DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Bakuła, Bogusław: Obrazy w obrazach: o pewnym metatekstowym zjawisku kultury
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28097#0074
60
B. BAKUŁA
kompozycyjne. Kompozycja Segala odznacza się silną semiotyzacją ulcładu; pizede
wszystkim narzuca naszej uwadze współistnienie dwóch opozycyjnych modeli
przestrzeni — ich paralelizm.
Roman Jacobson proponował uznać za czwarty rodzaj znaku — chwyt artystycz-
ny. „Paralelizm jako charakterystyczna cecha każdego chwytu artystycznego — pi-
sał — jest operacją odnoszącą pewien fakt semiotyczny do innego. ekwiwalentnego
mu w obrębie danego kontekstu, również wtedy gdy samo odniesienie pozostaje
tylko domyślne, eliptyczne” łl.
Z procesu podwajania znaków Jurij Łotman wywodzi genezę mitóv/ o pochodzeniu
sztuki: rytm jako wytwór echa, malarstwo jako obwiedziony węglem cień na skalnej
ścianie 12. „Obraz w obrazie”, będąc podwojeniem każdej relacji: opozycyjność
wewnętrzna i równoczesność związku co najmniej jednej podprzestrzeni dzieła
z tekstenr naśladowanym, zewnętrznym, wydaje się obszarenr stosunków semio-
tycznych w stanie czystym, jakby wcieloną ideą chwytu artystycznego w rozumieniu
Jacobsona. „Obraz w obrazie” jest semiotyką przedmiotową, któia jawność we-
wnętrznych i międzytekstowych operacji czyni zasadą swojego oddziaływania na
odbiorcę.
W kompozycji Segala można wyodrębnić trzy narzucające się układy paralelne:
międzytekstowe: (1) obraz — inne obrazy, (2) figura — desygnat; wewnątrztekstowy:
(3) figura — obraz.
1) Wyjdźmy od konkluzji. Segal pyta, czym jest tutaj znane i cenne dzieło sztuki.
Wyłącznie sobą, czy też może cytatem własnej sytuacji lub znakiem określonego kodu
artystycznego? Nie ułega wątpliwości, że oryginał rozdwaja sens własnej obecności.
Wskazuje przede wszystkim na siebie, ale też stawia się w roli reprezentanta innych
tekstów (obraz — inne obrazy, a więc nie tylko „der Tekst”, ale i „ein Tekst”).
Pełni więc funkcje znaku przedstawiającego malarski system. Wprowadzona w ten
sposób do horyzontu poznawczego kompozycji Segala semiotyczna samoświadomość
ujawnia się jako denronstracja gry między tekstenr-procesem a systemenr w innym
tekście 13. W ten sposób wszystkie kategorie dyskursu funkcjonują równocześnie
i zarazem inaczej. Tekst wydaje się wcześniejszy od systemu, ale tenże w swoisty spo-
sób „wykalkulowuje” się z niego 14. Przygniatająca siła „mówienia”, jaką posiada
dzieło Mondriana wnrontowane w strukturę innego dzieła na zasadzie empirycznego
11 J. Łotman, O metajazykie tipologiczeskich opisanijkultury, „Trudy po znakowym sistie-
mam” T. 4, Tartu 1969, s. 465.
12 J. Łotman, Tiekst w tiekstie, w: Tiekst w tiekstie, „Trudy po znakowym sistiemam” T.
14, Tartu 1981, s. 14.
13 Pojęcie tekstu jako procesu bliskie jest wielu badaczom z kręgu językoznawstwa struktu-
ralnego i semiologii (Hjelmslev, Kristeva, Łotman, Todorov i in.). Traktują oni zjawiska kultu-
rowe jako nieprzerwany proces tworzenia znaczeń. Tekst okazuje się zjawiskiem dopuszczającym
wielość różnych odczytań w przestrzeni intertekstualnej.
14 J. Łotman, Tiekst w tiekstie, op. cit., s. 5.
B. BAKUŁA
kompozycyjne. Kompozycja Segala odznacza się silną semiotyzacją ulcładu; pizede
wszystkim narzuca naszej uwadze współistnienie dwóch opozycyjnych modeli
przestrzeni — ich paralelizm.
Roman Jacobson proponował uznać za czwarty rodzaj znaku — chwyt artystycz-
ny. „Paralelizm jako charakterystyczna cecha każdego chwytu artystycznego — pi-
sał — jest operacją odnoszącą pewien fakt semiotyczny do innego. ekwiwalentnego
mu w obrębie danego kontekstu, również wtedy gdy samo odniesienie pozostaje
tylko domyślne, eliptyczne” łl.
Z procesu podwajania znaków Jurij Łotman wywodzi genezę mitóv/ o pochodzeniu
sztuki: rytm jako wytwór echa, malarstwo jako obwiedziony węglem cień na skalnej
ścianie 12. „Obraz w obrazie”, będąc podwojeniem każdej relacji: opozycyjność
wewnętrzna i równoczesność związku co najmniej jednej podprzestrzeni dzieła
z tekstenr naśladowanym, zewnętrznym, wydaje się obszarenr stosunków semio-
tycznych w stanie czystym, jakby wcieloną ideą chwytu artystycznego w rozumieniu
Jacobsona. „Obraz w obrazie” jest semiotyką przedmiotową, któia jawność we-
wnętrznych i międzytekstowych operacji czyni zasadą swojego oddziaływania na
odbiorcę.
W kompozycji Segala można wyodrębnić trzy narzucające się układy paralelne:
międzytekstowe: (1) obraz — inne obrazy, (2) figura — desygnat; wewnątrztekstowy:
(3) figura — obraz.
1) Wyjdźmy od konkluzji. Segal pyta, czym jest tutaj znane i cenne dzieło sztuki.
Wyłącznie sobą, czy też może cytatem własnej sytuacji lub znakiem określonego kodu
artystycznego? Nie ułega wątpliwości, że oryginał rozdwaja sens własnej obecności.
Wskazuje przede wszystkim na siebie, ale też stawia się w roli reprezentanta innych
tekstów (obraz — inne obrazy, a więc nie tylko „der Tekst”, ale i „ein Tekst”).
Pełni więc funkcje znaku przedstawiającego malarski system. Wprowadzona w ten
sposób do horyzontu poznawczego kompozycji Segala semiotyczna samoświadomość
ujawnia się jako denronstracja gry między tekstenr-procesem a systemenr w innym
tekście 13. W ten sposób wszystkie kategorie dyskursu funkcjonują równocześnie
i zarazem inaczej. Tekst wydaje się wcześniejszy od systemu, ale tenże w swoisty spo-
sób „wykalkulowuje” się z niego 14. Przygniatająca siła „mówienia”, jaką posiada
dzieło Mondriana wnrontowane w strukturę innego dzieła na zasadzie empirycznego
11 J. Łotman, O metajazykie tipologiczeskich opisanijkultury, „Trudy po znakowym sistie-
mam” T. 4, Tartu 1969, s. 465.
12 J. Łotman, Tiekst w tiekstie, w: Tiekst w tiekstie, „Trudy po znakowym sistiemam” T.
14, Tartu 1981, s. 14.
13 Pojęcie tekstu jako procesu bliskie jest wielu badaczom z kręgu językoznawstwa struktu-
ralnego i semiologii (Hjelmslev, Kristeva, Łotman, Todorov i in.). Traktują oni zjawiska kultu-
rowe jako nieprzerwany proces tworzenia znaczeń. Tekst okazuje się zjawiskiem dopuszczającym
wielość różnych odczytań w przestrzeni intertekstualnej.
14 J. Łotman, Tiekst w tiekstie, op. cit., s. 5.