DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Kostowski, Jakub: Sztuka śląska wobec husytyzmu: późnogotyckie świadectwa malarskie
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28178#0045
SZTUKA ŚLĄSKA WOBEC HUSYTYZMU
35
Chrystusa oprawców trzyma husycką pawęż^. Powtórzono to w zaled-
wie kilka lat później w scenie Ecce Homo na południowej ścianie nawy
(il. 5). Także i tu w tłumie niewiernych i żołdaków otacżających
przewyższającego ich kilkakrotnie wielkością umęczonego Chrystusa,
stojący na pierwszym planie żołnierz niczym swój atrybut trzyma
husycką pawęż, a w przedstawionym poniżej Zmartwychwstaniu jeden
ze strażników grobu uzbrojony jest w cep (il. 6). W Pogorzeli powstałe
w tym samym czasie w prezbiterium sceny z życia Marii i Chrystusa
zamknięto wielkim, obejmującym całe przęsło południowej ściany
Ukrzyżowaniem. Stojących tu pod krzyżem oprawców przedstawiono
jak wojska husyckie^, a wśród ,,prezentowanej" broni drzewcowej
i obuchowej wyróżnia się wyraźnie husycki cep bojowy i — być może
— kiścień (il. 7). W Opolu, w furcie wyobrażonej na południowej ścianie
kaplicy Ogrójca, stoi Judasz wraz z kohortą żołnierzy, spośród których
jeden także trzyma cep z charakterystycznie zwisającym bijakiem
(il. .
Obok bardzo rozbudowanego programu eucharystycznego i problemu
walki w obronie wiary w omawianych malowidłach uderza niezwykła na
Śląsku prezentacja dworskiego ceremoniału. Wykwintny feudalny
45-46; Z. Żygulski jun., Broń w dawnej Polsce na tle uzbrojenia Europy i Bliskiego
Wschodu. Warszawa 1982, s. 98,119. Por.: Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie. Album
zbiorów wieku XXV. Warszawa 1960, il. na s. 10 (Nr 48 MWP).
^ Gradowski, Żygulski jun.; op. cit., s. 88; Żygulski jun., op. cit.,s. 118. Zob.: V. Denkstein:
Pavezy ceskeho typu. 1. Studie k dejinem husitske vojenske tradice, jejiho rozśireni a vlivu
v 15. stoletl. Sbornik Narodniho muzea v Praze XVI, 1962. R.A - Historie, ć. 4-5, s. 206: nr 44
(Śląsk, 3. ćw. XV w., nr inw. 1379 MWP), tabl. 53 i nr 45 (j.w., nr in w. 1380 MWP), tabl. 54;
tenże, Pavezy ceskeho typu. III. Tamże, XIX, 1965, c. 1-5, s. 90-91 (nr 44, 45). Por.:
Kohlhauben, Schlesischer Kulturspiegel im Rahmen der Kunstsammlungen der Stadt
Breslau. Breslau 1935, s. 50-51, il. 41.
2? Karłowska-Kamzowa: Malarstwo śląskie..., s. 64; Gotyckie malarstwo ścienne..., s. 95.
Nadal pozostaje otwartym problem pochodzenia Mistrza z Brzegu (zwanego tak od
pierwszej uchwytnej realizacji), jak i rola ks. Ludwika II brzeskiego w powstaniu całej tej
grupy malowideł, do których - jak się zdaje - wolno włączyć także malowidła opolskie. O ile
bowiem ich formalne podobieństwo (powtarzające się w tych samych ujęciach kom-
pozycyjnych tematy, zwłaszcza w przedstawieniach Dziesięciu Tysięcy, charakterystycz-
ne główki aniołków, operowanie tą samą techniką i gamą barwną) nie jest efektem zbyt
daleko idącej rekonstrukcji, to na podstawie wstępnej analizy formalnej można je
hipotetycznie wiązać z tym warsztatem. Zastanawiająca w tym kontekście jest też nie
odnotowana dotąd sygnatura malarza, umieszczona w 2. ćw. XV w. (?) na pd. stronie
podłucza tęczy w Pogorzeli, przedstawiająca św. Grzegorza w tiarze papieskiej, opat-
rzonego banderolą z fragmentarycznie zachowaną inskrypcją ,,(...) Gregorros ler (...)",
z tarczą herbową o trójdzielnym polu przed nim: u góry, po lewej, ciemna gałązka na
białym tle, po prawej znak cechu malarzy (trzy białe tarcze na czerwonym tle), poniżej
litera W (?) utworzona z dwóch przecinających się liter V. Wokół herbu banderola
z inskrypcją czarną minuskułą gotycką: „(...) Gregorros Alrat maler gm (...) Oppol", zob.:
Kostowski, op. cit., s. 111, 126-128 (kat. 6b), il. 60-63.
35
Chrystusa oprawców trzyma husycką pawęż^. Powtórzono to w zaled-
wie kilka lat później w scenie Ecce Homo na południowej ścianie nawy
(il. 5). Także i tu w tłumie niewiernych i żołdaków otacżających
przewyższającego ich kilkakrotnie wielkością umęczonego Chrystusa,
stojący na pierwszym planie żołnierz niczym swój atrybut trzyma
husycką pawęż, a w przedstawionym poniżej Zmartwychwstaniu jeden
ze strażników grobu uzbrojony jest w cep (il. 6). W Pogorzeli powstałe
w tym samym czasie w prezbiterium sceny z życia Marii i Chrystusa
zamknięto wielkim, obejmującym całe przęsło południowej ściany
Ukrzyżowaniem. Stojących tu pod krzyżem oprawców przedstawiono
jak wojska husyckie^, a wśród ,,prezentowanej" broni drzewcowej
i obuchowej wyróżnia się wyraźnie husycki cep bojowy i — być może
— kiścień (il. 7). W Opolu, w furcie wyobrażonej na południowej ścianie
kaplicy Ogrójca, stoi Judasz wraz z kohortą żołnierzy, spośród których
jeden także trzyma cep z charakterystycznie zwisającym bijakiem
(il. .
Obok bardzo rozbudowanego programu eucharystycznego i problemu
walki w obronie wiary w omawianych malowidłach uderza niezwykła na
Śląsku prezentacja dworskiego ceremoniału. Wykwintny feudalny
45-46; Z. Żygulski jun., Broń w dawnej Polsce na tle uzbrojenia Europy i Bliskiego
Wschodu. Warszawa 1982, s. 98,119. Por.: Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie. Album
zbiorów wieku XXV. Warszawa 1960, il. na s. 10 (Nr 48 MWP).
^ Gradowski, Żygulski jun.; op. cit., s. 88; Żygulski jun., op. cit.,s. 118. Zob.: V. Denkstein:
Pavezy ceskeho typu. 1. Studie k dejinem husitske vojenske tradice, jejiho rozśireni a vlivu
v 15. stoletl. Sbornik Narodniho muzea v Praze XVI, 1962. R.A - Historie, ć. 4-5, s. 206: nr 44
(Śląsk, 3. ćw. XV w., nr inw. 1379 MWP), tabl. 53 i nr 45 (j.w., nr in w. 1380 MWP), tabl. 54;
tenże, Pavezy ceskeho typu. III. Tamże, XIX, 1965, c. 1-5, s. 90-91 (nr 44, 45). Por.:
Kohlhauben, Schlesischer Kulturspiegel im Rahmen der Kunstsammlungen der Stadt
Breslau. Breslau 1935, s. 50-51, il. 41.
2? Karłowska-Kamzowa: Malarstwo śląskie..., s. 64; Gotyckie malarstwo ścienne..., s. 95.
Nadal pozostaje otwartym problem pochodzenia Mistrza z Brzegu (zwanego tak od
pierwszej uchwytnej realizacji), jak i rola ks. Ludwika II brzeskiego w powstaniu całej tej
grupy malowideł, do których - jak się zdaje - wolno włączyć także malowidła opolskie. O ile
bowiem ich formalne podobieństwo (powtarzające się w tych samych ujęciach kom-
pozycyjnych tematy, zwłaszcza w przedstawieniach Dziesięciu Tysięcy, charakterystycz-
ne główki aniołków, operowanie tą samą techniką i gamą barwną) nie jest efektem zbyt
daleko idącej rekonstrukcji, to na podstawie wstępnej analizy formalnej można je
hipotetycznie wiązać z tym warsztatem. Zastanawiająca w tym kontekście jest też nie
odnotowana dotąd sygnatura malarza, umieszczona w 2. ćw. XV w. (?) na pd. stronie
podłucza tęczy w Pogorzeli, przedstawiająca św. Grzegorza w tiarze papieskiej, opat-
rzonego banderolą z fragmentarycznie zachowaną inskrypcją ,,(...) Gregorros ler (...)",
z tarczą herbową o trójdzielnym polu przed nim: u góry, po lewej, ciemna gałązka na
białym tle, po prawej znak cechu malarzy (trzy białe tarcze na czerwonym tle), poniżej
litera W (?) utworzona z dwóch przecinających się liter V. Wokół herbu banderola
z inskrypcją czarną minuskułą gotycką: „(...) Gregorros Alrat maler gm (...) Oppol", zob.:
Kostowski, op. cit., s. 111, 126-128 (kat. 6b), il. 60-63.