Instytut Historii Sztuki <Posen> [Hrsg.]: Artium Quaestiones (3.1986)

232

RECENZJE I OMÓWIENIA.

„Kuriera Warszawskiego” zanotował: „Wybitną zaletą przedstawienia była świetna-,
portretowość niektórych typów tragedii. Taki Stańczyk Kamińskiego, taki Hetman
Janusza, taki Wernyhora Skarżyńskiego — to arcydzieła malarstwa, ale słowo było
chwilami słabsze niż maska, ruch, wyraz”24. Przytoczone tu relacje mówią nie-
tylko o stylu spektaklu, ale również pewnego rodzaju teatru i związanego z nim.
aktorstwa.
Obraz polskiego posępnego błazna z uświęconym tradycją gestem wspartej na
ręce głowy podobnie jak przedstawiony uprzednio, choć w innym znaczeniu i wy-
miarze prowokuje do pytań o pozaartystyczne funkcje sztuki (il. 12).
Te dwie, pośpiesznie naszkicowane linie przecinają się w naszym metaforycz-
nym, jak go określiłem, portrecie aktorskiego Everymana. Jako prowincjusz, aktor
lalek, człowiek z nizin społecznej i zawodowej hierarchii praktykuje Codzienny-
trud zawodu błazna z nieuchronnym, a przecież zawsze oczyszczającym, bo pełnym
dystansu wobec siebie i świata, ryzykiem śmieszności, ale przez pamięć posępnej
zadumy Stańczyka nie obce są mu również i gesty kapłańskie. Oby nigdy nie dał
się złapać w pułapkę fałszywej, bo cudzej powagi i zewnętrznych atrybutów czczej]
władzy, najdalszych od gorzkiej mądrości wszelkiego błazeństwa.
Wojciech Lipowicz

OMÓWIENIE DYSKUSJI

I. Dyskusja toczyła się wokół tematyki ujętej w tytule proponowanego semi-
narium „Teatr, teatralność, teatralizacja w kulturze artystycznej XIX wieku”* 1.
Liczne wypowiedzi odnosiły się do problematyki interpretacji dzieła sztuki, a w
tym kontekście przydatności i adekwatności terminologii teatralnej do badań nad
sztukami plastycznymi (w związku z referatem Wojciecha Lipowicza). Sygnalizowa-
no możliwości opisu zjawisk artystycznych XIX wieku z tego punktu widzenia.
Zgłaszano postulaty badawcze dotyczące architektury i malarstwa.
1. Zastanawiając się nad zakresem problematyki teatralności w sztuce XIX
wieku Maria Poprzęcka zwróciła uwagę, że istnieją różne zagadnienia, które
mogą być rozumiane pod tym pojęciem. Z jednej strony jest to teatralizacja rozu-
miana jako wpływ teatru na pewne strukturalne cechy sztuki XIX wieku. Po
drugie problem teatru — instytucji kluczowej dla ówczesnego miasta i jego kul-
tury. Wreszcie problem przydatności terminologii teatralnej do badań nad sztuką.
Sformułowanie tematu sugerowało, według niej, równoprawność trzech różnych
koncepcji tego problemu i przedstawienie referatów trzech rodzajów. Dyskutowano
również kwestię chronologii wieku XIX. Andrzej B i 11 e r t. sformułował tezę, iż
kres zjawiska teatralizacji jest również kresem pewnej kultury charakterystycznej
dla wieku XIX, w której istotne znaczenie miało publiczne ukazywanie się. Kultura
współczesna jest natomiast kulturą wnętrza i prywatności. Janos Brend el przy-
pomniał, że o ile nie ma rozbieżności w określaniu początku wieku XIX jako

24 Ibidem, s. 323.
1 Dyskusja na seminarium w dniach 5 i 6 października 1979 roku dotyczyła m.in., zgod-
nie ze zwyczajem przyjętym przez organizatorów, proponowanego tematu następnego spot-
kania.