia jest powrotem do »świata życia«, tj. świata, w któ-
rym wciąż żyjemy i który daje podstawę każdemu poznawczemu dokonaniu i każ-
demu naukowemu stwierdzeniu” ,9.
14 E. Panofsky, Inhaltsdeutung op. cit., s. 88.
15 Ibidem, s. 86.
16 G. Simmel, Das Problem der historischen Zeit, Berlin 1916 Philosophische
Vorträge, veröffentlicht von der Kantgesellschaft, Nr. 12). s. 5 i n., 12. E. P a n o f-
sky przywołuje tę pracę Simmela w artykule z 1927 r. Zum Problem der histori-
schen Zeit, w: tenże, Aufsätze op. cit., s. 77 - 83.
17 F. As t, Grundlinien der Grammatik, Hermeneutik und Kritik, Landshut
1808, s. 167 n.: „Wszelkie rozumienie i pojmowanie nie tylko obcego świata, lecz
w ogóle inności jest po prostu niemożliwe bez pierwotnej jedności i jednakowości
wszelkiego ducha i bez pierwotnej jedności wszystkich rzeczy w duchu”. Por. na
ten temat P. Szondi, Einführung in die literarische Hermeneutik, wyd. J. Boilack
i H. Stierlin, Frankfurt ami M. 1975, s. 139 in.
18 F. K a m b a r t e 1, Erfahrung und Struktur. Bausteine zu einer Kritik des
Empirismus und Formalismus, Frankfurt am. M. 1968, s. 56 in.; J. Mittelstraß,
Erfahrung und Begründung, w: tenże, Die Möglichkeit von Wissenschaft, Frankfurt
am. M. 1974, s. 69 n.
19 E. Husserl. Erfahrung und Urteil. Untersuchungen zur Genealogie der