DOI Heft:
Przekłady
DOI Artikel:Baxandall, Michael; Wilczyńska, Elżbieta [Übers.]: Prawda a inne kultury: "Chrzest Chrystusa" Piera della Francesca
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28178#0178
140
M. BAXANDALL
jedynie tułuścitci/. Istnieje wiele dróg właściwych, które zwykle zbiegają
się w normalnym procesie odbioru. Postawiony problem dotyczył raczej
— przy założeniu, iż nie możemy całkowicie wyeliminować z osobistego
odbioru obrazów historycznie umotywowanego uczucia ich celowego
autorstwa — tego, co właściwie dzieje się w naszej świadomości, oraz
możliwości rozwinięcia w sobie tego stanu bez popadania w irracjonal-
ność i dowolność. Przekonaliśmy się, że jest realna pod warunkiem
zachowania w pamięci ograniczeń i osobliwego statusu własnych zabie-
gów. Metoda krytyki wnioskującej o intencji pozostaje pod wieloma
względami umowna (por. Wstęp 5; 1.6; 11.1) i niepewna.
Lecz właśnie owa niepewność stanowi podstawę skromnego prze-
konania o jej zaletach, gdyż przecież czytelnik ma prawo nie zgodzić
się z moimi twierdzeniami na temat Chrztu. Chrr/stusa Piera della
Francesca — co więcej, w końcowych fragmentach części 7 i 8 znajdują
się spostrzeżenia o charakterze świadomie prowokacyjnym bądź przy-
najmniej wybitnie polemicznym. Moim programowym zamiarem było,
aby całość rozważań nad Damą pijącą herbatę Chardina, umieszczonych
w lockeańskim kontekście ,,Apolla i Dafne" (szczególnie rozdział
III: 8-9) potraktować jako zaproszenie do dyskusji, to znaczy aby
/cażdr/, kto ten tekst przeczyta, mógł z nim polemizować. Nie jest
to w żadnej mierze wypowiedź autorytatywna. Wprawdzie zadałem
sobie trud zebrania pewnych informacji historycznych, rola moja
ogranicza się jednak wyłącznie do ich przedstawienia — osąd po-
zostawiam czytelnikowi.
Wiarygodność moich wyjaśnień zasadza się na świadomym połączeniu
historii i krytyki, opartym na podwójnej podstawie. W związku
z Chrztem, Chrystusa, nie wspomniałem, choć jest to fakt historyczny, że
Piero miał jakiś współudział we własności gruntów uprawnych podob-
nych do tych, jakie widzimy na drugim planie obrazu; informacja ta nie
przyczyniłaby się wszelako do dokładniejszego poznania malarskiego
porządku i cech tego obrazu. Nie wspomniałem także, choć mogłoby to
pomóc w pełniejszym uchwyceniu tego porządku, że postać św. Jana
jest adaptacją postaci Bogini Zwycięstwa koronującej triumfującego
Cesarza na pochodzącej z II wieku płaskorzeźbie, ponieważ w moim
przekonaniu nie jest to ,.prawda" (por. IV. 5). Gdybym jednak zechciał
zająć się tym kuszącym problemem, zrobiłbym to zapewne raczej przy
pomocy dociekań porównawczych, a nie przyczynowych (por. Wstęp
3). Wszystkie trzy wymienione tryby postępowania krytycznego przy-
czyniają się do podtrzymania wzajemnej równowagi, lecz związek
między nimi pozostaje aktywny ze względu na wymogi krytycznej
niezbędności i płodności oraz uzasadnioną zwięzłość. To, co krytycznie
nieużyteczne, nie jest krytyką. Użyteczność zaś podlega jawnej kontroli.
M. BAXANDALL
jedynie tułuścitci/. Istnieje wiele dróg właściwych, które zwykle zbiegają
się w normalnym procesie odbioru. Postawiony problem dotyczył raczej
— przy założeniu, iż nie możemy całkowicie wyeliminować z osobistego
odbioru obrazów historycznie umotywowanego uczucia ich celowego
autorstwa — tego, co właściwie dzieje się w naszej świadomości, oraz
możliwości rozwinięcia w sobie tego stanu bez popadania w irracjonal-
ność i dowolność. Przekonaliśmy się, że jest realna pod warunkiem
zachowania w pamięci ograniczeń i osobliwego statusu własnych zabie-
gów. Metoda krytyki wnioskującej o intencji pozostaje pod wieloma
względami umowna (por. Wstęp 5; 1.6; 11.1) i niepewna.
Lecz właśnie owa niepewność stanowi podstawę skromnego prze-
konania o jej zaletach, gdyż przecież czytelnik ma prawo nie zgodzić
się z moimi twierdzeniami na temat Chrztu. Chrr/stusa Piera della
Francesca — co więcej, w końcowych fragmentach części 7 i 8 znajdują
się spostrzeżenia o charakterze świadomie prowokacyjnym bądź przy-
najmniej wybitnie polemicznym. Moim programowym zamiarem było,
aby całość rozważań nad Damą pijącą herbatę Chardina, umieszczonych
w lockeańskim kontekście ,,Apolla i Dafne" (szczególnie rozdział
III: 8-9) potraktować jako zaproszenie do dyskusji, to znaczy aby
/cażdr/, kto ten tekst przeczyta, mógł z nim polemizować. Nie jest
to w żadnej mierze wypowiedź autorytatywna. Wprawdzie zadałem
sobie trud zebrania pewnych informacji historycznych, rola moja
ogranicza się jednak wyłącznie do ich przedstawienia — osąd po-
zostawiam czytelnikowi.
Wiarygodność moich wyjaśnień zasadza się na świadomym połączeniu
historii i krytyki, opartym na podwójnej podstawie. W związku
z Chrztem, Chrystusa, nie wspomniałem, choć jest to fakt historyczny, że
Piero miał jakiś współudział we własności gruntów uprawnych podob-
nych do tych, jakie widzimy na drugim planie obrazu; informacja ta nie
przyczyniłaby się wszelako do dokładniejszego poznania malarskiego
porządku i cech tego obrazu. Nie wspomniałem także, choć mogłoby to
pomóc w pełniejszym uchwyceniu tego porządku, że postać św. Jana
jest adaptacją postaci Bogini Zwycięstwa koronującej triumfującego
Cesarza na pochodzącej z II wieku płaskorzeźbie, ponieważ w moim
przekonaniu nie jest to ,.prawda" (por. IV. 5). Gdybym jednak zechciał
zająć się tym kuszącym problemem, zrobiłbym to zapewne raczej przy
pomocy dociekań porównawczych, a nie przyczynowych (por. Wstęp
3). Wszystkie trzy wymienione tryby postępowania krytycznego przy-
czyniają się do podtrzymania wzajemnej równowagi, lecz związek
między nimi pozostaje aktywny ze względu na wymogi krytycznej
niezbędności i płodności oraz uzasadnioną zwięzłość. To, co krytycznie
nieużyteczne, nie jest krytyką. Użyteczność zaś podlega jawnej kontroli.