Instytut Historii Sztuki <Posen> [Hrsg.]: Artium Quaestiones (5.1991)

PIOTR PIOTROWSKI

W KRĘGU DYSKUSJI POSTMODERNISTYCZNYCH

Termin ,,postmodernizm" zrobił zawrotną karierę, dającą się porównać jedynie do
kariery pojęcia ,,awangarda". Wspólna im też jest duża pojemność, a — co za tym idzie
brak precyzji. Wieloznaczność tych terminów jest wręcz wprost proporcjonalna do
częstotliwości ich używania. Tak jak, jeszcze niedawno, słowo,,awangarda" było workiem,
do którego wrzucano niemal wszystko, tak teraz ,.postmodernizm" staje się takim
workiem bez dna i bez formy. Przynajmniej na pierwszy rzut oka można odnieść takie
wrażenie. W dodatku towarzyszą mu, często krzyżyjące się, inne określenia z przedros-
tkiem ,,post": ,,Post-Minimalism" (Pincus Witten), ,,Post-Formalism" (Burnham),
,.Post-Movement Art" (Sandheim), ,,Post-Pop Art" (Alloway), czy wreszcie ,,Post-Avant
Garde" (Howard Fox). Lawrence Alloway próbował zebrać rozmaite znaczenia z jakimi
wiązane jest pojęcie ,,postmodernizmu": raz — pisze krytyk oznacza ono kulturę po
modernizmie, raz poza modernizmem, innym razem kontynuację modernizmu lub
- przeciwnie - jego zaprzeczenie; raz więc postmodernizm jest bardziej modernistyczny niż
sam modernizm, w innych przypadkach nabiera charakteru an ty modernistycznego'.
Zapewne jeszcze za wcześnie na sukces w próbach dokładnego określenia granic
znaczenia pojęcia ,,postmodernizm", jego zróżnicowania w poszczególnych kontekstach
artystycznych. Brak dystansu oraz olbrzymia, nie wyselekcjonowana jeszcze literatura
- zarówno źródłowa jak krytyczna - uniemożliwia precyzyjne formułowanie wniosków.
Niniejszy szkic jest więc jedynie zasygnalizowaniem kilku zaledwie problemów pojawia-
jących się w kręgu dyskusji o postmodernizmie. Nie pretenduje zatem do ich wyczerpania
a tym bardziej do zdefiniowania tego wielorakiego zjawiska na gruncie współczesnej
kultury artystycznej.
Pierwszą trudnością występującą już na początku takiej dyskusji, jest nie zawsze jasno
używane słowo ,,modernizm", semantyczny i historyczny punkt odniesienia omawianego
tu terminu. W kulturze anglosaskiej, gdzie pojęcie ,.postmodernizm" zrobiło największą
karierę, modernizm kojarzony jest ze sposobem myślenia formułowanym około połowy
naszego wieku, którego symbolem stał się Clement Greenberg. Uważany on jest niejako
za ,.klasyka" modernistycznej krytyki artystycznej. Dobitnie różnice między modernis-
tycznym i postmodernistycznym stosunkiem do sztuki formułuje Rosalind Krauss. Według
niej podstawowy problem krytyki artystycznej (postmodernistycznej) to problem metody,
nie zaś — jak w przypadku Greenberga wartościowania^.
Z drugiej jednak strony, przerzucając punkt obserwacji ze sztuk wizualnych na architek-
turę (nie mówiąc już o literaturze) ,,modernizm" oznacza twórczość europejskich i ame-
rykańskich funkcjonalistów, wywodzących się z Bauhausu, De Stijl i Le Corbusiera.
W Polsce natomiast to pojęcie dotyczy zgoła innego kontekstu historyczno-artystycznego,
choć w okresie międzywojennym łączone było czasem z twórczością awangardy artys-

' L. Alloway: Network. Art and the Complex Present. Ann Arbor 1984, s. 233 nn.
" R. Krauss: The Originality of the Avant-Garde and Other Modernist Myths, Cambridge, Mass., 1985,
s. 1 nn.