DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Kostowski, Jakub: Sztuka śląska wobec husytyzmu: późnogotyckie świadectwa malarskie
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28178#0078
56
J. KOSTOWSKI
ciekawe, malowidło mogło być niemal ilustracją łacińskiego cztero wier-
sza, zachowanego w pochodzącym z tego kościoła zbiorze teologicznych
traktatów z lat 1423-1426: ,,1415. /Anno milleno quindeno quadraque
ceno/ Hus heresim fassus Constancia spargitur assus/Ursus Ieronimus
non tulit ipse minus/Horum zelotes nubido dat Christus nepotes"^.
Niezwykle znamiennym dla sztuki czeskiej zdaje się też być graniczą-
cy z konserwatyzmem powrót do form i schematów wyobrażeniowych
epoki przedhusyckiej"/ Odnowa dewocyjnego obrazu w niezmiennych
i ściśle związanych z dogmatyczną wymową schematach ikonograficz-
nych była bliskim historyzmowi świadomym odwołaniem się do wy-
pracowanych wówczas najdoskonalszych środków wyrazu.
W tyńskim obrazie z 1470 roku Vir Dolorum w cierniowej koronie, jako
kapłan i ofiara, trzyma w lewej ręce kielich, do którego spływa krew,
a prawą wyjmuje z przebitego, obficie krwawiącego boku hostie.
Towarzyszą mu dwaj aniołowie w liturgicznych strojach, podtrzymujący
rozpostarty wokół Chrystusa korporał. Eucharystycznie ponadczasowy
Salvator zwraca się wprost do wiernych słowami ewangelii św.Jana
wytłoczonymi na ramie: „(...) Ego sum panis vivus qui de c(a)elo
descendi. Si q(ui)s manducav(er)it ex hoc pane vi(vet in aeternum)
Obok późnogotyckiej ekspresji dostrzegalny jest tu jeszcze
ściszony liryczny ton pięknego stylu. Wraz z jedną z kolejnych replik
Madonny Svatovitske był on nawiązaniem do tradycji czeskiego malars-
twa tablicowego wywodzących się jeszcze z drugiej połowy XIV wieku,
kiedy to dewocyjne dyptyki z antytetycznie zestawianymi obrazami
Madonny i Bolesnego Chrystusa były wyrazem oficjalnych dążeń Koś-
cioła zwróconym przeciw reformacyjnym ruchom^".
Te same treści wyrażają też dwa powstałe ok. 1500 roku obrazy
ołtarzowe z Donaborowa i Wieruszowa — pogranicza Śląska i Wielkopol-
ski, na których wiecznie żywy w sakramencie ołtarza Zbawiciel wy-
stępuje w asyście angelorum missae w roli szafarza eucharystii.Dając
siebie samego własnymi rękami, wyjmuje z przebitego boku komuni-
kanty, aby je włożyć do trzymanego w drugiej dłoni kielicha*^.
Około połowy XV wieku w sztuce czeskiej nastąpił wyraźny zwrot
w kierunku form stylu pięknego i jego artystycznych tradycji. Pro-
Cyt. wg: P. Spunar: Drobne texty a zpravy z rukopisu. Sbornik Narodniho muzea
v Praze. Rada C - Literami historie. Sv. XI, 1966, ć.2, s. 67: Protihusitske ctyrversi ve
vratislavskem rukopisu UK IQ 94 (Wrocław BU IQ 94, f. 197v.).
Peśina: Studie k malirstvi..., s. 198 nn.
j Peśina: Pozdne goticke deskove malirstvi v Cechach. Praha 1940, s.49-51; Homolka.
Krasa, Menel, Peśina, Petrań: op. cit., s. 181-182; Stare ceske umeni. Sbirky Narodni galerie
v Praze, Jirsky klaśter. Praha 1988, s. 74, nr 66.
'2° Poche, Janaćek, Homolka, Kropaćek, Libal, Stejskal: op. cit., s.439-440, 615.
Kruszelnicki, op. cit., s. 78-80 (il. 1, 2), 147; Dobrzeniecki: Niektóre zagadnienia..., s. 187.
J. KOSTOWSKI
ciekawe, malowidło mogło być niemal ilustracją łacińskiego cztero wier-
sza, zachowanego w pochodzącym z tego kościoła zbiorze teologicznych
traktatów z lat 1423-1426: ,,1415. /Anno milleno quindeno quadraque
ceno/ Hus heresim fassus Constancia spargitur assus/Ursus Ieronimus
non tulit ipse minus/Horum zelotes nubido dat Christus nepotes"^.
Niezwykle znamiennym dla sztuki czeskiej zdaje się też być graniczą-
cy z konserwatyzmem powrót do form i schematów wyobrażeniowych
epoki przedhusyckiej"/ Odnowa dewocyjnego obrazu w niezmiennych
i ściśle związanych z dogmatyczną wymową schematach ikonograficz-
nych była bliskim historyzmowi świadomym odwołaniem się do wy-
pracowanych wówczas najdoskonalszych środków wyrazu.
W tyńskim obrazie z 1470 roku Vir Dolorum w cierniowej koronie, jako
kapłan i ofiara, trzyma w lewej ręce kielich, do którego spływa krew,
a prawą wyjmuje z przebitego, obficie krwawiącego boku hostie.
Towarzyszą mu dwaj aniołowie w liturgicznych strojach, podtrzymujący
rozpostarty wokół Chrystusa korporał. Eucharystycznie ponadczasowy
Salvator zwraca się wprost do wiernych słowami ewangelii św.Jana
wytłoczonymi na ramie: „(...) Ego sum panis vivus qui de c(a)elo
descendi. Si q(ui)s manducav(er)it ex hoc pane vi(vet in aeternum)
Obok późnogotyckiej ekspresji dostrzegalny jest tu jeszcze
ściszony liryczny ton pięknego stylu. Wraz z jedną z kolejnych replik
Madonny Svatovitske był on nawiązaniem do tradycji czeskiego malars-
twa tablicowego wywodzących się jeszcze z drugiej połowy XIV wieku,
kiedy to dewocyjne dyptyki z antytetycznie zestawianymi obrazami
Madonny i Bolesnego Chrystusa były wyrazem oficjalnych dążeń Koś-
cioła zwróconym przeciw reformacyjnym ruchom^".
Te same treści wyrażają też dwa powstałe ok. 1500 roku obrazy
ołtarzowe z Donaborowa i Wieruszowa — pogranicza Śląska i Wielkopol-
ski, na których wiecznie żywy w sakramencie ołtarza Zbawiciel wy-
stępuje w asyście angelorum missae w roli szafarza eucharystii.Dając
siebie samego własnymi rękami, wyjmuje z przebitego boku komuni-
kanty, aby je włożyć do trzymanego w drugiej dłoni kielicha*^.
Około połowy XV wieku w sztuce czeskiej nastąpił wyraźny zwrot
w kierunku form stylu pięknego i jego artystycznych tradycji. Pro-
Cyt. wg: P. Spunar: Drobne texty a zpravy z rukopisu. Sbornik Narodniho muzea
v Praze. Rada C - Literami historie. Sv. XI, 1966, ć.2, s. 67: Protihusitske ctyrversi ve
vratislavskem rukopisu UK IQ 94 (Wrocław BU IQ 94, f. 197v.).
Peśina: Studie k malirstvi..., s. 198 nn.
j Peśina: Pozdne goticke deskove malirstvi v Cechach. Praha 1940, s.49-51; Homolka.
Krasa, Menel, Peśina, Petrań: op. cit., s. 181-182; Stare ceske umeni. Sbirky Narodni galerie
v Praze, Jirsky klaśter. Praha 1988, s. 74, nr 66.
'2° Poche, Janaćek, Homolka, Kropaćek, Libal, Stejskal: op. cit., s.439-440, 615.
Kruszelnicki, op. cit., s. 78-80 (il. 1, 2), 147; Dobrzeniecki: Niektóre zagadnienia..., s. 187.