Instytut Historii Sztuki <Posen> [Hrsg.]: Artium Quaestiones (4.1990)

S. I. WITKIEWICZ WOBEC FOTOGRAFII

43

Okres wstępnych, może nawet bezładnych poszukiwań, przebiegający pod znalciem
dominacji ojca, zakończył się dla Witkacego w pierwszych latach XX wieku. Wówczas
rozpoczął się okres zupełnie samodzielnych penetracji artystycznych i filozoficznych,
który trwał do roku 1918 (mniej więcej do końca I wojny światowej). Jego następstwem
był trzeci i ostatni, a zarazem najdłuższy okres, przerwany śmiercią Witkacego —
okres, w którym jego twórczość osiągnęła dojrzałość. W dziedzinie fotografii Witkacy
porzucił wówczas wypracowane poprzednio środki wyrazu, wykorzystując zdobyte
umiejętności do szukania nowych. Jednakże następujące zmiany, tak charakte-
rystyczne dla poszczególnych etapów, nie dotyczyły wszystkich rodzajów fotografii
Witkacego. Poza głównym nurtem tej twórczości pozostał nieprzerwany ciąg repro-
dukcji fotograficznych,towarzyszącychjego dokonaniom artystycznym. W momencie,
w którym się pojawiają, Witkacy ma już za sobą doświadczenia „rejestrowania”
otaczającej rzeczywistości, jej źywej natury, pod czujnym okiem ojca-pedagoga.
Reprodukcje obrazów olejnych i temperowych oraz rysunków Witkacego przesyłane
były ojcu do oceny od samego początku — pierwsze lata XX w. — stanowiły wobec
zdjęć krajobrazowych nurt równoległy, do pewnego stopnia samodzielny. Nie istniały
między nimi wzajemne inspiracje, a jedyną cechą współną było postawione przed nimi
zadanie dokumentowania wybranych obiektów. Jednak reprodukcje na przestrzeni
wielu lat również podlegały ewolucji, chociaż ich podstawowe zadanie pozostało bez
zmian. Początkowo rejestrowały na przykładzie studiów malarskich i wprawek postę-
py czynione przez młodego Witkacego, by później stać się dokumentem twórczości
dojrzałej, którą artysta w ten sposób chronił przed zniszczeniem bądź rozproszeniem.
Jednocześnie autorski obowiązek reprodukowania dzieł przeszedł na posiadacza,
który w zamian za zaszczyt umieszczenia ich w swej kolekcji winien zagwarantować
twórcy nie tylko pewność co do właściwego zabezpieczenia i eksponowania prac,
ale również dostarczyć replikę w postaci zdjęcia. Witkacy wielokrotnie wręcz do-
magał się takiej reprodukcji (szczególnie od klientów Firmy Portretowej), gdyż jak
sam wyznawał miał „manię, aby wszystkie tego gatunku rzeczy mieć zawsze przy sobie
w formie fotografii” 10. Nie było dla niego przy tym ważne, kto był wykonawcą
zdjęcia. Pierwsze z nich, robione bardziej na użytek ojca niż z własnej potrzeby,
wyszły spod jego ręki (być może pomagał mu w tym któryś z przyjaciół), późniejsze
miały przypadkowych autorów. Przeznaczone były do „kolekcji własnej” Witkacego,
obrazującej aktualny stan jego „produkcji” artystycznej i z natury rzeczy nie wymaga-
ły jednolitości stylowej.

Wróciwszy do wyróżnionego wcześniej drugiego okresu twórczości Witkacego

a nie z niezgodności postaw. Charakterystyczne, że możliwość przezwyciężenia tych sprzeczności
widział nie w zmianie własnego stanowiska, ale w przyznaniu mu racji przez ojca, którego ten
„krok naprzód” miał „zaprowadzić do uznania Czystej Formy jako takiej” (St. I. Witkiewicz,
Bilans formizmu, w: tegoż, Pisma filozoficzne i estetyczne, t. 2, Warszawa 1976, s. 140).

10 Listy Stanislawa Ignacego Witkiewicza do Heleny Czerwijowskiej op. cit., list z dnia
11 IV 1911, s. 21.