DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Kostowski, Jakub: Sztuka śląska wobec husytyzmu: późnogotyckie świadectwa malarskie
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28178#0043
SZTUKA ŚLĄSKA WOBEC HUSYTYZMU
33
eksponowanych jako sojuszników w walce toczonej na Ziemi i w Niebie
przez milites Christi^. Rolę męczeńskiej śmierci za wiarę i Kościół
podkreślały w Brzegu i Krzyżowicach eucharystyczne, mistyczno-sym-
boliczne wyobrażenia Arboris Vitae, które wzbogacono o przedstawie-
nie Męczeństwa Dziesięciu Tysięcy oraz wyobrażenie klęczącego pod
Żywym Drzewem Krzyża ich wodza św. Achacjusza^.
W Krzyżownicach i Strzelnikach w skład programów wchodziły
samodzielne, bardzo rozbudowane przedstawienia Pokłonów Trzech
Króli. Wolno traktować je jako wyraz poparcia dla powszechnego
Kościoła ze strony świeckich feudałów, podobnie jak przedstawienie
w Brzegu księcia i duchownego podtrzymujących ponad (zamurowa-
nym obecnie) sakramentarium Veraicon. Natomiast wyobrażenie
w Krzyżowicach i Strzelnikach św. Józefa pracującego w warsztacie
stolarskim miało wyjaśniać jego rolę w dziele zbawienia*'.
W Pogorzeli powtórzony został prawie dosłownie ten sam schemat
przedstawieniowy. Nad adorowaną przez parę aniołów klęczących ze
świecami niszą sakramentarium wyobrażono Męża Boleści z narzędzia-
mi Pasji. Wokół przedstawiono sceny z życia Marii i Chrystusa, z wyeks-
ponowanym na wschodniej ścianie prezbiterium Zwiastowaniem i cent-
ralnie umieszczonym Nawiedzeniem. Ich połączenie z przedstawionym
tuż obok na południowej ścianie Narodzeniem miało wykazywać wier-
nym, iż ciało Chrystusa rozwinęło się w ciele ludzkiej matki,
a więc jego ciało i krew, obecnie ofiara i sakramenty codziennej mszy
świętej, odpowiadają realnym właściwościom natury ludzkiej (il. 5)^.
Podobny repertuar motywów zastosowany został także w kaplicy przy
zachodnim przęśle nawy południowej kościoła franciszkanów w Opolu.
Tak jak w Strzelnikach i Pogorzeli, poprzez cykl pasyjny zgodnie ze
średniowieczną liturgią mszy pojmowanej alegorycznie jako ,,memoria
et representatio passionis" — ukazano ponawianą w eucharystii his-
Zlat: Brzeg..., s. 170-172. Nt. idei,,miles Christi" w przedhusyckich Czechach, zob.: W.
Iwańczak: Tropem rycerskiej przygody. Wzorzec rycerski w piśmiennictwie czeskim XIV
wieku, Warszawa 1985, s. 241-271.
Karłowska-Kamzowa: Brzeskie malowidła ścienne..., s. 209; taż, Malarstwo śląskie..., s.
76; Gotyckie malarstwo ścienne ..., s. 92. Nt. znaczeń i ikonografii przedstawienia, zob.: G.
Schiller, Ikonographie der christlichen Kunst. Bd. II. Giitersloh 1968, s. 146; Lexikon der
christlichenlkonographie. Bd.V. Freiburg i.Br. 1973. szp. 16-21. Treść legendy przytacza M.
Michnowska: Malowidła ścienne z XIV w. w kościele św. Jakuba w Toruniu. Towarzystwo
Naukowe w Toruniu, Prace Wydziału Filologiczno-Filozoficznego. T. XV, z. 3. Teka
Komisji Historii Sztuki III. Toruń 1965, s. 41 nn.
Karłowska-Kamzowa: Brzeskie malowidła ścienne..., s. 221 nn.; J. Kębłowski: Polska
sztuka gotycka. Warszawa 1983, s. 209.
^ Por.: Z. Kępiński: Wit Stwosz w starciu ideologii religijnych Odrodzenia. Ołtarz
Salwatora. Wrocław-Warszawa-Kraków 1969. s. 69; tenże: Wit Stwosz. Warszawa 1981, s. 90.
33
eksponowanych jako sojuszników w walce toczonej na Ziemi i w Niebie
przez milites Christi^. Rolę męczeńskiej śmierci za wiarę i Kościół
podkreślały w Brzegu i Krzyżowicach eucharystyczne, mistyczno-sym-
boliczne wyobrażenia Arboris Vitae, które wzbogacono o przedstawie-
nie Męczeństwa Dziesięciu Tysięcy oraz wyobrażenie klęczącego pod
Żywym Drzewem Krzyża ich wodza św. Achacjusza^.
W Krzyżownicach i Strzelnikach w skład programów wchodziły
samodzielne, bardzo rozbudowane przedstawienia Pokłonów Trzech
Króli. Wolno traktować je jako wyraz poparcia dla powszechnego
Kościoła ze strony świeckich feudałów, podobnie jak przedstawienie
w Brzegu księcia i duchownego podtrzymujących ponad (zamurowa-
nym obecnie) sakramentarium Veraicon. Natomiast wyobrażenie
w Krzyżowicach i Strzelnikach św. Józefa pracującego w warsztacie
stolarskim miało wyjaśniać jego rolę w dziele zbawienia*'.
W Pogorzeli powtórzony został prawie dosłownie ten sam schemat
przedstawieniowy. Nad adorowaną przez parę aniołów klęczących ze
świecami niszą sakramentarium wyobrażono Męża Boleści z narzędzia-
mi Pasji. Wokół przedstawiono sceny z życia Marii i Chrystusa, z wyeks-
ponowanym na wschodniej ścianie prezbiterium Zwiastowaniem i cent-
ralnie umieszczonym Nawiedzeniem. Ich połączenie z przedstawionym
tuż obok na południowej ścianie Narodzeniem miało wykazywać wier-
nym, iż ciało Chrystusa rozwinęło się w ciele ludzkiej matki,
a więc jego ciało i krew, obecnie ofiara i sakramenty codziennej mszy
świętej, odpowiadają realnym właściwościom natury ludzkiej (il. 5)^.
Podobny repertuar motywów zastosowany został także w kaplicy przy
zachodnim przęśle nawy południowej kościoła franciszkanów w Opolu.
Tak jak w Strzelnikach i Pogorzeli, poprzez cykl pasyjny zgodnie ze
średniowieczną liturgią mszy pojmowanej alegorycznie jako ,,memoria
et representatio passionis" — ukazano ponawianą w eucharystii his-
Zlat: Brzeg..., s. 170-172. Nt. idei,,miles Christi" w przedhusyckich Czechach, zob.: W.
Iwańczak: Tropem rycerskiej przygody. Wzorzec rycerski w piśmiennictwie czeskim XIV
wieku, Warszawa 1985, s. 241-271.
Karłowska-Kamzowa: Brzeskie malowidła ścienne..., s. 209; taż, Malarstwo śląskie..., s.
76; Gotyckie malarstwo ścienne ..., s. 92. Nt. znaczeń i ikonografii przedstawienia, zob.: G.
Schiller, Ikonographie der christlichen Kunst. Bd. II. Giitersloh 1968, s. 146; Lexikon der
christlichenlkonographie. Bd.V. Freiburg i.Br. 1973. szp. 16-21. Treść legendy przytacza M.
Michnowska: Malowidła ścienne z XIV w. w kościele św. Jakuba w Toruniu. Towarzystwo
Naukowe w Toruniu, Prace Wydziału Filologiczno-Filozoficznego. T. XV, z. 3. Teka
Komisji Historii Sztuki III. Toruń 1965, s. 41 nn.
Karłowska-Kamzowa: Brzeskie malowidła ścienne..., s. 221 nn.; J. Kębłowski: Polska
sztuka gotycka. Warszawa 1983, s. 209.
^ Por.: Z. Kępiński: Wit Stwosz w starciu ideologii religijnych Odrodzenia. Ołtarz
Salwatora. Wrocław-Warszawa-Kraków 1969. s. 69; tenże: Wit Stwosz. Warszawa 1981, s. 90.