DOI Heft:
Przekłady
DOI Artikel:Imdahl, Max; Żuchowski, Tadeusz J. [Übers.]: Giotto: z zagadnień ikonicznej struktury sensu
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28097#0148
116
M. IMDAHL
zie tym brakuje tak istotnej zgodności upływu czasu, trwania i momentu. Brak nawet
scenicznego efektu czasowego; micdzy planem pierwszym a środkowym i między
górą a dołem nie ma również wyraźnego zróżnicowania. Kobiety, a także odsuwający
z grobu kamień nie patrzą mimo Jezusa, lecz przygłądają się, jak ten czyni cud,
a między Jezusem a Łazarzem nie działają żadne postacie o dwustronnej orientacji. Nie
ma więc żadnych figur zawiasowych, a tym bardziej żadnej grupy zawiasowej. O ile
więc w scenie nastąpiła redukcja do — chciałoby się powiedzieć — fałszywej równo-
czesności, to, jeżeli chodzi o planimetryczną makrostrukturę obrazu, mamy do czynie-
nia z dającą się ogarnąć symultanicznie całością jedynie w ograniczonym sensie. Czy-
telność kompozycji jako całości została osłabiona, ponieważ iinia wzgórza grobowego
utraciła swoją dominującą funkcję — członowanie przedstawienia — wskutek wpro-
wadzenia drugiego wzgórza, którego linia biegnąc w kierunku przeciwnym, konkuruje
w obrazie z pierwszą. W równym stopniu osłabiona została władcza siła gestu Je-
zusa. Gest został podporządkoWany linii wzgórza grobowego, ponieważ ukazuje się
pod horyzontem a nie, jak u Giotta, nad nim, na tle nieba. I wreszcie, Jezus stoi zu-
pełnie frontalnie, to znaczy jest pozbawiony owego skrętu, a tym samym nie wyraża
aktualnej, osiągającej punkt kulminacyjny aktywności ruchowej wobec Łazarza.
Obraz Wskrzeszenie Lazarza Giotta (il. 8) jest pewną ofertą wizualną, której
w żaden sposób nie da się zastąpić ani pozaikonicznymi możliwościami unaoczniania,
ani też już przyswojonymi oczekiwaniami doświadczeó, uwarunkowanymi przez
opowiadanie. O zależności między tekstem a obrazem można powiedzieć z pewnością
tylko to, że obraz opiera się na tekście; powołanie się na tekst (Textreferenz) jest poza
dyskusją Jednak obrazu Giotta, jako opisanej oferty wizualnej, nie da się już spro-
wadzić do zwykłego, prostego powołania się na tekst, raczej on poza tekst już wy-
szedł. To wyjście poza zwykłe powoływanie się ujawnia się również w samym temacie.
Bowiem jeśli spojrzymy, dla przykładu, na linię wzgórza grobowego z punktu widze-
nia odniesieó do tematu to jest ona w obrazie: po pierwsze — po prostu linią wzgórza
grobowego, a jako taka staje się po drugie — określeniem lokalizacji danej sceny.
Będąc linią wzgórza i okreśłająclokalizacjęscenyjest po trzecie — istotną dla makro-
struktury wartością kompozycyjną, jako taka zaś jest tym, co po czwarte — maksy-
malnie intensyfikuje gest Jezusa. W dwóch ostatnich funkcjach linia wzgórza jest
elementem, dzięki któremu można zobrazować strukturę czasu odmienną od tej,
którą oferuje język. W związku z tym linia wzgórza grobowego nie ma nic wspólnego
z jakimkolwiek odniesieniem do tekstu. Jest jasne, że obraz z Asyżu wykazuje o wiele
mniej złożoną ikoniczną strukturę znaczenia, jakkolwiek uwarunkowania ikono-
graficzne i ikonologiczne mogą być takie same.
Swiadomość boskiej wszechmocy Jezusa, która istnieje zarówno w jakimś czasie,
jak i póza czasem jest oczywiście prawdą wiary przekazaną w tekstach i oczywiście
ta prawda jest podstawą dla obrazu Giotta, jako obrazu przedstawiającego wydarze-
nia z dziejów zbawienia. Natomiast osiągnięciem Giotta w tym obrazie jest to, że
następuje tu przekształcenie tej prawdy — uwarunkowanej jak zawsze tekstem i ze
względu na to tekstowe uwarunkowanie nieoglądowej — w coś, co dzięki swej wi-
M. IMDAHL
zie tym brakuje tak istotnej zgodności upływu czasu, trwania i momentu. Brak nawet
scenicznego efektu czasowego; micdzy planem pierwszym a środkowym i między
górą a dołem nie ma również wyraźnego zróżnicowania. Kobiety, a także odsuwający
z grobu kamień nie patrzą mimo Jezusa, lecz przygłądają się, jak ten czyni cud,
a między Jezusem a Łazarzem nie działają żadne postacie o dwustronnej orientacji. Nie
ma więc żadnych figur zawiasowych, a tym bardziej żadnej grupy zawiasowej. O ile
więc w scenie nastąpiła redukcja do — chciałoby się powiedzieć — fałszywej równo-
czesności, to, jeżeli chodzi o planimetryczną makrostrukturę obrazu, mamy do czynie-
nia z dającą się ogarnąć symultanicznie całością jedynie w ograniczonym sensie. Czy-
telność kompozycji jako całości została osłabiona, ponieważ iinia wzgórza grobowego
utraciła swoją dominującą funkcję — członowanie przedstawienia — wskutek wpro-
wadzenia drugiego wzgórza, którego linia biegnąc w kierunku przeciwnym, konkuruje
w obrazie z pierwszą. W równym stopniu osłabiona została władcza siła gestu Je-
zusa. Gest został podporządkoWany linii wzgórza grobowego, ponieważ ukazuje się
pod horyzontem a nie, jak u Giotta, nad nim, na tle nieba. I wreszcie, Jezus stoi zu-
pełnie frontalnie, to znaczy jest pozbawiony owego skrętu, a tym samym nie wyraża
aktualnej, osiągającej punkt kulminacyjny aktywności ruchowej wobec Łazarza.
Obraz Wskrzeszenie Lazarza Giotta (il. 8) jest pewną ofertą wizualną, której
w żaden sposób nie da się zastąpić ani pozaikonicznymi możliwościami unaoczniania,
ani też już przyswojonymi oczekiwaniami doświadczeó, uwarunkowanymi przez
opowiadanie. O zależności między tekstem a obrazem można powiedzieć z pewnością
tylko to, że obraz opiera się na tekście; powołanie się na tekst (Textreferenz) jest poza
dyskusją Jednak obrazu Giotta, jako opisanej oferty wizualnej, nie da się już spro-
wadzić do zwykłego, prostego powołania się na tekst, raczej on poza tekst już wy-
szedł. To wyjście poza zwykłe powoływanie się ujawnia się również w samym temacie.
Bowiem jeśli spojrzymy, dla przykładu, na linię wzgórza grobowego z punktu widze-
nia odniesieó do tematu to jest ona w obrazie: po pierwsze — po prostu linią wzgórza
grobowego, a jako taka staje się po drugie — określeniem lokalizacji danej sceny.
Będąc linią wzgórza i okreśłająclokalizacjęscenyjest po trzecie — istotną dla makro-
struktury wartością kompozycyjną, jako taka zaś jest tym, co po czwarte — maksy-
malnie intensyfikuje gest Jezusa. W dwóch ostatnich funkcjach linia wzgórza jest
elementem, dzięki któremu można zobrazować strukturę czasu odmienną od tej,
którą oferuje język. W związku z tym linia wzgórza grobowego nie ma nic wspólnego
z jakimkolwiek odniesieniem do tekstu. Jest jasne, że obraz z Asyżu wykazuje o wiele
mniej złożoną ikoniczną strukturę znaczenia, jakkolwiek uwarunkowania ikono-
graficzne i ikonologiczne mogą być takie same.
Swiadomość boskiej wszechmocy Jezusa, która istnieje zarówno w jakimś czasie,
jak i póza czasem jest oczywiście prawdą wiary przekazaną w tekstach i oczywiście
ta prawda jest podstawą dla obrazu Giotta, jako obrazu przedstawiającego wydarze-
nia z dziejów zbawienia. Natomiast osiągnięciem Giotta w tym obrazie jest to, że
następuje tu przekształcenie tej prawdy — uwarunkowanej jak zawsze tekstem i ze
względu na to tekstowe uwarunkowanie nieoglądowej — w coś, co dzięki swej wi-