DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Juszkiewicz, Piotr: Anarchizm i transcendencja: o tradycji artystycznej ready-mades
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28183#0045
Piotr Juszkiewicz
ANARCHIZM I TRANSCENDENCJA.
O TRADYCJI ARTYSTYCZNEJ READY-MADES.*
Dyskusja na temat ready-mades, tak jak dyskusja nad każdym niemal przejawem dzia-
łalności artystycznej Duchampa pozornie wydaje się łatwa. Łatwa, ponieważ bardzo
obszerna już literatura dotycząca sztuki autora „przedmiotów gotowych” powinna do-
starczyć wystarczających punktów orientacyjnych, powszechnie podzielanych sądów.
Tymczasem ogromna różnorodność sformułowanych wobec tej twórczości propozycji
interpretacyjnych, przeważnie całkowicie rozłącznych, podważa nasze poczucie jej wy-
jaśniania, a niepokojąca podatność artystycznych przedsięwzięć Duchampa na owe roz-
łączne interpretacje rodzi obawy co do adekwatności którejkolwiek z nich. Opubliko-
wana w 1989 roku książka W. Camfielda1, który w sposób niezwykle skrupulatny
odtworzył historię Fontanny oraz równie dokładnie zrelacjonował towarzyszącą jej
przez dziesięciolecia dyskusję krytyków i badaczy, dowodzi, że powyższa obserwacja
prawdziwa jest również w przypadku ready-mades. Dość powiedzieć, że sensu Fontanny
a także innych „przedmiotów gotowych” poszukuje się, penetrując zarówno obszary
historii sztuki, jak i socjologii, polityki, n-wymiarowej geometrii, a nawet wiedzy ta-
jemnej. Dodatkową komplikację wprowadzają dokonane przez Duchampa manipulacje
procesem odbioru jego artystycznych działań, a których egzemplifikacją mogą być wy-
stawiennicze aranżacje Fontanny autorstwa samego artysty2.
W 1917 roku podkreślono, iż o artystycznym znaczeniu przesłanego na pierwszą
wystawę American Society of Independent Artists pisuaru stanowi unieważnienie jego
użytkowego kontekstu, dokonane, prócz opatrzenia tytułem i podpisem, przez odwró-
cenie go o 90 stopni. W roku 1950 Duchamp, prezentując Fontannę na wystawie „Chal-
lenge and Defy” przywrócił jej normalną, użytkową pozycję, umieszczając ją tak, by,
jak sam mówił, „mogli skorzystać z niej mali chłopcy”. W 1953 roku Fontanna zawisła
w tej samej galerii, ale z okazji innej wystawy (Dada 1916- 1923), wysoko, nad przej-
ściem pomiędzy dwiema salami, ozdobiona gałązką jemioły, a w kilka lat później, do-
kładnie w takiej pozycji, w jakiej prezentowana jest w Boite en Valise, wystawił ją
* Tekst wygłoszony w centrum Sztuki Współczesnej w Zamku Ujazdowskim, Warszawa; czerwiec 1992.
'W. A. Camfield, Marcel Duchamp. Fountain, Houston 1989.
2 Ibidem,
ANARCHIZM I TRANSCENDENCJA.
O TRADYCJI ARTYSTYCZNEJ READY-MADES.*
Dyskusja na temat ready-mades, tak jak dyskusja nad każdym niemal przejawem dzia-
łalności artystycznej Duchampa pozornie wydaje się łatwa. Łatwa, ponieważ bardzo
obszerna już literatura dotycząca sztuki autora „przedmiotów gotowych” powinna do-
starczyć wystarczających punktów orientacyjnych, powszechnie podzielanych sądów.
Tymczasem ogromna różnorodność sformułowanych wobec tej twórczości propozycji
interpretacyjnych, przeważnie całkowicie rozłącznych, podważa nasze poczucie jej wy-
jaśniania, a niepokojąca podatność artystycznych przedsięwzięć Duchampa na owe roz-
łączne interpretacje rodzi obawy co do adekwatności którejkolwiek z nich. Opubliko-
wana w 1989 roku książka W. Camfielda1, który w sposób niezwykle skrupulatny
odtworzył historię Fontanny oraz równie dokładnie zrelacjonował towarzyszącą jej
przez dziesięciolecia dyskusję krytyków i badaczy, dowodzi, że powyższa obserwacja
prawdziwa jest również w przypadku ready-mades. Dość powiedzieć, że sensu Fontanny
a także innych „przedmiotów gotowych” poszukuje się, penetrując zarówno obszary
historii sztuki, jak i socjologii, polityki, n-wymiarowej geometrii, a nawet wiedzy ta-
jemnej. Dodatkową komplikację wprowadzają dokonane przez Duchampa manipulacje
procesem odbioru jego artystycznych działań, a których egzemplifikacją mogą być wy-
stawiennicze aranżacje Fontanny autorstwa samego artysty2.
W 1917 roku podkreślono, iż o artystycznym znaczeniu przesłanego na pierwszą
wystawę American Society of Independent Artists pisuaru stanowi unieważnienie jego
użytkowego kontekstu, dokonane, prócz opatrzenia tytułem i podpisem, przez odwró-
cenie go o 90 stopni. W roku 1950 Duchamp, prezentując Fontannę na wystawie „Chal-
lenge and Defy” przywrócił jej normalną, użytkową pozycję, umieszczając ją tak, by,
jak sam mówił, „mogli skorzystać z niej mali chłopcy”. W 1953 roku Fontanna zawisła
w tej samej galerii, ale z okazji innej wystawy (Dada 1916- 1923), wysoko, nad przej-
ściem pomiędzy dwiema salami, ozdobiona gałązką jemioły, a w kilka lat później, do-
kładnie w takiej pozycji, w jakiej prezentowana jest w Boite en Valise, wystawił ją
* Tekst wygłoszony w centrum Sztuki Współczesnej w Zamku Ujazdowskim, Warszawa; czerwiec 1992.
'W. A. Camfield, Marcel Duchamp. Fountain, Houston 1989.
2 Ibidem,